تربیت کودک و نوجوان

تربیت جنسی کودکان، امری مهم اما فراموش شده!

تربیت جنسی کودکان و اهمیت آن

چند لحظه بیندیشید! چند بار اصطلاح « تربیت جنسی » به گوش‌تان خورده است؟ آیا این اصطلاح برای شما آشناست؟ به نظر شما تربیت جنسی کودکان چیست؟ چقدر به عنوان بخشی از تربیت کودک و نوجوان حیاتی است؟ به نظر شما تفاوت کودکی که از آموزش­‌های جنسی درست برخوردار بوده با کودکی که این بخش از تربیت در آن مغفول مانده، در روند رشد، آینده­ و مشکلات بزرگسالی چه خواهد بود؟

تربیت کودک به بهترین نحو دغدغه عموم والدین ایرانی است. اما لازم است توجه نمایید که تربیت دارای ابعاد مختلفی چون تربیت عاطفی، اجتماعی، اخلاقی و جنسی است. والدین مسئول نمی‌توانند نسبت به غریزه­ جنسی فرزند خود بی‌تفاوت باشند یا با نادیده گرفتن آن از کنار این موضوع حساس و حیاتی بگذرند. آنها خوب می­‌دانند اهمیت این موضوع تا حدی است که اندک اشتباه و غفلتی در آن ممکن است کودک را به تباهی و فساد بکشاند.

ضرورت توجه به تربیت جنسی کودکان

اهمیت تربیت جنسی را می­‌توان در تأثیراتی که بر فرد دارد، یافت. پژوهش‌­ها حاکی از آن است که ارائه­ آموزش­‌های صحیح در مورد سلامت جنسی می­‌تواند ثمرات ارزشمندی داشته باشد. برای مثال: افزایش اعتماد به نفس، رضایت از زندگی، احترام به خویش و دیگران، رشد جنسی سالم، کسب هویت سالم، روابط مناسب بین‌فردی، تصویر مثبت از خود، روابط سالم زناشویی و ایجاد بهداشت روانی. تربیت جنسی در پیدایش حس زیبایی‌دوستی، هنر عشق ورزیدن، محبت، صمیمیت، ایثار و فداکاری، کاهش مشکلات جنسی و پیشگیری از انحرافات جنسی دخیل است.

مطالعات نشان می‌­دهد اطلاعات درست که در سن مناسب فراهم آمده باشد، شروع فعالیت جنسی را به تأخیر انداخته و رفتارهای جنسی ایمن‌تر را ترویج می‌دهد. نقطه­ مقابل آن زمانی است که در صورت بی­‌توجهی و غفلت در تربیت جنسی کودک زمینه برای عوارض و مشکلات فراوانی فراهم می‌­شود که سلامت جنسی را به خطر می­‌اندازد.

تعریف تربیت جنسی

برای تربیت جنسی تعاریف متعددی ارائه شده است. برخی از روانشناسان معتقدند که تربیت جنسی شامل تمامی اطلاعاتی است که از دوران اولیه­ زندگی در جهت رشد مناسب غریزه جنسی به­ کار گرفته می­‌شود. به بیان دیگر سعی بر آن است که غرایز جنسی برای رسیدن به کمال هدایت شوند.

دسته‌ای دیگر معتقدند تربیت جنسی به تمامی فعالیت­‌هایی گفته می­‌شود که در دوران زندگی انسان در جهت رشد متعادل و متناسب انگیزه­ جنسی صورت می­‌گیرد و اهداف آن عبارتند از: اطلاع‌رسانی جنسی، کمک به اجرای وظایف جنسی، تداوم و بقای نسل و رسیدن به آرامش در زندگی.

تربیت جنسی تحت تأثیر باورها و ارزش‌­های هر جامعه قرار دارد. در برخی جوامع با امور جنسی راحت‌تر برخورد می­‌شود و در برخی جوامع محدودیت­‌هایی مطرح می­‌شود.

 با وجودی که بسیاری از صاحبنظران و پژوهشگران در کشور بر توجه به غرایز انسانی و هدایت آن از طریق آموزش‌­ها تأکید داشته­‌اند، با این حال، جامعه در ارائه­ آموزش­‌های لازم در زمینه تربیت جنسی کودکان و نوجوانان و حتی بزرگسالان با اشکالاتی مواجه است و تربیت جنسی یکی از چالش‌برانگیزترین موضوعات خانواده­‌های ایرانی است.

تربیت جنسی کودکان از چه سنی شروع می شود؟

تربیت جنسی کودکان از چه سنی باید شروع شود؟

 از آنجایی که مسأله‌ جنس و جنسیت از همان سال­‌های اولیه­ کودکی مطرح می­‌شود، ضرورت تربیت جنسی نیز از همان دوران کودکی الزامی است. با مهم دانستن تربیت جنسی که مستلزم توانایی فوق‌­العاده، نزاکت خاص، تیزهوشی و دلسوزی فراوان است، می­‌توان نقش اساسی در پیشگیری از انحرافات جنسی در افراد ایفا کرد و به رشد هر چه بهتر کودک کمک نمود.

مادر و پدر، به عنوان اعضای تعیین‌کننده­ خانواده، نقشی مؤثر در پرورش رفتارهای فرزندان خود بر عهده دارند. ضروری است که والدین نسبت به رشد طبیعی جنسی کودک خود به عنوان یکی از ابعاد مهم رشد وی توجه داشته باشند و در هر دوره سنی با آگاهی نسبت به واکنش­‌های بهنجار آن دوره، نابهنجاری در رفتار کودک را تشخیص دهند و بر بهترین رفتار در این روند مسلط باشند که خود به کاهش نگرانی آن­ها کمک می‌­کند.

تربیت جنسی کودکان از تولد تا 2 سالگی

روان­شناسان بر این باورند که نوزاد یک موجود لذت­‌طلب است که دائم به دنبال فعالیت­‌های لذت­‌بخش از جمله شیرخواری، بو کردن و لمس کردن است تا جایی که برخی متخصصان اعتقاد دارند نوزاد یک «ارگان یا عضو جنسی» است.

در این سنین، کودکان نسبت به بدن خود کنجکاو هستند. عشق و اعتماد را از طریق لمس کردن و نگه داشته شدن یاد می‌‌گیرند. آن­ها با لمس فیزیکی و در آغوش گرفته شدن، یعنی کارهای غیرزبانی، این پیام را دریافت می­‌کنند. نوزادان به این رفتارها که شکل‌دهنده و شروع‌کننده­ درک از جنسیت خود است، واکنش بسیاری نشان می‌دهند. خانواده­‌ها از طریق شرایط جنسیتی، کودکان را تشویق به پذیرش نقش زن یا مرد بودن خود می‌­کنند (بدین صورت که با دخترها و پسرها به صورت متفاوتی برخورد می­‌شود). از زمان تولد نوزادان بدن خود و اندام­‌های جنسی را کاوش می­‌کنند. آن­ها در ۳ تا ۵ ماهگی مدام به اندام تناسلی خود دست می­‌کشند. این دست کشیدن طبیعی است چرا که نوزادان از این عمل لذت برده و آن را تکرار می­‌کنند. در سنین نوزادی آلت تناسلی پسران حالتی استحکامی دارد (نعوظ) که آگاهانه نیست. دخترها نیز روان بودن واژینال دارند.

کودک از چه سنی نسبت به جنسیت خود آگاهی پیدا می‌کند؟

در سیر رشد طبیعی جنسی ، در حدود دو سالگی کودک نسبت به جنسیت خود شناخت پیدا می­‌کند. بدین معنا که اگر از او سؤال شود پسر است یا دختر می­‌تواند پاسخ دهد. در این سنین جامعه به سرعت نقش­‌های جنسیتی را به آن­ها می‌آموزد؛ مانند اینکه چه کارهایی را نباید انجام دهند. طی زمانی که کودک به دنیا می‌آید، والدین شروع به خریدن اسباب­ بازی­‌های متفاوت برای دختران و پسران می­‌کنند. حتی برخی والدین دکور اتاق کودک خود را قبل و بعد از تولد متناسب با دختر یا پسر بودن چیدمان می‌کنند. خانواده و بزرگسالان نقش بسیار مهمی در ایجاد نگرش در کودک نسبت به قسمت­‌های مختلف بدن و به صورت خاص اندام تناسلی ایفا می‌کنند.

در این سنین، کودکان نیاز مبرم به اعتماد به نفس دارند و آن را در خود از طریق ارتباط با اعضای خانواده می­‌سازند. بدین ترتیب، اعضای خانواده می­‌توانند اعتماد به نفس کودک را تقویت کنند یا اینکه آن را تخریب کنند. آن­ها در این دوران علاقمند به بدن دیگران هستند، به‌خصوص بدن اعضای خانواده­ خود که از طریق لمس کردن کنجکاوی خود را بروز می­‌دهند.

طبق آن­چه در زمینه رشد طبیعی جنسی گفته شد، کودکان از ابتدای تولد به لحاظ جنسی رفتارهایی دارند که به طور طبیعی در اکثر کودکان در این سن مشهود است و جای نگرانی نیست.

توصیه‌هایی به والدین در راستای رشد طبیعی جنسی کودک زیر 2 سال

ـ درباره اعضای مختلف بدن و کارکردهای هر یک توضیحات ساده و قابل فهمی به کودک بدهید. مثلاً: دهان و دندان برای خوردن غذا و چشم­‌ها برای دیدن است.

ـ کودک را در آغوش بگیرید و اجازه دهید علاقه و محبت شما را از این طریق درک کند. کودکان نیاز به تماس‌­های جسمی با اعضای خانواده­ خود دارند.

ـ به تدریج به فرزند خود تفاوت و خصوصی بودن برخی اندام­‌های بدنش را توضیح دهید. برای مثال بینی عضوی از صورت است و دست زدن به آن مانعی ندارد ولی آلت تناسلی اندامی خصوصی است و دیگران جز افراد خاص در شرایط خاص نباید به آن دست بزنند.

ـ چنانچه فرزندتان با کودک غیرهمجنس خودش بازی می­‌کند و متوجه تفاوت جنسی خودش با او می­‌شود، سعی کنید تفاوت دختر و پسر را خیلی ساده و راحت برایش توضیح دهید.

ـ به کودک یاد بدهید که اگر کودک دیگری قصد داشت آلت تناسلی او را ببیند، با مخالفت کردن و گفتن اینکه این قسمت از بدن من کاملاً خصوصی است، مانع از انجام این کار شود.

ـ چنانچه کودک درباره بارداری سؤالی پرسید، سعی کنید با ساده ‌ترین عبارات و جملات جواب او را بدهید.

ـ تلاش کنید هنگامی که در مورد اعضای بدن صحبت می­‌کنید، احساس شرمساری نداشته باشید.

رشد طبیعی جنسی کودکان 2 تا 5 ساله

کودکان ۲ تا ۵ سال در مورد تفاوت­‌هایی که میان بدن­‌های زنان و مردان وجود دارد، کنجکاو می­‌شوند و درباره­ این موضوع صحبت می­‌کنند. کودکان از نظر رشدی طی بازی ممکن است بخش‌­های جنسی خود را به یکدیگر نشان دهند و به اندام­‌های تناسلی هم دست بزنند که البته این معمولاً برنامه­‌ریزی‌شده نیست.

کودک ممکن است سؤالاتی در مورد ادرار کردن، بارداری و زایمان بپرسد. طی این سال­‌ها کودک معمولاً در مورد روابط جنسی زن و مرد سؤالی نخواهد پرسید اما اگر سؤالی داشت، احتمالاً کودک بزرگ‌تر یا بزرگسالی در این مورد با او صحبت کرده است و حتی ممکن است فیلم­‌های پورن (فیلم‌های هرزه) به او نشان داده باشند. در واقع در این سنین کودک در حال فراگیری مواردی همچون تفاوت در ادرار کردن زن و مرد، رابطه­ عاطفی ویژه میان پدر و مادر و انتظاراتی که از نقش­‌های مرد و زن در خانه یا اجتماع وجود دارد، است.

طی این سال­‌ها کودکان می­‌آموزند که لباس بپوشند و درآورند. بسیاری از کودکان مایلند برهنه باشند و دوست ندارند لباس بپوشند. گاهی اوقات نیز در این سن کودکان لباس­‌های خود را بالا می­‌زنند که دیگران بدن برهنه­ آنها را ببینند. این گونه رفتارها طبیعی است مگر اینکه کودک در اکثر اوقات برهنه باشد و با کودکان دیگر مدام مشغول بازی­‌های جنسی شود.

سایر رفتارهای جنسی طبیعی کودکان زیر 5 سال

در این سنین کودکان اندام­‌های جنسی خود را به جایی می‌مالند و احساس لذت و آرامش می­‌کنند. با وجود رایج بودن این رفتارها، برای کاهش آن، توصیه­‌هایی صورت می‌گیرد؛ مثلاً زمینه­ افزایش فعالیت­‌های جسمی کودک از طریق بازی، ورزش و… فراهم شود. همچنین کودک در هنگام خواب تشویق شود که به پشت خوابیده و برای او قصه گفته شود. والدین باید دقت داشته باشند که تعیین و اجرای قوانین طولانی و خشن ممکن است سبب شود که کودک نسبت به بدن خویش احساس شرمندگی کند.

در سنین ۳ تا ۴ سالگی بازی­‌های جنسیتی مثل «مامان­‌بازی» و «خاله­‌بازی» رایج است که تا زمان دبستان ادامه می‌یابد و جای نگرانی نیست اما باید نظارت تربیتی والدین مانند سایر رفتارهای والدین به خصوص زمان بازی کودک با کودک بزرگسال اعمال شود. در این سنین دختران از پسران به لحاظ جنسی فعال‌تر هستند.

تا حدود ۴ تا ۵ سالگی کودکان در مورد اندام­‌های جنسی طرف مقابل اطلاعاتی به دست آورده­‌اند و احتمالاً اندام­‌های تناسلی یکدیگر را دیده­‌اند که شاید نتوان این جریان را به عنوان یک اتفاق زیانبار در نظر گرفت.

کودکان در این سنین شروع به استفاده از زبان می­‌کنند تا بخش­‌های بدن همچون آلت تناسلی و نیز عملکردهای بدنی مانند ادرار کردن را بنامند. با توجه به این نکته در این سن بسیار ضروری است که واژگان درست و مناسبی را برای بخش­‌های خصوصی بدن و عملکردهای آن به کودکان بیاموزیم.

اموزش‌های جنسی برای کودکان 2 تا 5 سال

در یک جمع‌بندی کلی، والدین در این سنین باید آماده باشند که به سؤالات کودکان پاسخ دهند. لذا جهت رشد هر چه بهتر فرزند دلبندتان موارد زیر توصیه می­‌شود:

ـ کودک را تشویق کنید تا سؤالات مختلف خود درباره‌ جنسیت و اندام­‌های تناسلی را از شما یا افراد قابل اطمینان خانواده بپرسد.

ـ مفهوم خصوصی بودن اندام­‌های تناسلی را به کودک یاد دهید. به این صورت که آموزش داده شود که بدن هر کسی متعلق به خود او است و نباید بخش­‌های خصوصی فرد دیگری را نگاه کرد، لمس کرد یا در مورد آن با کسی غیر از افراد مطمئن ـ که برایش مشخص می­‌کنید ـ صحبت کرد. همچنین باید بیاموزد در برابر نگاه، لمس یا صحبت در مورد اندام­‌های خصوصی­‌اش مخالفت کند و بگوید «نه! این کار را دوست ندارم».

ـ نام اعضای بدن را چه داخلی و چه خارجی با کلمات و الفاظ درست و شایسته به کودک بیاموزید.

ـ نباید اطلاعاتی بیش از آنچه کودک سؤال می­‌پرسد، به او بدهید.

منابع:

  • د فریتاس، کریستال. (۱۳۹۳). کلیدهای آموزش و مراقبت از سلامت جنسی در کودکان و نوجوانان (ترجمه­ سارا طوسی). تهران: صابرین.
  • فراهانی، محسن. (۱۳۸۶). تربیت جنسی. تهران: البرز.
  • کریمی، علی. (۱۳۹۲). سلامت جنسی در کودکان و نوجوانان راهنمای عملی والدین و معلمان در تربیت جنسی کودکان و نوجوانان (چاپ هفتم). تهران: انتشارات رسانه تخصصی.
  • سلحشور، ماندانا. (۱۳۸۴). اهمیت تربیت جنسی کودکان و نوجوانان در خانواده. ماهنامه آموزشی تربیتی، ۳۱۵، ۴۵-۴۰.
  • Alberta Health Services, (2009) , TALKING TO YOUR PRESCHOOL CHILDREN ABOUT SEXUALITY, PARENT PACKAGE 6 years old and younger
  •  The National Child Traumatic Stress Network. (2009). Sexual Development and Behavior in Children

 

author-avatar

درباره سپیده علمی

سرکار خانم علمی روانشناس است و به صورت تخصصی در حوزه ی مسائل جنسی به مطالعه، آموزش و پژوهش پرداخته است. اهداف حرفه ای او پیشگیری از اختلالات جنسی، بهبود وضعیت جنسی جامعه و رشد نسلی سالم به لحاظ جنسی است. او یکی از راه های دستیابی به این اهداف را ترویج اصول درست و علمی تربیت جنسی کودکان از طریق آموزش به والدین و مربیان می داند. روحیه ی پویا و عشق فراوان وی به کودکان سبب شده است با وجود آگاهی نسبت به برخی موانع موجود در این زمینه به صورت خستگی ناپذیر به فعالیت در این حوزه بپردازد. علاوه بر این وی آموزش مهارت های زندگی به کودکان را در اولویت های حرفه ای خود قرار داده و در این زمینه هم فعالیت دارد. وی دانش آموخته ی کارشناسی ارشد روانشناسی از پژوهشکده ی علوم شناختی است.

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *