تعداد زیادی از کودکان در سنین بین ۳ تا ۵ سالگی دوره‌هایی از لکنت کلام را تجربه و مشکلات زبانی و روانی مختلفی تجربه می‌کنند. در این مقاله از مجله تخصصی آریاکید به علل، عوارض و درمان این اختلال در کودکان می‌پردازیم.
این کودکان بعضی سیلاب‌ها را را تکرار کرده، آنها را بیش از اندازه کشیده یا بر سر بعضی واج‌ها توقف می‌کنند. لکنت نوعی اختلال در کلام است که باعث می‌شود روانی کلام آسیب ببیند. در بیشتر موارد لکنت، این مسأله با افزایش سن و بعد از ۵ سالگی از بین می‌رود. درمان لکنت زبان قطعی نیست و مداخلات خاصی برای آن وجود ندارد اما با بعضی مداخلات اثربخش و تأیید شده می‌توان روند از بین رفتن اختلال را بهبود بخشید. با کمک این مداخلات می‌‌توانید به کودک خود در پشت سر گذاشتن این دوره یاری رسانید.
چیستی لکنت زبان
لکنت – که به آن لکنت زبان یا اختلال روانی تکلم دوران کودکی نیز گفته می‌شود – یک اختلال گفتاری است که شامل مشکلات مکرر و قابل توجهی در روان و جریان گفتار طبیعی است.
افرادی که لکنت دارند می‌دانند چه می‌خواهند بگویند، اما در بیان آن مشکل دارند. به عنوان مثال، ممکن است یک کلمه، یک هجا، یا یک صامت یا مصوت را تکرار یا طولانی کنند. یا ممکن است در حین سخنرانی مکث کنند زیرا به یک کلمه یا صدای مشکل‌ساز رسیده‌اند.
لکنت زبان در میان کودکان خردسال به عنوان بخشی عادی از یادگیری صحبت کردن رایج است. کودکان خردسال ممکن است زمانی که توانایی‌های گفتاری و زبانی آنها به اندازه کافی رشد نکرده باشد، دچار لکنت زبان شوند تا بتوانند با آنچه می‌خواهند بگویند، هماهنگی داشته باشند. بیشتر کودکان از این لکنت رشدی عبور می‌کنند.
اما گاهی اوقات لکنت یک بیماری مزمن است که تا بزرگسالی ادامه می‌یابد. این نوع لکنت می‌تواند بر رشد و افزایش عزت نفس و تعامل با افراد دیگر تأثیر منفی بگذارد.
کودکان و بزرگسالانی که لکنت دارند ممکن است از درمان‌هایی مانند گفتار درمانی، استفاده از دستگاه های الکترونیکی برای بهبود روانی گفتار یا درمان شناختی رفتاری بهره‌مند شوند.
علت لکنت زبان
محققان به بررسی علل زمینه‌ای لکنت رشدی ادامه می‌دهند. ترکیبی از عوامل ممکن است دخیل باشد. علل احتمالی لکنت رشدی عبارتند از:
- ناهنجاری در کنترل حرکت گفتار: برخی شواهد نشان می‌دهند که ناهنجاری‌هایی در کنترل حرکتی گفتار، مانند زمان‌بندی، هماهنگی حسی و حرکتی ممکن است دخیل باشند.
- ژنتیک لکنت معمولا در خانواده‌ها دیده می‌شود. به نظر می رسد که لکنت می تواند ناشی از ناهنجاری های ارثی (ژنتیکی) باشد. حدود ۶۰ درصد کودکانی که لکنت دارند، یکی از اقوام نزدیک آنها در گذشته لکنت داشته است.
- دیگر مشکلات زبان و گفتار یا بعضی تأخیرهای رشد کودک
- تفاوت‌هایی در فرآیند پردازش زبان: افرادی که لکنت دارند، نسبت به دیگران، اغلب زبان را در نواحی دیگری از مغز پردازش می‌کنند. در این افراد مشکلاتی در تعامل مغز با عضلات درگیر در تولید زبان وجود دارد.
- سطح بالا یا افزایش‌یافته فعالیت
- سرعت بالای تلکم
لکنت ناشی از علل دیگر
نارسایی در روانی گفتار می‌تواند به دلایلی غیر از لکنت رشدی دچار اختلال شود. سکته مغزی، آسیب مغزی تروماتیک یا سایر اختلالات مغزی می‌تواند باعث کند گفتاری یا مکث یا صداهای مکرر (لکنت نوروژنیک) شود.
روانی گفتار همچنین می‌تواند در اثر وجود زمینه پریشانی عاطفی دچار اختلال شود. گویندگانی که لکنت زبان ندارند ممکن است زمانی که عصبی هستند یا تحت فشار هستند دچار اختلال روانی شوند. این موقعیت‌ها همچنین ممکن است باعث شود سخنرانانی که لکنت دارند کمتر تسلط داشته باشند.
مشکلات گفتاری که پس از یک ضربه عاطفی (لکنت روان‌زا) ظاهر می‌شوند، غیرمعمول هستند و مانند لکنت رشدی نیستند.
عوامل خطر
احتمال لکنت زبان در مردان بسیار بیشتر از زنان است. عواملی که خطر لکنت زبان را افزایش می دهند عبارتند از:
- تاخیر در رشد کودکی: کودکانی که تاخیر در رشد یا سایر مشکلات گفتاری دارند ممکن است بیشتر دچار لکنت شوند.
- داشتن اقوام با لکنت زبان: لکنت معمولا در خانواده‌ها به صورت ارثی دیده می‌شود.
- فشار. استرس در خانواده، انتظارات بالای والدین یا انواع دیگر فشارها می‌تواند لکنت موجود را بدتر کند.
علائم اولیه لکنت زبان
علائم اولیه لکنت معمولاً از ۱۸ تا ۲۴ ماهگی کودک خود را نشان می‌دهند. در این زمان دایره لغات کودک به سرعت در حال افزایش است و کودک استفاده از جملات و فرآیند کنار هم چیدن کلمات برای ساخت جمله را آغاز کرده است.
برای والدین دیدن اینکه کودک لکنت دارد، می‌تواند نارحت و ناامیدکننده باشد اما باید بدانیم که در این سن، لکنت کلام کودک اغلب مسأله خاصی نیست و یک فاز رشدی طبیعی است. مهم است که والدین در این زمان تا حد امکان صبور باشند.
ممکن است کودک برای چند هفته یا ماه لکنت داشته باشد و بعد از آن لکنت کودک به صورت گاه‌گاهی دیده شود. اغلب کودکانی که قبل از ۵ سالگی دچار لکنت می‌شوند، بعد از این سن، بدون انجام هیچ گونه مداخله درمانی خاصی دیگر لکنت نخواهند داشت.
اگر لکنت‌های کودک مکرراً ادامه داشته و تشدید شده و هنگام لکنت در عضلات صورت یا بدن کودک حرکات خاصی نیز مشاهده کردید، بهتر است که کودک را نزد متخصص گفتاردرمانی ببرید تا یک معاینه کامل انجام شود. البته بهتر است که این معاینه از ۳ سالگی به بعد انجام شود.
علائم و نشانه های لکنت ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- مشکل در شروع یک کلمه، عبارت یا جمله
- طولانی کردن یک کلمه یا صداها در یک کلمه
- تکرار یک صدا، هجا یا کلمه
- سکوت مختصر برای هجاها یا کلمات خاص، یا مکث در یک کلمه (کلمه شکسته)
- در صورت پیش‌بینی مشکل در انتقال به کلمه بعدی، کلمات اضافی مانند “um” اضافه کنید
- کشش، سفتی یا حرکت بیش از حد صورت یا قسمت بالایی بدن برای تولید کلمه
- اضطراب از صحبت کردن
- توانایی محدود برای برقراری ارتباط موثر
مشکلات گفتاری لکنت ممکن است با موارد زیر همراه باشد:
- چشمک زدن سریع
- لرزش لب یا فک
- تیک‌های صورت
- سر تکان می‌دهد
- مشت‌های گره کرده
لکنت ممکن است زمانی بدتر شود که فرد هیجان‌زده، خسته یا تحت استرس است، یا زمانی که احساس می‌کند خودآگاه است، عجله دارد یا تحت فشار است.
موقعیت‌هایی مانند صحبت کردن در جمع یا صحبت کردن با تلفن می‌تواند به ویژه برای افرادی که لکنت دارند دشوار باشد.
با این حال، اکثر افرادی که لکنت دارند، می‌توانند بدون لکنت صحبت کنند، وقتی با خودشان صحبت می‌کنند و زمانی که با شخص دیگری آواز می‌خوانند یا صحبت می‌کنند.
عوارض
لکنت می تواند منجر به موارد زیر شود:
- مشکلات در برقراری ارتباط با دیگران
- مضطرب بودن در مورد صحبت کردن
- صحبت نکردن یا اجتناب از موقعیت‌هایی که نیاز به صحبت کردن دارند
- از دست دادن مشارکت اجتماعی، تحصیلی یا کاری و موفقیت
- مورد آزار و اذیت قرار گرفتن یا مسخره شدن
- عزت نفس پایین
سال‌های مدرسه
به طور معمول در همان سال‌های اول ورود به پیش‌دبستانی یا مدرسه اکثر مسائل مرتبط با لکنت کودک رفع می‌شود و کودک یاد می‌گیرد که در تعاملات اجتماعی با مهارت بیشتری رفتار کند. اما اگر کودک مدرسه‌ای همچنان این مشکل را دارد، طبیعتاً به دشواری‌ها و خجالت همراه لکنت آگاه است.
ممکن است همکلاسی‌ها به وضعیت سخن گفتن کودک توجه کنند. یا حتی او را مورد تمسخر قرار دهند. اگر این مسأله برای کودک شما به وجود آمده است، با معلمش صحبت کنید.
معلم کودک می‌تواند در کلاس در مورد مسأله لکنت و مشکلات کودکان دچار لکنت با دیگر دانش‌آموزان صحبت کند. همچنین معلم این توانایی را دارد که از تعداد فعالیت‌های تنش‌زایی که در آن کودک ممکن است تحت فشار جمعی قرار بگیرد، کم کند.
چه زمانی باید به دنبال کمک تخصصی بود؟
چه زمانی باید به پزشک یا آسیب شناس گفتار زبان مراجعه کرد؟ معمولاً کودکان بین 2 تا 5 سال دوره‌هایی را پشت سر می‌گذارند که ممکن است لکنت داشته باشند.
برای اکثر کودکان، این بخشی از یادگیری صحبت کردن است و به خودی خود بهتر می‌شود. با این حال، لکنتی که ادامه دارد ممکن است نیاز به درمان برای بهبود روان گفتار داشته باشد.
در صورت مشاهده موارد زیر برای ارجاع با پزشک خود تماس بگیرید یا در صورت لکنت با آسیب شناس گفتار زبان مستقیماً برای قرار ملاقات تماس بگیرید:
- بیش از شش ماه طول می‌کشد.
- با سایر مشکلات گفتاری یا زبانی رخ می‌دهد.
- همراه با بزرگتر شدن کودک تکرار می‌شود یا ادامه می‌یابد.
- با انقباض عضلانی یا تقلای آشکار برای صحبت رخ می‌دهد.
- بر توانایی برقراری ارتباط مؤثر در مدرسه، محل کار یا در تعاملات اجتماعی تأثیر می‌گذارد.
- باعث اضطراب یا مشکلات عاطفی می شود، مانند ترس یا اجتناب از موقعیت هایی که در آن صحبت کردن لازم است.
- از سنین بالاتر شروع شده باشد.
سایر موارد مراجعه به پزشک
اگر کودک شما بیشتر از ۵ سال سن دارد و همچنان لکنت دارد، با پزشک خود مشورت کنید و در صورت امکان یک متخصص گفتاردرمانگر را ملاقات کنید. توصیه می‌شود در صورت بروز علائم زیر نیز با یک متخصص گفتار درمانگر ملاقات کنید:
- تکرار سیلاب‌های خاص در کلام کودک مکرراً اتفاق می‌افتد.
- تکرار کلمات یا عبارات و بخش‌هایی از کلمات خاص تشدید یافته است.
- متوجه فشار بیشتر در عضلات صورت کودک هنگام صحبت شده‌اید.
- افزایشی در طول کلماتی که کودک ادا می‌کند، وجود دارد.
- کودک از موقعیت‌هایی که نیازمند صحبت کردن است، اجتناب می‌کند.
- کودک از ترس لکنت خود از کلمات خاصی اجتناب می‌کند.
- در هنگام لکنت کودک، متوجه حرکات اضافی در بدن یا صورت کودک شده‌اید.
رویکرد درمانی
برای کودکان بسیار کوچک، درمان زودهنگام ممکن است از تبدیل شدن لکنت رشدی به یک مشکل مادام‌العمر جلوگیری کند. راهبردهای خاصی می توانند به کودکان کمک کنند تا ضمن ایجاد نگرش مثبت نسبت به ارتباط، روان گفتار خود را بهبود بخشند.
متخصصان بهداشت به طور کلی توصیه می‌کنند که اگر کودکی به مدت 3 تا 6 ماه لکنت داشته است، رفتارهای مبارزه‌ای مرتبط با لکنت از خود نشان می‌دهد یا سابقه خانوادگی لکنت زبان یا اختلالات ارتباطی مرتبط با آن دارد، مورد ارزیابی قرار گیرد.
برخی از محققان توصیه می‌کنند که کودک هر 3 ماه یکبار مورد ارزیابی قرار گیرد تا مشخص شود که آیا لکنت در حال افزایش یا کاهش است. درمان اغلب شامل آموزش والدین در مورد راه‌هایی برای حمایت از تولید گفتار روان فرزندشان است.
روش‌های درمانی لکنت زبان
بسیاری از درمان‌های کنونی برای نوجوانان و بزرگسالانی که لکنت دارند، بر کمک به آنها برای یادگیری راه‌هایی برای به حداقل رساندن لکنت در هنگام صحبت کردن تمرکز می‌کنند.
مانند آهسته‌تر صحبت کردن، تنظیم تنفس یا پیشرفت تدریجی از پاسخ‌های تک هجا به کلمات طولانی‌تر و جملات پیچیده‌تر. بسیاری از این درمان‌ها همچنین به رفع اضطرابی که ممکن است در موقعیت‌های گفتاری خاص احساس کند، کمک می‌کنند.
دارودرمانی
سازمان غذا و داروی ایالات متحده هیچ دارویی را برای درمان لکنت تایید نکرده است. با این حال، برخی از داروهایی که برای درمان سایر مشکلات سلامتی (مانند صرع، اضطراب یا افسردگی) تایید شده‌اند، برای درمان لکنت استفاده شده‌اند.
این داروها اغلب دارای عوارض جانبی هستند که استفاده طولانی مدت از آنها را دشوار می کند.
لوازم الکترونیکی
برخی از افرادی که لکنت دارند از وسایل الکترونیکی برای کمک به کنترل روانی استفاده می‌کنند. به عنوان مثال، یک نوع دستگاه مانند سمعک در مجرای گوش قرار می‌گیرد و به صورت دیجیتالی یک نسخه کمی تغییر یافته از صدای کاربر را در گوش پخش می‌کند. به طوری که به نظر می‌رسد که او در حال صحبت با شخص دیگری است.
در برخی از افراد، دستگاه‌های الکترونیکی ممکن است به بهبود روانی در مدت زمان نسبتاً کوتاه کمک کنند. تحقیقات بیشتری برای تعیین مدت زمان ماندگاری چنین اثراتی و اینکه آیا افراد می‌توانند به راحتی از این دستگاه‌ها در موقعیت‌های واقعی استفاده کنند یا خیر، مورد نیاز است. به همین دلایل، محققان به بررسی اثربخشی طولانی‌مدت این دستگاه‌ها ادامه می‌دهند.
گروه‌های خودیاری
بسیاری از مردم متوجه می شوند که از طریق ترکیبی از خودآموزی و درمانی به بزرگترین موفقیت خود می‌رسند. گروه‌های خودیاری راهی را برای افرادی که لکنت دارند فراهم می‌کنند تا منابع و حمایتی را برای مواجهه با چالش‌های لکنت بیابند.
راهکارهایی برای والدین
مهارت‌های پدر و مادری در تربیت کودک و نوجوان در این امر می‌تواند حیاتی باشد:
- از کودک نخواهید با دقت بیشتر یا «درست» صحبت کند. اجازه دهید که صحبت کردن تبدیل به فعالیتی مفرح و عاری از تنش باشد.
- از زمانی که دور میز برای صرف غذا جمع شده‌اید، برای مکالمه با کودک استفاده کنید. در این زمان تلاش کنید رادیو، تلویزیون و… که ممکن است حواس کودک را پرت کنند، خاموش باشند.
- از انتقاد یا اصلاح کلام کودک استفاده نکنید. به کودک نگویید که «شمرده صحبت کن»، «یک نفس عمیق بکش» یا «عجله نکن». این پیشنهادات، اگر چه با نیت خیر ارائه شده باشند، صرفاً باعث می‌شوند که کودک بر لکنت خود بیشتر تمرکز کند و اضطراب بیشتری پیدا کند.
- زمانی که کودک شما احساس راحتی چندانی ندارد، از او نخواهید که با صدای بلند برای شما یا دیگران صحبت کند یا کتاب بخواند. در این زمان و به جای این کار، کودک را به انجام فعالیت‌هایی ترغیب کنید که نیازمند صحبت‌های کمتری است.
- زمانی که کودک لکنت دارد، صحبت او را قطع نکنید و به او نگویید که از اول شروع کند.
- به کودک خود نگویید که قبل از صحبت کردن فکر کند.
حرف آخر علت ها و درمان لکنت زبان کودکان
تلاش کنید جو خانه را آرام نگه دارید. با کودک به آرامی و شمرده سخن بگویید و در زمانی که او حضور دارد، تلاش کنید با دیگران به آرامی و شمرده سخن بگویید. تلاش کنید در هنگام صحبت با کودک ارتباط چشمی خود را به صورت طبیعی حفظ کنید. برخوردی نکنید که او فکر کند شما ناامید شده‌اید، ناراحت هستید یا حوصله‌تان سر رفته است. اجازه دهید کودک با خودش صحبت کند و جملاتش را به پایان برساند.
منابع:
Barry Guitar, Edward G. Conture. 2014. If You Think Your Child Is Stuttering. Retrieved May 17 2016 from http://www.stutteringhelp.org/if-you-think-your-child-stuttering.
https://www.nidcd.nih.gov/health/stuttering
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/stuttering/symptoms-causes/syc-20353572