تقویت عزت نفس در بازی با کودکان

تقویت عزت نفس در بازی با کودکان از جمله رفتارهای بسیار هوشمندانه و با ارزش والدین در فرآیند تربیت کودک و نوجوان است. عزت نفس به معنی تفکر و برداشتی که هر فرد در مورد خود دارد و میزان ارزشی که برای خود قائل می‌باشد، است. عزت نفس پایین با بروز مشکلات ارتباطی و رفتاری و عزت نفس بالا با شادکامی و رشد بهنجار کودک در ابعاد اجتماعی، شناختی و عاطفی همراه است.

یکی از مهم‌ترین راهکارهای تقویت عزت نفس فرزندان انجام بازی و سرگرمی های هدفمند است؛ بازی‌هایی که با مشارکت کودک و در غالب قواعد پیدا و پنهان و با هدف رشد افزایش نفس کودکان صورت می‌گیرد.

تقویت عزت نفس در بازی

بازی همیشه در تاریخ وجود داشته است. بازی همزاد و همنشین همیشگی نوزادان، کودکان و نوجوانان بوده است (هیوز، به نقل از گنجی، ۱۳۸۴). بازی فعالیتی طبیعی، لذت‌بخش، شگفت‌انگیز و پررمز و راز است. بازی وسیله‌ای برای بیان احساسات، برقراری روابط، توصیف تجربیات، آشکار کردن آرزوها و خودشکوفایی است. می‌توان از طریق بازی، که با ساختار درمانی پویای کودک سازگار است، به حل مسائل و مشکلات کودکان همت گمارد.

در حقیقت بازی‌درمانی روشی است که به یاری کودکان می‌شتابد تا مسائل خود را به دست خویش حل کند و در عین حال نشان‌دهنده این واقعیت است که بازی برای کودک همانند یک وسیله طبیعی است، با این هدف که بتواند خویشتن و همچنین ویژگی‌های روانی خود را بشناسد و به آن توجه کند (محمد اسماعیل، ۱۳۸۲).

از طریق بازی می‌توان به رشد احساس ارزشمندی و باور کودک مبنی بر اینکه توانایی خوبی دارد، کمک کرد. تمرین اول شامل نوعی سرگرمی است که در تقویت عزت نفس در بازی با کودک و باور کودک مبنی بر اینکه فرد توانایی است کمک می‌کند.

تمرین اول: کمک به کودک برای احساس مسؤولیت‌پذیری و رشد عزت نفس

یک جعبه مداد رنگی (یا آبرنگ) را به کودک بدهید و به او بگویید: «اینها برای شما است و می‌خواهم ضمن مراقبت از آن، نقاشی‌ات را به خوبی رنگ کنی یا بهترین نقاشی که می‌توانی بکشی».

اظهار نظر ذکر شده، بر مالکیت و دقت دلالت دارد و در کودک احساس مسؤولیت‌پذیری و مراقبت و مواظبت از وسایل ارائه شده را ایجاد می کند. کودک برای تمرین فوق، می‌پذیرد که به توانایی‌ها و عملکرد او توجه شده و احترام گذاشته شده است. همچنین ضمن اینکه کودک مسؤولیت سالم نگه داشتن مدادها را دارد، می‌پذیرد که والدین به توانایی‌های او برای ایجاد و خلق اثر باور و اعتماد دارند.

در پایان نیز عملکرد کودک را مورد ستایش قرار دهید و او را تشویق کنید.

در ادامه می‌توانید برای عملکرد بهتر کودک در تکلیف تعیین‌شده به او کمک کنید و برای تلاش بیشتر و کسب رضایت مضاعف از عملکرد مجدد خود، کودک را مورد تشویق قرار دهید.

تمرین دوم: کمک به تقویت عزت نفس در بازی از طریق اصلاح نگرش منفی به جنبه‌هایی از خود

برای انجام این تمرین لازم است که موارد زیر را تهیه کنید:

ـ تصویر یک درخت روی یک کاغذ

ـ تصاویری از موضوعات مختلفی از زندگی کودک (به ویژه تصاویر موقعیت‌ها و موضوعاتی که ممکن است بیشتر عزت نفس کودک را تضعیف یا تقویت کنند).

این موضوعات می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

۱ـ رابطه با خانواده: مادر، پدر، خواهر یا برادر.

۲ـ حیطه‌های مراقبت از بدن: خوردن، خوابیدن، حمام کردن، آراستن خود.

۳ـ حیطه فعالیت بدنی و سرگرمی: رقصیدن، اسکیت‌بازی، سینما و شهر بازی رفتن، فوتبال یا انجام ورزش‌های متفاوت و…

۴ـ آموزش: مدرسه، کلاس موسیقی، ملاقات با مشاور، تکلیف خانگی.

۵ـ رفت و آمد یا مسافرت با ماشین: ماشین، قطار، اتوبوس و دوچرخه.

۶ـ اندام‌هایی از بدن: چهره، بینی، هیکل و….

۷ـ کارها: کار منزل، خرید و کار بیرون.

۸ـ روابط اجتماعی: تماس تلفنی، ملاقات با دوستان، داشتن دوستان زیاد، صحبت با بزرگسالان، انجام مسابقه، روابط در مدرسه و کمک به دیگران.

۹ـ سایر فعالیت‌ها و موضوعات….

روش بازی :

تصویر درخت را روی کاغذ قرار داده یا چسبانده و سایر تصاویر با موضوعات مختلف را در قطعات کوچک‌تر در اطراف تصویر درخت قرار دهید یا بچسبانید. سپس منظره تعیین‌شده را در مقابل کودک قرار دهید و به او بگویید: «تصور کن که یک درخت هستی و تصاویر اطراف درخت می‌توانند قسمت‌هایی از تو یا زندگی‌ات باشند. آن تصویرهایی را که بیشتر شبیه تو هستند، با خطی به درخت متصل کن. اگر می‌خواهی قسمتی از خودت را پنهان نگه داری، خط را از آن تصویر خاص به ریشه‌های درخت وصل کن و اگر دوست داری که دیگران تنها قسمتی از تو را ببینند، خط را به شاخه‌ها وصل کن.»

با انجام بازی فوق، کودک می‌تواند تصویر دیداری در مورد قسمت‌هایی از زندگی خودش ارائه دهد که دوست دارد دیگران آن را ببینند و قسمت‌هایی از خودش را که ترجیح می‌دهد پنهان باشد، نشان ندهد. این کار می‌تواند نقاط ضعف و قدرت کودک را از منظر خودش نشان دهد. کودکان موضوعاتی که موجب شرمساری و کاهش عزت نفسشان می‌شود را پنهان می‌کنند و موضوعاتی که برعکس عمل می‌کنند را نمایان می‌کنند.

سپس از کودک بخواهید به نقشه نگاه کند و بگوید چه چیزی را درباره خودش کشف کرده است. کدام موضوعات را موجب ناراحتی و تضعیف خودش می‌داند و کدام موضوعات را با کمال میل می‌تواند به دیگران ارائه کند؟ بعد از انجام این کار می‌توانید درباره موضوعاتی که کودک بیان کرده است و به عنوان موضوعات شرمساری و ناراحتی خود پنهان کرده است، صحبت کنید و جنبه منفی این موضوعات را برای کودکان کمرنگ‌تر کرده و موضوعات مثبت را در کودکان نیز تشویق کنید.

تاثیر بازی

انجام بازی‌های این چنینی این امکان را برای کودکان فراهم می‌آورد که موضوعاتی از زندگی شخصی و جنبه‌هایی از خود را که کمتر حاضرند با دیگران و حتی والدین درمیان بگذارند، بیان کنند. انجام این بازی‌ها با صرف زمان و هزینه‌کم می‌تواند تأثیر مثبتی بر رشد عزت نفس کودکان و همچنین بهبود ارتباط والدین با کودکان داشته باشد. این بازی‌ها می‌تواند به صورت گروهی و با همراهی هر دو والد انجام گیرد و حس همبستگی و دلبستگی در خانواده را نیز تقویت کند.

ذهن كودک وقتی به خوبی تحول می‌يابد كه فعال باشد.

كودک فقط چيزهايی را خوب فرامی گيرد كه از راه مشاهده، تعمق، تجربه و فعاليت شخصی آموخته باشد.

در اين ميان بازی‌های كودكان نقشی بی‌بديل در تسريع و تقويت توانايی‌هايشان ايفا می‌كند (پاپالیا و الدز، ۱۹۹۲).

با توجه به اصول بیان شده برای تقویت عزت نفس در بازی با کودکان، والدین می‌توانند بازی‌ها و تمرین‌های دیگری را نیز که مشابه بازی‌های بیان شده هستند، طراحی و اجرا کنند.

هر بازی می‌تواند معطوف به اهداف ویژه‌ای در زمینه افزایش عزت نفس کودکان باشد.

آیا اسباب بازی هم می تواند در تقویت عزت نفس موثر باشد؟

برخی اسباب بازی های فکری و ساختنی هم می‌توانند احساس ارزشمند بودن و موفقیت را در کودک تقویت کنند. وقتی کودک احساس کامیابی و موفقیت را عمیقا درک می‌کند اعتماد به نفسش افزایش یافته و احساس ارزشمند بودن نیز در او تقویت می‌شود، به ویژه هنگامیکه توسط والدین و اطرافیان مورد تشویق و حمایت قرار می‌گیرد.

علاوه بر اسباب بازی از کتاب داستان مناسب نیز می‌توان برای این منظور استفاده نمود.

برای آشنایی بیشتر با مفهوم عزت نفس، تفاوت آن با اعتماد به نفس و روش‌های بهبود آن مقاله افزایش عزت نفس کودکان و نوجوانان را ببینید.

منابع:

سینگر، دروتی جی. سینگر، جروم ال. (۱۳۸۷). پرورش خلاقیت به کمک بازی‌های وانمودی. (ترجمه حمید علیزاده، علیرضا روحی). تهران: جوانه رشد.

هیوز، فرگاس پی. (۱۳۸۴). روانشناسی بازی: کودکان، بازی و رشد. (ترجمه کامران گنجی). تهران: رشد.

محمد اسماعیل، الهه. (۱۳۸۲). بازی‌درمانی: نظریه‌ها، روش‌ها و کاربردهای بالینی. تهران: نشر دانژه.

Papalia , D. & Olds ,S. W.(1992). Human development. Mc Grow – Hill. INC.