با استفاده از مهارت تفکر خلاق راه‌حل‌های متفاوت مسأله و پیامدهاي هر یک از آنها بررسی می‌شوند و بدین ترتیب فرد قادر می‌شود تا مسائل را از وراي راه‌حل‌های تجربه شده خود دریابد. نظر به اهمیت این مهارت در بین مهارت های ده گانه زندگی پیشنهادی توسط سازمان بهداشت جهانی، در این مقاله به تعریف و راهکارهای ارتقای آن در کودکان و نوجوانان پرداخته شده‌است.
تعریف مهارت تفکر خلاق در کودکان
به مهارت تولید اندیشه، توانایی دیدن به شیوه‌های جدید، کشف راه حل‌های نو و بدیع، فکر کردن به شیوه‌ای متفاوت، استفاده از چیزهای نامربوط و تبدیل آن به شکل‌های جدید، خلق راه حل‌هایی فراتر از راه‌های متعارف و معمولی مهارت تفکر خلاق گفته می‌شود.
تفکر خلاق، از پیچیده‌ترین و عالی‌ترین جلوه‌هاي ذهن آدمی است که بر مبناي تخیل و شهود است و می‌توان آن را فرآیندي ذهنی دانست که از آن برای ایجاد ایده‌های نو استفاده می‌شود. تفکر خلاق با انعطاف‌پذیري، نوآوري و ارزش اجتماعی همراه است. این تفکر در همه ابعاد زندگی بشري بروز کرده و بین تمام انسان‌ها مشترك است. هنگامی که قدرت آگاهی و اطلاعات ذهن افراد با رشد مناسب فکري توأم باشد، آن گاه قدرت استدلال ذهنی بیشتر می‌شود و تفکر خلاق که تفکري سطح بالا است، به وجود می‌آید. مهارت تفکر آفریننده و خلاق موجب خلق آثار جدید و تصویرسازي از موضوعات در ذهن است.
فواید مهارت تفکر خلاق تفکر خلاق در کودکان
این توانایی در مهارت تصمیم‌گیری و نیز مهارت حل مسأله سهیم است، بدین صورت که با استفاده از آن، راه‌های جایگزین در هنگام تصمیم‌گیری‌ها و نیز نتایج متنوعی از اعمال فرد یافت می‌شود. این ویژگی باعث می‌شود که فرد فراتر از آنچه که به صورت مستقیم تجربه می‌کند را دریابد. همچنین، در مواقعی که نیازی به تصمیم‌گیری نیست، این مهارت سبب می‌شود که او در برخورد با وقایع روزمره زندگی منعطف عمل کرده و خود را با آنها سازگار کند.
پرورش خلاقیت در کودکان
برای تقویت خلاقیت در کودکان راه‌های زیادی وجود دارد. در زیر به چند مورد پرداخته شده است.
-
توصیف‌های مثبت از ایده‌ها و کارهای کودکان، تشویق پرسش‌های باز
با نگاهی مثبت و تحسین‌آمیز از ایده‌ها و کارهای خلاقانه کودک استقبال کنید و با پرسش‌های باز یعنی پرسش‌هایی که در آن کودک کمی باید تأمل کند، وی را به تفکر خلاقانه سوق دهید و مهارت تفکر خلاق را در او تقویت نمایید.
-
دستیابی به درک عمیق‌تر از راه هنر
با استفاده از هنر و تشویق کودکان به انتخاب هنر مورد علاقه خود، آنها را به درک عمیق رهنمون شوید.
بازی خلاقانه، محیط مناسب برای تقویت مهارت تفکر خلاق
همواره سعی کنید با استفاده از بازی‌های خلاقانه در محیطی که متناسب با آن بازی‌ها است، در ارتقای مهارت تفکر خلاق در کودک بکوشید.
-
موسیقی و فعالیت‌های حرکتی
موسیقی و فعالیت‌های حرکتی می‌تواند به عنوان یکی از راه‌های مهم پرورش خلاقیت در کودکان مورد استفاده والدین قرار گیرد.
-
بازی‌ها
والدین عزیز می‌توانند با استفاده از بازی‌های گروهی، نمایش، پیک نیک داخلی و داستان‌خوانی جهت ارتقای خلاقیت کودک خود گام‌های مؤثری بردارند.
-
اسباب بازی‌ها
والدین عزیز در خرید اسباب بازی های کودک سعی در انتخاب اسباب بازی‌های واگرا (انواع لگوها) در مقابل اسباب بازی‌های همگرا (انواع پازل‌ها) داشته باشند.
در زیر نمونه‌هایی از تمرین‌های ارتقای مهارت تفکر خلاق در کودک آمده است.
تمرین «چی می‌بینی؟ چی فکر می‌کنی؟»
کودک را تشویق کنید به ابرها نگاه کند و از او بخواهید که توصیف کند که چه چیزهایی را می‌بیند.
ابر آغشته به رنگ را به دیوار بزنید و از کودک بخواهید که بگوید که چه چیزهایی می‌بیند.
از کودک بخواهید تا ویژگی‌هایی مانند حالات هیجانی را به اشکال هندسی نسبت دهد.
در آخر به بیان پرسش‌های باز پاسخ بپردازید سؤالاتی مانند: اگر همیشه شنبه‌ها باران ببارد، چه اتفاقی می‌افتد؟ چه می‌شد اگر خودروها هیچ وقت کهنه نمی‌شدند؟ اگر یک موش ببینید که در حیات خلوت، گل‌های مورد علاقه مادرتان را می‌جود، چه کار می‌کنید؟ چرا ما با موهای مرتب و شانه شده از خواب بیدار نمی‌شویم؟ چه اتفاقی می‌افتد اگر یک اورانگوتان، یک زنبور و یک شبدر در یک جا باشند؟ چه می‌شد اگر گربه‌ها پارس می‌کردند؟ اگر همه کفش‌های دنیا یک اندازه بودند، چه می‌شد؟
تمرین «بازی‌های اگر… بعد…»
در این بازی کودک باید تصور کند اگر قرار بود حیوان باشد، چه حیوانی می‌شد؟ «تصور کن اگر قرار بود یک حیوان باشی…»
بازی ماسه و سینی
با ماسه‌های روی سینی شکل‌هایی درست می‌شود که کودک باید حدس بزند شکل روی ماسه‌ها شبیه چیست.
منابع:
امان‌زاده، آمنه، نعمان اف، منصور. (1394). بررسی اثربخشی آموزش مبتنی بر وب، رایانه و یادگیري سیار بر مهارت تفکر
انتقادي و تفکر خلاق دانشجویان دانشگاه‌هاي استان مازندران، پژوهش در یادگیري آموزشگاهی و مجازي.9، 67-57.
جزایری، علیرضا، رحیمی، سیدعلی سینا. (1394). مجموعه آموزش مهارتهای زندگی، تهران: دانژه.
ورنون، آن. (1393)، آموزش مهارت زندگی، رشد هیجانی، اجتماعی، شناختی و «خود» برای دوره دبستان (ترجمه مهرداد فیروزبخت).تهران:نشر دانژه.
یوسفی، آوازه سادات. آموزش مهارتهای زندگی به کودک، کارگاه. مرکز مشاوره دانشگاه تهران. آذر و دی 1394.