بازی ­های تقویت هوش و خلاقیت از تولد تا ۱۲ ماهگی

همان طور که ژان پیاژه، یکی از بزرگترین روانشناسان کودک، می‌گوید: «بازی تفکر کودک است» و نقش زیادی در رشد کودک و تقویت هوش، مهارت ها و خلاقیت کودکان دارد. به همین دلیل در این مطلب از مجله تخصصی آریاکید به معرفی بازی ­های تقویت هوش و خلاقیت برای کودکان از تولد تا 12 ماهگی می‌پردازیم.

بازی­‌ های خلاقانه برای تقویت حواس نوزادان

در ماه‌های اول تولد، حواس کودک به سرعت در حال رشد است. بازی های زیر برای رشد و تقویت حس‌های نوزاد مفید است.

بازی گوش کردن

یک اسباب بازی جغجغه را به کودک نشان دهید. سپس آن را به آهستگی تکان دهید تا او صدایش را بشنود. صبر کنید تا توجه­ش به آن جلب شود، سپس جغجغه را به پشت چیزی ببرید جوری که از دید کودک پنهان شود، دوباره آن را تکان بدهید.

سپس از او بپرسید «کجا رفت؟» آن را از یک سمت دیگر بیرون بیاورید. صبر کنید تا کودک زنگ را با نگاهش پیدا کند. این فعالیت آگاهی و توانایی شنیداری کودک را قوی می­‌سازد.

بازی بو کردن

بعد از ۶ ماهگی برای کودک این فرصت را فراهم کنید که از حس بویایی‌‌­اش استفاده کند. زمانی که پرتقالی را بریده‌‌­اید، آن را به آرامی نزدیک بینی کودک بگیرید، به طوری که بتواند بوی آن را استشمام کند.

زمانی که برای آشپزی از مواد بودار مانند دارچین استفاده می­‌کنید نیز می­‌توانید این کار را تکرار کنید. می­‌توانید بگویید: «این رو با بینی‌هات بو کن»، سپس به بینی خودتان اشاره کرده، ادای بو کردن را دربیاورید.

دقت کنید که همه کودکان برای دریافت اطلاعات از محیط اطراف خود از حواس مختلف خود به یک شکل استفاده نمی­‌کنند. برخی ممکن است بو کردن را دوست داشته باشند و برخی دیگر ممکن است اصلا از این تمرین خوششان نیاید.

این فعالیت‌­‌ها به کودک کمک می­‌کند که بین اطلاعاتی که از حواس مختلف دریافت می­‌کند، ارتباط برقرار کند.

صدای کدومه؟

چند شیء مختلف را کنار هم قرار دهید و با آنها صداهای مختلف تولید کنید. مثلا با تکان دادن دسته کلید صدای جرینگ جرینگ تولید کنید.

روی یک ظرف بکوبید یا چند چیز را تکان دهید. اگر او سعی کرد آن شیء را بگیرد، به او اجازه دهید آن را به دست بگیرد و کاوش کند.

اینگونه بازی ­‌ها مهارت ­‌های فکری کودک را ارتقا می‌دهد و باعث تقویت توانایی‌­‌های ماهیچه‌­‌های دست کودک برای انجام حرکات ظریف می­‌شود. این بازی به تقویت هوش بدنی جنبشی کودک نیز کمک می‌کند.

 ماساژ

از همان روزهای آغازین بعد از تولد، پس از حمام کردن کودک، او را در جای گرم و نرمی بدون لباس خوابانیده و تمامی بدن او را به آرامی و با نوک انگشتانتان با روغن بدن یا لوسیون ماساژ دهید.

پاها و بازوانش را به آرامی باز و بسته کنید. او را به شکم بخوابانید و سر، گردن، کمر، کف پاها و انگشتانش را به آرامی نوازش کنید.

بسیاری از کودکان با ماساژ دادن آرام و ریلکس می‌شوند. این فعالیت نه تنها به آنها کمک می­‌کند که حس لامسه­‌شان تقویت شود، بلکه به آنها آگاهی از بدن خودشان را می­‌دهد.

در تمامی طول ماساژ به حالات و نشانه‌­‌هایی که کودک به شما منتقل می­‌کند، توجه کنید و در صورتی که او خسته و بی‌قرار شد، ماساژ دادن را متوقف کنید.

سایه ­‌بازی

در ماه‌­‌های اولیه پس از تولد دید نوزاد محدود است، در حالیکه در مشاهده رنگ­‌های متضاد تیره و روشن توانمند است.

می­‌توانید در اتاق کودک در بالای سرش یا روی سقف اتاق استیکر شب‌ رنگ قرار دهید تا موقع تاریکی اتاق توجه کودک به آنها جلب شود یا اینکه با حرکت دادن نور چراغ قوه به آهستگی در اتاق تاریک کودک را وادار کنید که با چشمانش نور را دنبال کند. 

وقتی بزرگ­‌تر شد، حرکت نور را سریع‌­‌تر و بهتر دنبال می­‌کند. این توانایی «دنبال کردن دیداری» نام دارد که بعد­ها با توانایی­‌های حرکتی کودک هماهنگ می‌شود. در دوران مدرسه هماهنگی­‌ های دیداری ـ حرکتی یکی از مهم­‌ترین توانایی‌­‌های لازم برای نوشتن و خواندن است.

بازی آکواریوم خانگی 

با اسفنج­‌ها یا فوم­‌هایی که در آشپزخانه استفاده می­‌کنید، تعدادی ماهی بسازید و آنها را در پوشش پلاستیکی محکم شفاف حاوی یک لیوان آب بیندازید.

برای اینکه جذاب­‌تر شود، مقداری رنگ خوراکی آبی، تعدادی شیء براق و رنگی و صدف نیز داخل پوشش بیندازید.

سپس در آن را با چسب ضد آب ببندید و مطمئن شوید که با ضربه و پرت شدن پاره نمی‌‌شود.

هنگامی که کودک در کنار شما روی زمین نشسته است، آن را جلوی او قرار داده و اجازه دهید ماهی‌­‌ها را از روی پوشش شفاف ناز کند و حرکت کردن آنها در آب را مشاهده کند و از آن لذت ببرد.

بازی سقف برگی

کودک را با تعدادی برگ هیجان‌زده کنید. تعدادی برگ رنگی پاییزی را روی کاغذ بچسبانید و اطراف آن را قیچی کنید.

آنها را سوراخ کرده و با نخ به هم وصل کنید و دور چوب‌ رختی گرد آویزان کنید. زمانی که کودک به پشت دراز کشیده است، آن را بالای سرش به راست و چپ به آرامی تکان دهید به طوری که برگ­‌ها تکان بخورند.

زمانی که این بازی تمام شد، این وسیله را دور از دسترس کودک قرار دهید. این قبیل فعالیت‌‌ها توانایی­‌های دنبال کردن شیء متحرک را در کودک تقویت می­‌کند و باعث رشد هوش تجسمی فضایی او می‌شود.

لمس کردن!

پارچه­‌های با جنس­‌های مختلف را روی مقواهای جداگانه هم‌ اندازه بچسبانید. سپس همگی را به صورت یک کتاب به هم وصل کنید. آن را به دست کودک بدهید و او را تشویق و کمک کنید تا صفحات را ورق بزند.

در حالی که او در حال لمس کردن صفحه است، شما رنگ و جنس هر صفحه را برای کودک توصیف کنید.

بازی ­های تقویت هوش جنبشی حرکتی

هوش جنبشی حرکتی یکی از انواع هوش است که اهمیت زیادی در رشد و سلامت کودک دارد. در ادامه به بازی ­های تقویت هوش بدنی جنبشی در نوزادان از تولید تا 12 ماهگی می‌پردازیم.

خیلـــــــــی زیاد!

کودک را روی پای خود بنشانید و از او بپرسید «من (اسم کودک) رو چقدر دوست دارم؟» سپس بازوان کودک را از هم باز کرده و به سمت بالا بیاورید و بگویید: «خیلـــــــــــــــــــی زیاد!».

کودک این بازی را خیلی دوست دارد و از آن لذت می­‌برد. در ماه‌­‌های آتی، زمانی که توانست بر اعضای بدنش کنترل بیابد، در پاسخ به این سؤال شما خودش دستانش را باز می­‌کند و می­‌خندد.

روی شکم خوابیدن

زمانی که کودک را روی پتویی نرم به شکم خوابانیده­‌اید، روسری یا پارچه نازک و سبکی را در هوا و بالای تنش تکان دهید به طوری که با جابجا کردن هوای بالای بدن نوزاد روی بدنش هوا بخورد.

به او بگویید: «باد رو حس می‌کنی؟» اجازه دهید که پارچه گاهی بدن نوزاد را نوازش کند.

سپس آن را جلوی چشمان کودک به آرامی تکان دهید و اجازه دهید که او سعی کند حرکات آن را با چشمانش دنبال کند.

با این کار او از خوابیدن روی شکم لذت می­‌برد، در حالی که خوابیدن روی شکم برای قوی شدن عضلات فوقانی بدن کودک و بهبود هوش جنبشی حرکتی او ضروری است.

بازی قل دادن

یکی از بازی ­های تقویت هوش بدنی حرکتی، قل دادن است. زمانی که کودک قادر به غلت خوردن است، عروسک جالب یا توپ نرمی را در نزدیکی او قرار دهید.

آن را قل دهید یا در فاصله کوتاهی از کودک قرار دهید و کودک را تشویق کنید تا آن را بردارد.

زمانی که توانایی تحرکش بیشتر شد، می‌­توانید اسباب ­‌بازی را دورتر و دورتر قرار داده و او را برای برداشتن آن تشویق کنید و وقتی آن را برداشت، برایش دست بزنید و کودک را در آغوش بگیرید.

بازی کف پا

چند تکه پارچه از جنس‌­‌های مختلف (مانند حوله­‌ای، پشمی، نخی و حریر) انتخاب کنید.

با گرفتن زیر بغل کودک او را در حال ایستاده نگه دارید و اجازه دهید با پاهایش جنس هر یک را لمس و حس کند.

همچنین می­‌توان کودک را روی هر یک از این پارچه­‌ها قرار داد تا روی آنها چهاردست و پا برود یا غلت بخورد.

می‌توان با چند جنس پارچه امتحان کرد که کودک کدام یک را بیشتر دوست دارد.

این نوع بازی­‌ ها حس لامسه کودک را که در این زمان مهم­‌ترین راه شناخت دنیای اطراف است، تقویت می­‌کند و او می­‌تواند به آگاهی از موقعیت بدنش و رخدادهای مرتبط با بدنش برسد.

بازی ­های تقویت هوش کلامی نوزاد

در این بخش به بازی ­های تقویت هوش کلامی و زبانی کودکان از تولد تا یک سالگی می‌پردازیم.

شعر و حرکت

برای کودک آواز بخوانید: «بارون میاد، جَرجَر». سپس با منگوله­‌های رنگی و نرم روی شکم و سینه کودک را تحریک کنید.

او چه حسی خواهد داشت؟ اگر خوشش آمد، چشمانش باز شد، ذوق کرد و خندید و دست و پایش را تکان داد، دوباره این کار را تکرار کنید. اگر گریه کرد، این بازی را به وقت دیگری موکول کنید.

ترجیحات کودک می­‌تواند به سرعت تغییر کند. مثلا بازی را که قبلا دوست داشت، الان انتخاب نمی­‌کند یا بالعکس.

این بازی­‌ها کودک را تشویق می­‌کند که به آگاهی از بدن خود رسیده و خود را فردی جدا از مادر احساس کند.

برای او آوازهای مختلف بخوانید و همراه با آن حالات هیجانی مربوط به محتوای شعر را در چهره‌­‌تان به خوبی نشان دهید یا مفاهیم را همراه با بیان شعر به کودکتان منتقل کنید.

مثلا زمانی که پاهایتان را دراز کرده­‌اید، کودک را روی آن­ و رو به خودتان نشانده و دستانش را بگیرید و بگویید «می­‌خواهیم ماشین‌سواری کنیم. این جوری» و پاهایتان را با سرعت کم به بالا و پایین تکان دهید و بگویید «آروم آروم ماشین‌سواری می­‌کنیم».

سپس سرعت را بیشتر کرده و بگویید «حالا سریع می‌ریم، این جوری» مفهوم آرام و سریع اینگونه به کودک منتقل می­‌شود.

اگر سایر بازی­‌هایی که با کودک می‌کنید را با بیان حالات در حین اجرا انجام دهید، به رشد هوش کلامی زبانی کودک که باید با مفاهیم مرتبط شود، کمک می­‌کنید.

بازی تقلید صدا

زمانی که کودک غان و غون می­‌کند و آواهایی را تولید می­‌کند، در حالیکه به او لبخند می­‌زنید و نگاهش می­‌کنید، عینا آن را تکرار کنید.

ببینید واکنش او چیست. احتمالا او به این کار ادامه می­‌دهد و این بازی ادامه پیدا می­‌کند.

آواها و کلمات ساده مانند ماما، بابا و دادا را برایش به آرامی تکرار کنید و اجازه دهید که به نحوه حرکت دهان شما نگاه کند.

بازی با عکس افراد خانواده

عکس‌­‌های افراد خانواده و دوستان خانوادگی را که در جاهای مختلف خانه یا در آلبوم وجود دارد، به کودک نشان دهید و نام آنها را بگویید.

می­‌توانید توصیف کوتاهی از هر یک از چهره­‌‌‌ها داشته باشید، مثلا «این علی است، نگاه کن علی داره می‌خنده».

در طول زمان، کودک شروع به اشاره کردن به تصاویر کرده، به آنها می­‌خندد. ممکن است عکس را برداشته و با دقت به آن نگاه کند.

به هنگام دیدن کارتون‌­‌های کوتاه نیز می­‌توانید حالات شخصیت‌­‌های کارتونی به‌ ویژه هیجانات و حرکت‌­‌های آنها را برای کودک توصیف کنید، مثلا «جوجو داره راه می‌ره. خوشحال شد که مامانش بهش غذا داد. نگاه کن نی‌نی ترسیده. نی‌نی خوابیده و…».

برای بهبود یادگیری زبان و تکلم کودک می‌توانید از این بازی ­های تقویت هوش کلامی زبانی و امثال آن بهره ببرید.

 کتاب خواندن

یکی از بهترین فعالیت‌ها و بازی ­های تقویت هوش کلامی زبانی کودک کتاب خواندن است. از همان ماه‌­‌های نخست پس از تولد نوزاد می­‌توانید برای او کتاب کودک بخوانید.

در حالیکه در آغوش شما است و شما شکم یا کمرش را به نرمی نوازش می­‌کنید، به صدای شما گوش می­‌دهد و به تصاویر کتاب نگاه می­‌کند.

می­‌توانید از کتاب­‌هایی که تصاویر بزرگ دارند، استفاده کرده و با نشان دادن بخش­‌های مختلف تصویر و شخصیت‌­‌های مختلف، آنها را توصیف کنید.

به یاد داشته باشید که در تمام مراحل بازی و تعامل با کودک آن را تا زمانی ادامه دهید که کودک علاقه و تمایل دارد. به عبارت دیگر، باید والدین خود را با خواسته‌­‌های کودک تطبیق دهند.

بازی ­‌های انگشتی

در هر فرهنگ و زبانی یک سری بازی­ هست که کودک آن را با دستانش انجام می‌دهد و همزمان شعر مربوط به آن را می‌خواند.

یکی از بازی­‌های دستی متداول در زبان فارسی، لی­‌لی لی­‌لی حوضک است که با کشیدن دایره­‌های پی در ­پی در کف دست کودک برایش می­‌خوانیم «لی­‌لی لی­‌لی حوضک، لی­‌لی لی­‌لی حوضک، جوجوِ اومد آب بخوره، افتاد تو حوضک».

بازی ­‌هایی تقویت هوش کلامی زبانی و حرکتی دیگر مانند کلاغ­‌پر و بازی­‌های انگشتی دیگر زمانی که کودک بر حرکات دست و انگشت کمی تسلط پیدا کرد، برای او جذاب و لذت‌بخش هستند.

این نوع بازی ها در عین حال باعث تقویت هوش بدنی جنبشی کودکان می‌شود.

بازی سلام، بای بای!

در زمان ۶ تا ۹ ماهگی بازی قایم‌ باشک برای کودک بسیار جالب، ضروری و لذت‌بخش است.

بیشتر کودکان وقتی که شما به طور ناگهانی از پشت چیزی پیدا می­‌شوید، تعجب کرده و می­‌خندند. در این زمان مغز آنها در حال یادگیری مفهوم بسیار مهم «پایداری شیء» است.

برای اینکه در این بازی به رشد هوش کلامی زبانی کودک هم کمک کرده باشید، وقتی پیدا می­‌شوید، بگویید «سلام» و وقتی که در حال قایم شدن هستید، بگویید «بای‌بای».

با همراه کردن کلمات با اعمال در شرایط مختلف و بازی­‌های مختلف مهارت ­‌های زبانی او را تقویت کرده، به رشد بهتر ذهن و مغز کودکتان کمک می­‌کنید.

با مرور زمان وقتی خودش در حال قایم و پیدا شدن است، از کلمات مناسب که شما به او آموخته­‌اید، استفاده می­‌کند.

بازی­‌های مفید برای تقویت مهارت تفکر خلاق

تفکر خلاق یکی از مهارت های زندگی است که باید از ماه‌های اول تولد تقویت شود. در ادامه به معرفی بازی ­های تقویت هوش و مهارت تفکر خلاق در کودکان می‌پردازیم.

بازی بسته جالب

کاغذ نرمی را مچاله کرده و لای یک روسری یا پارچه نازک بپیچید. این بسته را کمی دورتر از کودک قرار دهید و توجه کودک را به آن جلب کنید.

او به سمت بسته می‌رود و آن را برمی‌‌دارد، فشار می­‌دهد، تکان می­‌دهد و آن را کاوش می­‌کند. در این زمان اگر به چهره او نگاه کنید، با صداهایی که از بسته می‌آید، شگفت­‌زده شده است.

شما می­‌توانید در حالی که احساسات و حالات چهره‌اش را توصیف می­‌کنید، بگویید: «واااای نگاه کن مچاله شده، صدا هم می­‌ده، فشارش بده، گوش کن، چی توشه؟» این قبیل سرگرمی­‌ها و بازی­‌ها آگاهی کودک از حواسش را تقویت می­‌کند.

افزون بر این، در این بازی توانایی­‌های حرکتی دستانش و هماهنگی آن با سیستم بینایی،­ که روانشناسان آن را توانایی دستکاری اشیاء می­‌نامند، و نیز رشد زبانی کودک، درگیر و تقویت می‌شود.

آینه‌­ بازی

در حالی که کودک را رو به جلو در آغوشتان گرفته­‌اید، جلوی آینه بایستید. به اعضای مختلف بدنش ـ چشم، بینی، دهان، دست و غیره ـ اشاره کرده، نام آن را بگویید.

سپس یک گام به کنار بروید، به طوری که داخل آینه دیده نشوید. حال از کودک بپرسید «نی‌نی کجا رفت؟» دوباره به جلوی آینه بیایید.

بازی قایم‌ باشک توانایی حسی و آگاهی کودک و همین ­‌طور پایداری شیء (وجود فرد دیگر در حالی که در معرض دیدگان کودک نیست­) را قوی می­‌کند.

این بازی کمک می­‌کند کودک در ۶ ماهگی به بعد به درک جدا و مستقل بودن خودش به عنوان یک فرد از مادرش برسد.

بازی پیدایش کن

زمانی که کودک به اولین سالگرد تولدش نزدیک می­‌شود، از بازی «پیدایش کن» با شما خیلی لذت می­‌برد. زمانی که روی زمین نشسته است، یک عروسک ‌مورد علاقه‌­‌اش را به او نشان دهید.

سپس روی آن را با پارچه کوچکی بپوشانید. صبر کنید و مشاهده کنید که کودک به سراغ آن می‌رود و با برداشتن پارچه عروسک را پیدا می­‌کند.

اگر این کار را نکرد، شما این کار را بکنید و با صدای بلند بگویید «پیدا شد!». اینگونه بازی­‌ ها مهارت ­‌تفکر خلاق و مهارت حل مسأله کودک را تقویت می‌کند.

بازی جورسازی

بین ۶ تا ۱۲ ماهگی، کودک شروع به درک اشیاء مختلفی که به هم ربط دارند، می­‌کند. او به این فکر می­‌کند که آنها چه ارتباطی با هم دارند و اگر با هم باشند یا نباشند، چه اتفاقی می­‌افتد.

برای تمرین کردن این مهارت، انواع اسباب بازی با شکل های مختلف مثل مربع، دایره و غیره را به او نشان دهید، سپس آنها را در ظرفی که سوراخ مربع‌ شکل یا دایره‌ شکل دارد، بیندازید.

دوباره آنها را از ظرف خارج کرده و از کودک بخواهید آنها را از جای مربوط به خودشان داخل ظرف بیندازد.

این تمرین اولین پایه‌­‌های تفکر درباره اشیاء و روابط آنها با هم را در ذهن کودک می‌سازد.

حرف آخر بازی ­های تقویت هوش و خلاقیت

هر کدام از بازی ­های تقویت هوش و خلاقیت که در این مطلب معرفی کردیم، دارای کارکردهای ویژه خود در روند رشد و شکوفایی توانایی‌های نوزادان هستند. علاوه بر این بازی ها، استفاده از اسباب بازی های تقویت هوش های چندگانه می‌تواند علاوه بر سرگرم کردن کودک، برای بهبود هوش و مهارت های پایه او موثر و مفید باشد.

منابع:

کشوری، فاطمه و اختیاری، حامد. (۱۳۹۴). مغز کودک من. تهران: نشر مهرسا.

Parlakian, R., Lerner, C. (2012). Play With Me! Activities That Make Learning Fun Birth to 12 Months. National Center for Infants, Toddlers and Families.