ترس ­در کودکان زیر پنج سال

در رابطه با ترس در کودکان زیر پنج سال باید بدانیم که برخی ترس ­های طبیعی بصورت غریزی از بدو تولد در انسان وجود دارد. کودکان معمولاً در سنین مختلف با ترس­‌هایی چون: ترس از حيوانات، ترس از تاريکی، ترس از غريبه‌ها و… مواجه می‌شوند. گاه والدین واقعاً نمی‌دانند که چه رفتاری بايد در مقابل اين ترس‌ها داشته باشند. خيلی از آنها تلاش می‌کنند به کودک خود نشان دهند که ترس او موردی ندارد و هيچ جای ترس وجود ندارد. اما گويا هر چه بيشتر تلاش می‌کنند، کودک­شان در ترس خود مصمم‌تر می‌شود.

در برخورد با چنين ترس‌هايی والدين در اولين گام بايد دلايل آن­ را مشخص کنند.

برخی از اين ترس‌ها طبيعی بوده و لازم نيست والدين حساسيت زيادی در مورد آنها نشان دهند. برخی دیگر از ترس­‌ها حالتی غیرطبیعی به خود می­‌گیرند و بنا به دلايلی رخ می‌دهند که لازم است رفعشان مورد توجه قرار گيرد.

البته گاهی منشاء ترس کودک در خانواده است. ممکن است کودک ترس از يک مسأله خاص را در محيط خانواده ياد گرفته باشد. مثلاً مادری که از عنکبوت می‌ترسد، اين ترس خود را به کودک منتقل می‌کند.

در حقیقت این نوع ترس بر اساس فرآيند يادگيری صورت می‌گیرد. چراکه والدين در بیشتر رفتارها الگو و سرمشق کودک هستند

اما ترس ­های طبیعی و غیرطبیعی در کودک چگونه­ هستند؟

ترس در کودکان زیر پنج سال – ترس ­های طبیعی و عادی

ترس، هنجار یا بخشی طبیعی از رشد کودک است. احساس و تجربه ترس، امری لازم و ضروری از فرآیند رشد کودک است که او را برای رویارویی با شرایط سخت و دشوار زندگی آینده آماده می­‌کند.

ترس می­‌تواند یک تجربه انگیزشی مثبت ایجاد کند و در نتیجه منجر به اعتماد به نفس و توانمندسازی کودک شود.

در حقیقت، تجربه ترس حتی ممکن است کودک را برای رفتار در مسیری امن­‌تر تحت تأثیر قرار دهد. مثلاً ترس از ارتفاع ممکن است از بالا رفتن کودک بر روی اشیاء و مکان­‌هایی که محتمل است بیفتد، جلوگیری کند (ماتیوز،[۱] ۲۰۱۰).

ترس ­های طبیعی کودک در سنین مختلف شامل موارد زیر است:

تولد تا شش ماهگی: ترس از عدم امنیت، ترس از صداهای بلند و ترس از حرکات ناگهانی.

هفت تا دوازده ماهگی: ترس از غریبه­‌ها، ترس از صداهای ناگهانی و بلند، ترس از اشیاء بلند با ظاهری ناآشنا.

یک­سالگی: ترس از جداشدن از والدین، ترس از افراد غریبه، ترس از صدمه و آسیب.

دوسالگی: ترس از حیوانات بزرگ، ترس از مکان‌های تاریک، ترس از اشیاء بزرگ، ترس از صداهای بلند و ناآشنا، ترس از تغییرات ناگهانی.

سه­ سالگی: ترس از اتاق تاریک، ترس از ماسک­‌های چهره، ترس از حیوانات بزرگ، ترس از جدا شدن از والدین.

چهارسالگی: ترس از اتاق تاریک، ترس از صدا در شب، ترس از حیوانات بزرگ، ترس از مار و عنکبوت، ترس از جدا شدن از والدین.

پنج سالگی: ترس از حیوانات وحشی، ترس از آسیب و صدمه دیدن، ترس از تاریکی، ترس انسان‌های بد و ترس از دست دادن والدین (متیوز، ۲۰۱۰).

ترس­‌های غیرطبیعی در کودک

ترس در کودکان زیر پنج سال گاهی به دليل تغييراتی که در شدت و نوع آن به وجود می‌آيد، از حالت عادی خارج می‌شود و تحت عنوان ترس‌های مرضی شناخته می‌شود که هم کودک و هم اطرافيان او را آزار می‌دهد.

برای این کودکان، برخورد با عامل و شرایط ایجادکننده ترس به شدت ناتوان‌کننده بوده و معمولاً با عملکرد روزانه­ کودک تداخل می­‌کند. این کودکان ممکن است علل ترس بی‌دلیل و بی‌منطق خود را درک نکنند (رابینسون و راتر،[۲] ۱۹۹۱).

نشانه­‌های ترس مرضی کودک:

• ترسی شدید که بدون دلیل منطقی است،
• خارج از کنترل ارادی کودک است،
• برای مدت زمانی نسبتاً طولانی ثابت باشد،
• منجر به بیقراری و ناسازگاری کودک شود،
• منجر به فرار و اجتناب از شرایط و موقعیت ترس‌زا
• و گاه همراه با علائم جسمانی مانند سردرد، دل‌درد، عرق کردن، لرزیدن و… باشد (اولندیک،[۳] ۲۰۰۲).

در مورد ترس‌­های غیرعادی و شدید، کمک گرفتن از یک روانشناس کودک می­‌تواند اثرگذار باشد. در ادامه به مثالی از ترس عادی و غیرعادی در کودکان اشاره می­‌کنیم.

نمونه­‌ای از ترس ­های طبیعی

بن، در تخت با حیوانات مورد علاقه خود، تدی و آقای فیل در حال گوش دادن به یک داستان است تا برای خواب آماده شود. پس از اتمام آخرین خط از کتاب مورد علاقه خود، از مادر خود می­‌خواهد که داخل گنجه و زیر تخت را برای اطمینان از نبودن هیولا بررسی کند. مادر او با کمال میل به درخواست او پاسخ می‌­دهد و می­‌گوید: «همه جا روشن است، بن! هیچ هیولایی اینجا نیست! نگران نباش، بن! من و پدرت در سالن پایین در اتاق هستیم.»

او سپس به بن یادآوری می‌کند که چراغ خواب را روشن کند و آرام چشم‌ها را بسته و بخوابد. سپس می­گوید: «بن، اگر شما احساس ترس از تاریکی داری، تدی و آقای فیل کنار تو هستند.»

با این اوصاف، بن آرام می­‌گیرد و به تدی و آقای فیل یادآوری می­‌کند که هیچ چیز برای ترس وجود ندارد! سپس چشم‌هایش را به آرامی بسته و به خواب می­‌رود.

نمونه‌­ای از ترس غیرطبیعی

جک در بستر به داستان قبل از خواب که پدرش برای او می‌­خواند، گوش می­‌دهد. جک از پدرش می­‌خواهد که تا او به خواب نرفته چراغ را خاموش نکند و از پیش او نرود. پدر به او اطمینان می­‌دهد که «جک، هیچ چیز برای ترس وجود ندارد.»

جک محکم خود را به عروسکش می­‌چسباند و پدر او را بوسیده و با گفتن شب به‌خیر او را ترک می­‌کند. جک در بستر مدام با خود می­‌گوید که هیچ چیز برای ترس وجود ندارد اما پس از چند دقیقه او اضطراب زیادی را احساس می­‌کند، کف دستش شروع به عرق کردن کرده و معده او شروع به درد گرفتن می­‌کند.

در نهایت، او از تخت پایین پریده و چراغ‌ها را روشن کرده و دوباره می‌خوابد. اما بعد از ساعتی بیدار شده و با ترس و اضطراب به اتاق والدین خود می­‌رود و این امر تقریباً هر شب یک یا چند بار تکرار می­‌شود ( ماتیوز، ۲۰۱۰).

منابع

Matthews, R. A , Reuther, E. T., Davis III, T. E., Munson, M. S., & Grills‐Taquechel, A. E. (2010). Fear of anxiety as a partial mediator of the relation between trauma severity and PTSD symptoms. Journal of traumatic stress, 23(4), 519-522.

Ollendick, T. H.  &Grills, A. E., (2002). Issues in parent-child agreement: the case of structured diagnostic interviews. Clinical Child and Family Psychology Review, 5(1), 57-83.

Robinson, E. H., Rotter, J. C., Fey, M. A., & Robinson, S. L. (1991). Children’s fears: Toward a preventive model. The School Counselor, 38(3), 187-202.

[1] Matthews

[2] Robinson & Rotter

[3] Ollendick et al

در زمینه ترس در کودکان می‌توانید مقالات زیر را هم ببینید:

ترس در کودکان دبستانی و علائم آن

درمان ترس در کودکان با قصه