بازی و به ویژه بازی های خلاقانه، تجربیات مثبت و احساسات موفقیت‌آمیزی برای کودک شما فراهم می‌آورد. بازی های خلاق به کودک فرصت میدهد تا از قوه خلاقیت و تخیل خود در حل مسائل استفاده کند و آنها را رشد داده و تقویت کند.
در نظر داشته باشید آینده کودک شما ریشه در تجربیات دوران کودکی دارد. بنابراین هر چه این تجربیات غنی‌تر و پربارتر باشد، آینده روشن‌‌تری در انتظار او خواهد بود. بر این اساس در این مقاله از مجله تخصصی آریاکید، به معرفی چند بازی خلاقانه برای رشد انواع هوش و استعدادهای کودکان 3 تا 5 سال می‌پردازیم.
اهمیت بازی های خلاقانه برای رشد کودکان
بازی مهمترین بخش از زندگی یک کودک است. در واقع زندگی کودک در بازی کردن خلاصه می‌شود. کودک درخلال بازی، زندگی کردن و مهارت های زندگی را میآموزد. بازی های خلاقانه برای رشد کودکان حیاتی است. کودک در پنج سال ابتدایی زندگی خود شناخت، آگاهی، دانش و تجربیات مورد نیازش را در بازی میآموزد.
هر چه بازی خلاقانه تر باشد به رشد توانایی‌ها و مهارت های کودک کمک بیشتری میکند. چرا که کودک از راه بازی با مسائل مختلف درگیر و مجبور به حل آنها می‌شود. بنابراین هر چه بازی کودک خلاقانه تر و غنی‌تر باشد، کودک تجربیات ارزنده‌تری را کسب میکند. این بازی ها منجر به بهبود مهارتهای پایه مثل مهارت تفکر خلاق و مهارت حل مسئله می‌شود.
محققان معتقدند بازی های خلاقانه که در آن کودک چیزی را طراحی میکند و می‌سازد، مسئله‌‌ای را حل میکند، چیزهایی را میآموزد، می‌توانند در رشد و تقویت هوش، خلاقیت، توانایی‌ها و مهارت های کودک اثر زیادی داشته باشند.
در این راستا و با توجه به نقش مهم والدین در تربیت کودک، آنها باید تلاش کنند تا مدت زمانی را با کودک خود به بازی و تعامل بپردازند و لذا طراحی بازی های معنادار و خلاق میتواند به رشد خلاقت و توانایی‌ها و استعدادهای کودک کمک کند.
در پنج سال اولیه زندگی آموزش رسمی به کودک وجود ندارد و برای آموختن هر آنچه که مد نظر است باید از بازی کمک گرفت. شما والدین گرامی باید هر روز زمانی را به بازی و تعامل با کودک صرف کنید، بنابراین لازم است تا برای پربار کردن این تعامل به مطالعه و کسب تجربه بپردازید. در ادامه بازی هایی را معرفی می‌‌کنیم که میتواند برای رشد ابعاد مخنلف هوش و بهبود مهارت های پایه کودکان مفید و موثر باشد.
بازی های خلاقانه برای تقویت حواس و افزایش دقت و تمرکز
مزه کن و بگو
وسایل لازم: خوراکی‌هایی با مزه‌های مختلف مثل شور، شیرین، تلخ، تند، ترش.
این بازی میتواند حس چشایی و توانایی درک و تشخیص مزه‌‌‌ها را در کودک شما افزایش دهد. برای این بازی خوراکی‌ها را در ظروف در داری قرار دهید تا کودک آنها را نبیند، سپس چشمان کودک را با موافقت او ببندید و بازی را شروع کنید. همان‌طور که چشمان کودک بسته است، مقداری خوراکی در دهان او بریزید و از او بخواهید آن را مزه مزه کرده و طعم و مزه آن را بیان کند.
بعد از امتحان هر خوراکی چشمان کودک را باز کرده و درباره آن طعم و مزه با کودک صحبت کنید و غذاهایی را که دارای آن طعم یا مزه است برای کودک معرفی کنید. همچنین شما میتوانید با مخلوط کردن یا ترکیب مواد غذایی مختلف، این بازی را ادامه دهید تا بدین شکل حس چشایی کودک را بیشتر تحریک کنید.
این بازی علاوه بر تقویت حواس به رشد هوش کلامی زبانی و هوش طبیعت گرا در کودک شما نیز کمک خواهد کرد.
بازی حلقه‌ها و اشیا
وسایل: مقوای محکم و روغنی، یک جعبه به اندازه مقوای مورد نظر، وسایلی کوچک مانند دگمه در اندازههای مختلف، توپ تنیس، انواع حبوبات مثل نخود، لوبیا، عدس، تیغ یا قیچی.
بازی حلقه‌ها و اشیا یکی از بازی های خلاقانه است که در تقویت هوش تجسمی فضایی کودک نقش زیادی دارد. برای این بازی یک مقوای محکم بردارید و در ردیف‌های مختلف با تیغ یا قیچی به اندازه توپ و دگمه‌ها و حبوبات مختلف حلقه‌ها یا سوراخ‌هایی ایجاد کنید و سپس مقوا را روی جعبه خالی سوار کنید.
سپس بازی را برای کودک شرح دهید. بدین شکل که به او توضیح دهید که هر سوراخ به اندازه یکی از مواد مثلا توپ یا حبوبات است و او باید بتواند شی مورد نظر را پیدا کرده و در حلقه مورد نظر و داخل جعبه بیندازد.
این بازی تاثیر زیادی در رشد تقویت هوش و تمرکز کودک دارد. کودک ممکن است در ابتدا وسایل را اشتباه بیندازد که اهمیتی ندارد، چون در نهایت او میآموزد هر شی را در سوراخ یا حلقه مخصوص خود قرار دهد.
این بازی علاوه بر هوش تصویری فضایی برای تقویت هوش بدنی جنبشی کودکان نیز موثر است.
بازی توپ در سبد
وسایل لازم: چند عدد توپ و یک جعبه یا سبد.
این بازی در دو مرحله انجام می‌شود.
مرحله اول:
در این مرحله سبد و یا جعبه مورد نظر را در جایی قرار داده و از کودک بخواهید در فاصله‌ای نسبتا نزدیک به آن بایستد. توپ‌ها را در کنار کودک قرار داده و از او بخواهید یکی یکی توپ‌ها را به داخل سبد بیندازد و برای هر باز افتادن صحیح توپ‌ها داخل سبد، او را تشویق کنید. در صورت نیافتادن توپ‌ها در سبد از او بخواهید دوباره امتحان کند تا جایی که تمام توپ‌ها را در سبد بیندازد.
پس از آن فاصله سبد را از کودک افزایش دهید و دوباره از او بخواهید توپ‌ها را در سبد بیندازد. شما هر بار میتوانید فاصله سبد را از کودک افزایش دهید تا بدین وسیله دقت و تمرکز کودک نیز افزایش یابد.
مرحله دوم:
در این مرحله توپ‌هایی به اندازههای مختلف تهیه کنید و برای کودک کوچک، متوسط و بزرگ را شرح دهید. سپس سبد را در جایی قرار داده و از کودک بخواهید مثلا بزرگترین توپ را در سبد بیندازد و یا توپ سبز رنگ را به سبد بیندازد. در این مرحله کودک علاوه بر تمرکز بر فاصله باید بر نوع توپ ها نیز دقت و تمرکز داشته باشد. اگر تعداد کودکان چند نفر بود برای هر کودک سه پرتاب در نظر بگیرید.
این بازی باعث تقویت هوش بدنی جنبشی، هوش تجسمی فضایی و در صورتی که به صورت گروهی انجام شود، باعث تقویت هوش هیجانی و هوش بین فردی نیز خواهد شد.
بازی بریدن طرح اندام کودک از کاغذ
وسایل مورد نیاز: مقوای بزرگ، ماژیک، کاغذهای رنگی، قیچی، چسب.
یک مقوا را پهن کنید و از کودک بخواهید بر روی مقوا به صورت طاق باز بخوابد، سپس دور کودک را با ماژیک بر روی مقوا بکشید. دور تصویر ایجاد شده را با قیچی ببرید. آنگاه با کمک کودک چهره را بر روی مقوا نقاشی کنید.
از کودک بخواهید اجزای صورت مثل چشم‌ها، بینی، دهان، گوش ها، موها و غیره را در جای مناسب خود بکشد. با کاغذ ده تکه کوچک مثل ناخن ببرید و از او بخواهید ناخن‌ها را در جای مناسب خود قرار دهد و با چسب بچسباند.
برای آدمک مقوایی ایجاد شده با کاغذهای رنگی برای اندام‌های مختلف لباس تهیه کنید و از کودک بخواهید آنها را در مکان مناسب خود بچسباند. مثلا آستین‌ها را به او بدهید و از او بخواهید در محل مناسب یعنی دست‌ها قرار دهد. یا کفشی ببرید و از او بخواهید در مکان مناسب بچسباند.
شما همچنین میتوانید با یک قیچی پلاستیکی بی‌خطر از کودک بخواهید تا برای آدمک مقوایی لباس تهیه کند. در انتها میتوانید این کاردستی یا آدمک تزئین شده را به دیوار اتاق کودک آویزان کنید.
همچنین میتوانید از کودک بخواهید تصویری از اندام دوستان خود بدین شکل تهیه کند. این بازی به کودک کمک میکند تا با اندام‌های مختلف بدن آشنا شود و از طرفی هنگام چسباندن یا بریدن کاغذها متناسب با بدن آدمک، توجه و تمرکز او را نیز افزایش میدهد.
این بازی به تقویت هوش تجسمی فضایی و هوش حرکتی جنبشی کودک شما کمک خواهد کرد.
بازی لمس کردن و حدس زدن
وسایل مورد نیاز: یک کیسه پارچه‌ای مثلا یک روبالشتی، انواع وسایل مختلف، کش.
برای این بازی ابتدا از کودک بخواهید برای چند لحظه از اتاق خود بیرون برود. سپس وسایل مختلف کودک مانند اسباب بازی، شانه، کفش، ماشین و امثال آنها را برداشته و در داخل کیسه قرار دهید. سپس درب کیسه را با کش محکم ببندید و کودک را به داخل اتاق فرا بخوانید.
از کودک بخواهید بدون نگاه کردن داخل کیسه، دست خود را داخل کیسه ببرد و چیزی را لمس کند و حدس بزند که آن شی چیست؟ هر بار که درست پاسخ داد آن را از داخل کیسه خارج کنید.
بازی را ادامه دهید تا همه وسیله‌ها را از داخل کیسه بیرون بیاورد. سپس بازی را برعکس انجام دهید. یعنی از کودک بخواهید در غیاب شما وسایلی را در داخل کیسه ریخته و از شما بخواهد تا با لمس کردن وسایل داخل کیسه حدس بزنید چه چیزی داخل کیسه است.
این بازی حس لامسه، هوش دیداری فضایی و دقت و تمرکز کودک شما را بهبود می‌بخشد.
بازی های خلاقانه برای تقویت هوش هیجانی و عاطفی
نمایش تغییر خُلق و حالات چهره
وسایل مورد نیاز: چند مقوا یا کاغذ و ماژیک.
در این بازی کودک شما با انواع حالات مربوط به خلق و خوی انسانی آشنا شده و هوش هیجانی عاطفی و هوش بین فردی او رشد می‌یابد. برای این بازی در مرحله اول شما با ماژیک حالات مختلف مانند خنده، گریه، غم، خشم، خجالت، نگرانی، خستگی و غیره را بر روی هر کاغذ یا مقوا بکشید و از کودک بخواهید درباره آن حالت برای شما توضیح دهد.
وقتی کودک با این حالات آشنا شد، در مرحله بعد شما در چهره‌تان این حالات را را به کودک نشان داده و از او بخواهید حالت شما را حدس بزند و دلیل احتمالی آن حالت عاطفی نیز برای شما بازگو کند. مثلا اگر خوشحالید، دلیل آن چه چیزی میتواند باشد.
در مرحله آخر از کودک بخواهید تا این حالات را در چهره خود نشان دهد و شما نوع حالات را حدس بزنید. این بازی علاوه بر افزایش درک کودکان با حالات عاطفی میتواند توانایی تعاملی و ارتباط شما با کودک را بهبود دهد. در عین حال این بازی به تقویت هوش کلامی زبانی در کودک کمک میکند.
بازی اثر انگشت
وسایل مورد نیاز: کاغذ یا مقوای سفید، استامپ، ذره‌بین.
برای انجام این بازی از کودک بخواهید تا ابتدا انگشتان خود را در استامپ زده و بر روی کاغذ نقش کند. سپس از او بخواهید اثری از کف دست خود بر کاغذ بگذارد، سپس دست کودک را بشویید.
در مرحله بعد از کودک بخواهید تا اثر انگشت همه اعضای خانواده را بر روی کاغذ یا مقواهای دیگر ثبت کند. ابتدا از کودک بخواهید با نگاه کردن به ظاهر اثرات انگشت، تفاوت‌های میان آنها را بیان کند. مثلا کدام بزرگتر یا کدام کوچکتر است.
سپس با ذره‌بین به بررسی خطوط در اثر انگشت‌ها بپردازید و برای کودک توضیح دهید و با ذره‌بین به او نشان دهید که هر کس اثر انگشت متفاوتی دارد و خطوط انگشتان هر کس با دیگری متفاوت است.
بر اساس همین یافته‌ها توضیحات خود را ادامه دهید که همان‌طور که اثر انگشت انسان‌ها با هم فرق دارد، اندام، چهره، رنگ پوست، توانایی‌ها و استعدادهای هر انسانی با دیگری متفاوت است و لذا همه انسان‌ها قابل احترام هستند. به او بگویید که هر انسانی منحصربه فرد است. کودک را نیز در این گفتگو مشارکت دهید و از او بخواهید تفاوت‌های خود و دوستانش را بازگو کند.
بازی اثر انگشت یکی از بازی های خلاقانه است که نه تنها به بهبود مهارت های پایه مثل مهارت همدلی و مهارت روابط بین فردی کمک میکند، بلکه تعامل و ارتباط کلامی شما را با کودک افزایش میدهد و هر چه کودک بیشتر به گفتگو وادار و در آن مشارکت کند، در رشد مهارت ارتباط موثر او نیز مفید خواهد بود.
برای انجام این بازی میتوانید از کیت آموزشی تشخیص اثر انگشت نیز استفاده کنید.
بازی های خلاقانه برای آموزش مفاهیم علمی
نمایش الکتریسته ساکن
وسایل مورد نیاز: چند بادکنک، شانه پلاستیکی، تکه‌های خرد شده کاغذ.
ابتدا از کودک بخواهید شانه را به خرده کاغذها نزدیک کند و از او بخواهید با شانه خرده کاغذها را بلند کند، او می‌بیند چنین اتفاقی رخ نمی‌دهد. سپس برای ایجاد یک میدان الکتریسته ساکن از کودک خود بخواهید به مدت چند دقیقه موهایش را با شانه پلاستیکی، شانه کند.
سپس شانه را به خرده کاغذها نزدیک کرده و از کودک بخواهید خرده کاغذها را از روی میز یا سطح زمین با شانه بلند کند. وقتی این اتفاق افتاد برای او نحوه تولید الکتریسته را بیان کنید.
در ادامه بادکنکی را باد کرده و آن را به دیوار بچسبانید، کودک خواهد دید که بادکنک به دیوار نمی‌چسبد، سپس بادکنک را به بازو یا پای کودک مالش دهید و سپس بادکنک را به دیوار بچسبانید. کودک خواهد دید که این بار بادکنک به دیوار می‌چسبد.
برای او توضیح دهید که این امر به دلیل ایجاد نیروی الکتریسته است. این بازی یکی از بازی های خلاقانه آموزشی است که برای آشنایی کودک با مفهوم علمی الکتریسته مفید است. یان بازی برای تقویت هوش منطقی ریاضی کودک نیز مفید است.
بازی آزمایش تبخیر آب
وسایل مورد نیاز: دو عدد لیوان، یک سرپوش پلاستیکی، آب، ماژیک.
لیوان‌ها را به یک اندازه از آب پر کنید. میزان آب را در هر دو لیوان با ماژیک علامت بزنید. روی یکی از لیوان‌ها را با سرپوش پلاستیکی بپوشانید و دیگری را بدون سرپوش بگذارید.
بعد از یک روز از کودک بخواهید تغییرات میزان آب را در هر دو لیوان بررسی کند و دوباره سطح آب را علامت بزند. این عمل را برای چند روز تکرار کنید و هر روز از کودک بخواهید تغییرات را مشاهده کند.
پس از چند روز کودک به روشنی متوجه تغییرات آب در لیوان بدون سرپوش خواهد شد. در حالیکه آب داخل لیوان سرپوش‌دار تغییر چندانی نخواهد کرد. حال میتوانید برای کودک توضیح دهید که آب داخل لیوان بدون سرپوش کجا رفته است. برای او فرآیند تبخیر آب را توضیح دهید. این بازی میتواند کودک را به طور عملی با فرآیند تبخیر آب آشنا کند.
بازی های خلاقانه برای رشد هوش طبیعت گرا
بازی کاشت سبزی
وسایل مورد نیاز: تخم گیاهان مثلا تخم جعفری، گلدان پلاستیکی، خاک مناسب.
تخم‌های جعفری را یک شب در آب بخیسانید. خاک باغچه را مرطوب کنید و به آرامی در گلدان بریزید. سپس دانه‌ها را از آب خارج کرده و بر روی خاک بریزید و دوباره روی دانه‌ها را با خاک بپوشانید. سپس گلدان را در یک مکان آفتاب‌گیر قرار دهید.
از کودک بخواهید هر روز به گلدان سرکشی کند و آن را آب بدهد. وقتی جعفری‌ها جوانه زدند و رشد کردند برخی از آنها را ازخاک درآورید تا فضا برای رشد بقیه دانه‌ها باز شود. وقتی جعفری‌ها رشد کردند از کودک بخواهید تا برگ‌هایی از آن را بچیند و از آنها برای پختن غذاهایی مانند سوپ، پوره سیب زمینی یا تهیه سالاد استفاده کنید.
همچنین شما میتوانید در گلدان‌های دیگر دانه‌های دیگر گیاهان را با کمک کودک خود رشد دهید و مسئولیت نگهداری از آنها را به کودک خود بسپارید.
این بازی کودک را با نحوه رشد و استفاده گیاهان آشنا ساخته و در نتیجه به تقویت هوش طبیعت گرا در کمک میکند. همچنین مسئولیت‌پذیری کودکان را در رسیدگی به گیاهان و احترام به طبیعت افزایش میدهد. این بازی باعث تقویت هوش بدنی جنبشی کودک نیز خواهد شد.
بازی ساخت کتاب طبیعت
وسایل: پاکت کاغذی، مداد یا مداد رنگی ، چسب، کاغذ.
با کودک خود برای قدم زدن به طبیعت مانند پارک، کوه یا کنار دریا یا دریاچه بروید. همراه خود پاکت کاغذی، مداد و چسب و کاغذ ببرید. با دقت اطراف خود را بکاوید و جستجو کنید و هرگاه چیز جالبی مثلا یک برگ، سنگ، گیاه یا هر چیز دیگر دیدید، آن را با چسب روی کاغذ بچسبانید.
برای کودک خود در مورد رنگ، شکل، بافت، بو و سایر مشخصات آن صحبت کنید و نظرات او را برروی آن کاغذ بنویسید. سپس از او بخواهید آن شی و کاغذ را در پاکت کاغذی قرار دهد. به جمع‌آوری چیزهای دیگر ادامه دهید. اگر در مورد چیزی اطلاعات زیادی نداشتید بعدا با کودک خود کتابی تهیه کنید و اطلاعات خود را کامل کنید.
پس از بازگشت به خانه، کاغذها را از پاکت درآورید و به هم منگنه کنید تا بدین شکل کتابی در مورد طبیعت داشته باشد. با این بازی کودک شما با طبیعت آشنا شده و علاوه بر تقویت هوش طبیعت گرا به رشد هوش بدنی جنبشی کودک نیز کمک میکند.
بازی ساخت توپ‌های رنگی
وسایل مورد نظر: مدادهای شمعی قدیمی و شکسته، کیسه‌های پلاستیکی محکم، کش و ظرف فلزی.
برای انجام این بازی به کمک کودک خود، پوسته مدادهای شمعی کوچک و قدیمی و شکسته را کنده و آنها خرد کنید. سپس آنها را در کیسه‌های پلاستیکی ریخته و درب آنها را محکم با کش ببندید. کیسه‌ها را داخل ظرف فلزی قرار داده و در مقابل نور خورشید قرار دهید و یا آنها را با همان ظرف به مدت 20 دقیقه در داخل فر گرم قرار دهید تا مداد شمعی‌ها نرم و روغنی شوند.
مواظب باشید کیسه و محتویات درونی آن خیلی داغ نشود. مداد شمعی‌هایی را که حالا نرم شده‌اند، به شکل توپ درآورید. سپس توپ‌ها را با همان کیسه پلاستیکی داخل آب یخ بیندازید. سپس آنها را از داخل کیسه در آورید. حالا توپ‌های رنگی شما برای بازی آماده است. سپس به کودک در مورد بازیافت اشیا دور ریختنی و نقش آن در طبیعت توضیح دهید.
با این بازی کودک شما مفهوم بازیافت و تاثیر آن در طبیعت را میآموزد و می‌فهمد که چیزی را دور نیندازد و آنها را برای مقاصد دیگر بازیافت و استفاده کند.
نکته پایانی بازی های خلاقانه برای کودکان 3 تا 5 سال
در این مطلب بازی های خلاقانه مناسب برای کودکان 3 تا 5 سال را بر اساس تاثیر آنها بر تقویت انواع هوش و بهبود مهارتهای پایه توضیح دادیم. بازی با انواع اسباب بازی ها بر اساس ابعاد مختلف هوش نیز میتواند در این زمینه موثر و مفید باشد.
نویسنده: آزاده سیدمیرزایی
منابع:
شیلا الیسون، جودیت گری (1383). ترجمه لیلا انگجی، بازی های خلاق، تهران، انتشارات جوانه رشد
Fein, G. G. (1981). Pretend play in childhood: An integrative review. Child development, 1095-1118.