قدرت حافظه، به عنوان بخش مهمی از هوش تجسمی و فضایی توانایی یادگیری فرد را مشخص میکند و تقویت حافظه دیداری میتواند در درمان اختلالات یادگیری و بهبود آن موثر واقع شود.
با توجه به شیوه قالب تدریس در مدارس ایران که به صورت مستقیم و با سخنرانی معلم انجام می‌شود، کودکان به تقویت حافظه دیداری و شنیداری نیازمندند. بنابراین، تا قبل از ورود به مدرسه و در دوره پیش دبستانی لازم است که حافظه دیداری کودکان فعال‌تر گردیده و توسعه پیدا کند. لذا در این مقاله از مجله تخصصی آریاکید به بازی هایی اشاره می‌کنیم که به رشد حافظه دیداری کودک شما کمک زیادی میکند.
نقش حافظه دیداری
حافظه دیداری به طور خلاصه عبارت است از توانایی به خاطر سپردن آنچه که دیده‌اید. این حافظه دارای سه کارکرد اصلی زیر است:
- طبقه‌بندی اطلاعات با تصویرسازی ذهنی.
- توانایی حفظ و نگهداری اطلاعات برای استفاده‌های بعدی.
- توانایی بازشناسی اطلاعات هنگامی که در یادگیری به آنها نیاز هست.
همان طور که از این کارکردها مشخص است حافظه دیداری نقش مهمی در توسعه سایر ابعاد هوش مثل هوش دیداری فضایی، هوش منطقی ریاضی و هوش کلامی زبانی ایفا میکند.
رشد حافظه دیداری در کودکان
کودکان بعد از دوران نوپایی حافظه بهتری پیدا می‌کنند. چون در این سن ناحیه هیپوکامپ مغزی که مسئول حفظ خاطرات است، تکمیل می‌گردد. از طرفی کودکان، جزئی‌نگر هستند و به جزییات دقت زیادی دارند. ولی غالب آنها چون نمی‌دانند که چطور از حافظه فعال خود استفاده کنند بخش زیادی از خاطراتشان را از دست می‌دهند.
یک مثال ملموس در این مورد این است که مثلا کودکی می‌داند که کلید در را در جایی از خانه دیده است اما نمی داند کجا؟! او برای پیدا کردن کلید بدون مراجعه به حافظه‌اش بی‌هدف این طرف و آن طرف می دود و دنبال آن می‌گردد. در بین مراحل رشد، دوره پیش دبستانی فرصت منحصر به فردی برای رشد حافظه دیداری کودکان است.
راهبردهای تقویت حافظه دیداری
اطلاعات در کلاس درس ابتدا به حافظه کوتاه مدت وارد می‌شوند. اطلاعاتی که به حافظه کوتاه مدت اضافه می‌شوند، برای حداکثر 30 ثانیه در آنجا باقی می‌مانند. پس از آن فراموش می‌شوند یعنی از این حافظه حذف می‌شوند. اگر بخواهیم اطلاعات موجود در این حافظه را برای مدت زمان بیشتری نگه داریم باید از استراتژی یا راهبرد تکرار یا مرور ذهنی برای تقویت حافظه دیداری کمک بگیریم.
تصویرسازی در ذهن روش خوبی برای به یاد سپاری اطلاعات است. رمز دیداری مبتنی بر نوعی تصویر ذهنی از محرک است برای نمونه وقتی که ما به شماره تلفنی نگاه می‌کنیم و تا لحظه گرفتن شماره آن را حفظ می‌نماییم یک تصویر ذهنی از آن شماره به خاطر می‌سپاریم.
راهبردها و فعالیت‌های تقویت حافظه دیداری کودکان
- تصاویری را بر روی صفحه شطرنجی بکشید و یا از نقاشی های آماده استفاده کنید و از کودکان بخواهید تصاویر ناقص را کامل کنند.
- متنی را تهیه کنید و تمامی نقطه‌های کلمات آن را بردارید و از کودک بخواهید نقطه‌ها را بگذارد.
- یکی از بازی هایی که از قدیم انجام می‌شده و باعث تقویت حافظه دیداری می شود این است که از دو تصویر مشابه با تفاوت‌های کم و پنهانی، تفاوت‌ها را پیدا کنند.
- استفاده از پازل کره زمین یا نقشه نیز مفید است. از کودکان بخواهید محل‌هایی را که نام می‌برید بر روی نقشه به شما نشان دهند.
- نخ کردن مهره‌های رنگی هم برای تقویت حرکات ظریف و رشد هوش بدنی جنبشی اهمیت دارد و هم به حافظه دیداری کمک میکند. برای به چالش کشیدن کودک رنگهایی را به ترتیب نام ببرید و از او بخواهید همانگونه که گفته‌اید آنها را نخ کند.
- شکل‌های حیوانات و گیاهان را در کتاب یا روزنامه‌ها جمع آوری کنید و از کودکان بخواهید که دور آنها را ببرند و بر روی مقوایی بچسبانند.
- استفاده از اعصاب سنج میتواند باعث پرورش دقت و توجه، هماهنگی چشم و دست شود.
- بازی هایی مانند بسکتبال، والیبال، فوتبال و دارت به هماهنگی دست و چشم نیاز دارد و باعث تقویت حافظه دیداری می‌شود.
- چند تصویر به کودک نشان دهید و سپس آنها را پنهان کنید و سوالاتی در مورد جزئیات آن تصویر طرح کنید و پاسخ‌های درست را تشویق نمایید.
تقویت حافظه دیداری با آموزش خوب دیدن و توجه و دقت دیداری در یادگیری بسیار موثر است. با تشخیص ضعف در این قسمت حافظه و به کارگیری راهبرد و تمرین مداوم می‌توان حافظه دیداری دانش آموزان را تقویت نمود.
بازی های تقویت حافظه دیداری
بازی ها و فعالیت‌های حافظه دیداری میتواند به بالا بردن مهارت های کودکان در یادگیری لغات و اعداد کمک کند. کودک در نخستین سال‌های مدرسه از روی شکل اعداد و حرف، آنها را می‌آموزد.
بازی تقویت حافظه دیداری چگونه بر روی کودک تأثیر می‌گذارد؟
کودکی که حافظه ضعیفی در یادآوری و بازیابی آنچه دیده است، ممکن است در موارد زیر مشکل داشته باشد:
- شناخت اعداد و حروف
- یادآوری شکل لغات
- کپی کردن از روی تخته سیاه یا کتاب درمدت زمانی محدود.
هرچه بتوانیم حافظه دیداری کودکمان را بهبود بخشیم، می توانیم مهارت های حافظه و توالی دیداری و در نتیجه هوش تجسمی فضایی را در او رشد دهیم. بازی های زیر نیز برای این منظور می تواند مفید واقع شود.
بازی تمرکز – حافظه
در این بازی بهتر است از فلش کارت حافظه استفاده شودو یا اینکه خودتان کارت درست کنید. کارت های حافظه بدین شکل هستند که در هر تصویر دو عدد وجود دارد و روش بازی با آن نیز اینگونه است:
همه کارت ها را به صورت مخلوط و به پشت کارت، روی زمین یا میز می‌چینیم. بعد یک کارت را بر می‌گردانیم و کودک بایستی کارت همسان با آن را از میان کارت ها پیدا کند. او می‌بایست کارتی را که همسان نیست را دوباره پشت و رو کند تا به کارت مورد نظر برسد. در نهایت کودک باید ازحافظه خود استفاده کرده و محل درست کارتی را که شناسایی کرده را در ذهن نگه داشته و در صورت ملاحظه شکل به آن محل مراجعه کند.
کارت های حافظه به طور کلی رده بندی سنی دارند. معمولا کارت های دوره پیش دبستانی تصاویری روشن و با وضوح بیشتر و رنگهایی شفاف دارند و تفاوت میان تصاویر اندکی بیشتر است. اما کارت های کودکان بزرگتر کمی سختتر است. معمولا برای کودکان پیش دبستانی 6 تا 8 جفت کارت کافی است. بهتر است با این تعداد کارت شروع کنید و به مرور زمان و با مهارت یافتن کودک در بازی و بهبود در حافظه او، تعداد کارت ها را افزایش دهید.
هدف از این بازی تقویت حافظه دیداری این است که کودک به طور دیداری به یاد آورد که کارت همتا را در کجا می تواند پیدا کند. بهتر است خودتان نیز با کودک وارد بازی شوید تا او با احساس رقابت تلاش بیشتری برای به کار گیری حافظه اش کرده و اعتماد به نفس او نیز افزایش یابد.
بازی «چی دیدی؟»
این بازی تقویت حافظه دیداری یکی از قدیمی‌ترین بازی ها برای تقویت حافظه، رشد توانایی اکتشاف، توجه به جزئیات و یاد آوری آنچه که فرد مشاهده کرده، است. برای این بازی، به یک یا دو عدد اسباب بازی، چند وسیله خانه و یک پارچه برای پنهان ساختن اسباب بازی ها احتیاج دارید.
قبل از شروع بازی مطمئن شوید که کودکتان نام همه اشیا را می‌داند. سپس بدون اینکه کودک متوجه شود چند تا از اشیاء را روی میز بگذارید و پارچه را روی آنها بیندازید. سپس پارچه را برداشته و از کودک بخواهید. تا اشیا را به دقت برای 5 تا 10 ثانیه نگاه کند. او حتی میتواند با بلند نام بردن اشیا از حافظه شنیداری اش نیز کمک بگیرد. سپس مجددا پارچه را روی اشیا بیندازید و از کودک بخواهید تا آنها را نام ببرد.
بازی «چی کم شده؟»
در این بازی کودک به جای نام بردن اشیا باید بگوید که شما کدام شی را برداشته‌اید. شاید کودکتان در نخستین بازی ها نتواند موفق عمل کند اما او به مرور می‌آموزد که چگونه از حافظه دیداری اش استفاده بهتری ببرد. سپس با افزایش مهارت های کودک و تمرین چندین روزه و گذشت زمان به تدریج به تعداد اشیا اضافه کنید و حالا می توانید 2 تا 3 شی را پنهان کرده و از کودک بخواهید تا آنها را نام ببرد.
این بازی تقویت حافظه دیداری خصوصا برای کودکانی توصیه می‌شود که نمی‌توانند شکل اعداد را به حافظه بسپارند. با این بازی می‌توانید به تقویت حافظه دیداری اش کمک کنید. علاوه بر این لازم است تا شما با مهارت های تشخیص دیداری او نیز کار کنید تا تقارن میان اعداد را نیز شناسایی کند.
بازی «چه چیز جابجا شده؟»
یک بازی قدیمی دیگر این بود که از کودک می‌خواستیم خوب به اتاق نگاه کند و دقت کند که هر چیز در کجا قرار دارد؟ سپس از او می خواستیم تا بیرون از اتاق برود. در این زمان جای یک شی مثل میز یا صندلی را تغییر می دادیم. کودک وقتی وارد اتاق شد، باید تغییرات را با مراجعه به حافظه دیداری اش، شناسایی کند.
سه بازی بالا به تقویت هوش تجسمی فضایی و هوش کلامی زبانی کودک نیز کمک میکند.
روش‌های دیگر تقویت حافظه دیداری
تقویت حافظه دیداری نیز مثل هر توانایی دیگر با تمرین و تلاش ممکن است. علاوه بر انجام بازی های معرفی شده، بازی با فلش کارت و استفاده از اسباب بازی های تقویت هوش تجسمی فضایی نیز میتواند برای این منظور مفید باشد.
منابع:
فخرآور. بهنام (1391) راههای تقویت حافظه (چاپ اول). اراک: انتشارات نجابت.
ارجمند نیا، علی اکبر، شکوهی یکتا، محسن (1391) بهبود حافظه فعال، تهران، انتشارت تیمورزاده-نشر طبیب.
شکوهی یکتا، محسن، پرند، اکرم (1392) ناتوانی های یادگیری، تهران، نشر طیب.
کرمی نوری،رضا (1390) روانشناسی حافظه و یادگیری با رویکردی شناختی، تهران، انتشارات سمت.