هوش طبیعت گرا و بازی هایی که آن را تقویت می‌ کند

اجداد ما هزاران سال در دل طبیعت زیسته‌اند. به همین دلیل ارتباط با طبیعت که با هوش طبیعت گرا سنجیده می‌شود، نیازی اساسی است. اما در زندگی شهری و آپارتمان نشینی امروز، معمولا هوش طبیعت گرا در کودکان سرکوب می‌شود.

در این مقاله از مجله تخصصی آریاکید علاوه بر بررسی جنبه‌های مختلف این هوش، به روش تقویت آن با انجام انواع بازی های متنوع، شاد و هیجان‌انگیز می‌پردازیم.

هوش طبیعت گرا چیست؟

طبیعت گرایی یعنی توانایی درک طبیعت از جمله: گیاهان، جانوران و مطالعه علمی همه ابعاد دنیای طبیعی. هوش طبیعت گرا (Naturalistic intelligence) یعنی قابلیت تشخیص و طبقه‌بندی گونه‌های جانوری و گیاهی و روابط موجود میان جانوران و گیاهان در محیط زیست.

کسانی که دارای هوش طبیعت گرا هستند به پدیده‌ها و عناصر طبیعی علاقه خاصی دارند و دلشان می‌خواهد بتوانند علت چگونگی هر یک از رخدادهای طبیعی را بیان کنند.

این افراد دلسوز کره زمین و پیگیر مسائل و مشکلات محیط زیستی و در پی راه هایی برای حفاظت و دفاع از طبیعت هستند.

آنها کنجکاوی خاصی به پدیده های طبیعی دارند و همواره به دنبال افزایش اطلاعات خود در زمینه گیاهان و جانوران و بوم‌شناسی هستند. ذهنیت این افراد به دنبال پیدا کردن نظم و انتظام در طبیعت و موجودات آن است.

آنها معمولا به شباهت‌ها و تفاوت‌ها در طبیعت تمرکز می‌کنند و هر پدیده‌ای در طبیعت را به صورت مسئله می‌بینند که می‌خواهند آن را حل کنند. این افراد توانایی تفکیک و تمایز میان موجودات زنده را دارا هستند. آنها الگوهایی را در دنیای طبیعی مشاهده می‌کنند که افراد عادی قادر به دیدن آنها نیستند.

افراد دارای هوش طبیعت گرا به خوبی می‌توانند جزئیات مربوط به پرندگان، حیوانات، سنگها، ابرها، درختان و گیاهان را ببینند که از چشم سایر انسان ها پنهان است. آنها حیوانات را درک می کنند، با تغییرات آب و هوایی آشنا هستند و می توانند باغ های زیبایی پرورش دهند. 

هوش محیط زیستی (Ecological Intelligence) را که دانیل گولمن، نظریه‌پرداز هوش هیجانی، معرفی کرده است، می‌توان بخشی از هوش طبیعت گرا به حساب آورد. از نظر گولکن هوش زیست محیطی یا هوش اکولوژیکی به توانایی جمعی ما برای درک تأثیر انسان بر اکوسیستم‌ها و عمل به روش‌هایی اشاره دارد که آنها را بهبود می‌بخشد.

انتخاب‌های شغلی افرادی که دارای هوش طبیعت گرا هستند

• دام پزشک
• عکاس طبیعت
• تکنسین بهداشت حیوانات
• کارشناس محیط زیست
• بوم شناس زمین های مرطوب
• گیاه شناس
• راهنمای حیات وحش
• وکیل محیط زیست
• طبیعت شناس
• کارشناس باغ وحش
• مربی حیوانات
• کارشناس کیفیت هوا
• کشاورز
• کارشناس حفاظت آب
• انسان‌شناس
• کاشف
• مربی سگ
• کارشناس حیات وحش
• دکتر حیات وحش
• جنگل بان
• طراح حیات وحش
• باغبان
• زمین شناس
• شهاب شناس

نشانه‌های هوش طبیعت دوست

آیا عاشق حشرات هستید؟ آیا عمیقا نگران محیط زیست هستید؟ این ها از ویژگی های افراد دارای هوش طبیعت گرا است. اگر آرزوی زندگی در حیات وحش را دارید یا عاشق پرورش گل و گیاه هستید ممکن است دارای هوش طبیعت گرا باشید.

به این موارد توجه کنید. اگر بیش از ۴ مورد از آنها در مورد شما صدق می کند به احتمال زیاد از هوش طبیعت گرا برخوردار هستید.

• از حیات وحش خوشتان می آید.
• در مورد طبیعت کتاب می‌خوانید.
• می‌ایستید و به حشرات نگاه می‌کنید.
• اشیا را دسته‌بندی می‌کنید.
• در مورد کاشفان کتاب یا مطلب می‌خوانید.
• چیزهایی جمع آوری می‌کنید.
• از مطالعه در مورد قسمت‌های مختلف گیاه لذت می‌برید.
• به ویژگی‌ها و خصوصیات هر چیز توجه دارید.

مسیر پیشرفت و ترقی

در مراحل اولیه معمولا در طبیعت احساس ناامنی می‌کنند و از موقعیت‌های ناآشنا هراس دارند. آنها در عین حال زیبایی یک باغ گل را مورد ستایش قرار می‌دهند و به دنبال دانش پایه و اساسی در مورد نحوه حفظ و حمایت از جانداران هستند.

در مرحله بعد شروع به دلسوزی و مراقبت از موجودات و گیاهان موجود در طبیعت می‌کنند و به افزایش محیط سبز و درختکاری علاقه نشان می‌دهند. آنها اطلاعات خود را در مورد محیط زیست و مشکلات آن افزایش می‌دهند.

این افراد در مراحل پیشرفته‌تر وقتی در طبیعت قرار می‌گیرند، آرامش خاطر دارند و از چیزی نمی‌هراسند. آنها اقدام به درختکاری و پرورش گل و گیاه می‌کنند.

افراد دارای هوش طبیعت گرای پیشرفته معمولا به طور حرفه‌ای به پرورش حیوانات می‌پردازند و یا اینکه به عنوان سرگرمی به این فعالیت مشغول می‌شوند.

تشخیص هوش طبیعت گرا در کلاس درس

کسی که از هوش طبیعت گرا برخوردار است در مرحله تحصیلی چگونه دانش آموزی است؟

• چنین دانش آموزی عاشق اکتشاف و آزمایش و تحقیق است.
• بسیار ماجراجو است و دلش می‌خواهد به اطراف و اکناف سفر کند.
• این فرد از بودن در طبیعت لذت می‌برد و همچنین از علوم مبتنی بر طبیعت خوشش می‌آید.
• دانش آموز دارای هوش طبیعت گرایی رابطه خوبی با حیوانات دارد و دلش می‌خواهد مسئولیت حفظ و نگهداری از یک حیوان خانگی را به عهده او بگذارند.
• به درس زیست‌شناسی علاقه خاصی دارد.

محیط خلاقانه و مثبت برای افراد دارای هوش طبیعت گرا

.درس مورد علاقه این افراد علوم یا زیست‌شناسی است. این افراد اگر بتوانند کنار پنجره بنشینند و یا هر از چند گاهی اجازه داشته باشند بیرون بروند بهتر یاد می‌گیرند

کتاب های مربوط به طبیعت مثل کتاب داستان پسر جنگل و همچنین خواندن مطالب درباره حیوانات، کاشفان، جهانگردان، موجودات زنده، گیاهان، بدن و طرز کار آن، باعث هیجان و شور و شوق این دانش آموزان می‌شود.

اطلاعات مربوط به زندگی اعصار مختلف تاریخ و مکان های مختلف بر روی کره زمین، آنها را به وجد می‌آورد و این مطالب را با کنجکاوی سیری ناپذیری درک و هضم می‌کنند.

طبیعت وحشی با تمام شگفتی‌های آن یکی دیگر از جاذبه‌های این افراد است و از جمله فضاهایی است که چیزهای زیادی برای یادگیری در اختیار این گونه افراد قرار می‌دهد.

روش‌های آشنا کردن دانش آموزان با طبیعت

به روش‌های مختلف می‌توان اطلاعاتی در مورد محیط زیست و طبیعت در اختیار دانش‌آموزان قرار داد، از جمله:

• آنها را به کوه و دشت و کویر ببرید تا با ویژگی‌های طبیعت و حیات وحش آشنا شوند.
• دانش آموزان را به باغ‌های بیرون شهر ببرید تا با انواع و اقسام درختان میوه و غیره آشنا شوند.
• حیوانات خانگی را به کلاس آورده و در مورد خصوصیات بدنی آنها و نحوه تغذیه‌شان اطلاعاتی را در اختیار دانش‌آموزان قرار دهید.
• در کلاس آزمایش‌های علمی انجام دهید.
• پروژه‌های تحقیقی در مورد موجودات و زیستگاه‌ها و غیره به دانش آموزان بدهید.
• از دانش آموزان بخواهید که با استفاده از کتابخانه و اینترنت در مورد منابع طبیعی تحقیق کنند.

محیط نامساعد برای افراد دارای هوش طبیعت گرا

اگر دانش‌ آموز حس نکند که به محیط تعلق دارد، و از سوی آن پذیرفته شده است، آنگاه در این فضای یادگیری نمی‌تواند خوب عمل کند. محیط های سربسته و تهی از عناصر طبیعی برای این گونه افراد ناخوشایند است.

نقش والدین برای تقویت هوش طبیعت گرایی

والدین باید منابع مناسب مثل کتاب‌ها و فیلم‌های مناسب در مورد جانوران، گیاهان، انسان، کهکشان و غیره در اختیار کودک قرار دهند.

اسباب بازی های مناسب برای تقویت هوش طبیعت گرا را در اختیار کودکان قرار دهید.

والدین باید در برنامه تفریحی خود، برنامه گردش در طبیعت، جنگل، باغ، باغ وحش، بازدید از موزه‌های تاریخی، فرهنگی، و بازدید از نمایشگاه‌های مختلف را قرار دهند.

آنها باید موقع گردش با دقت محیط را به کودکان بشناسانند. انواع مختلف درختان را به کودک نشان دهند، با کمک کودکان تفاوت‌ها و شباهت‌های آن را از نظر ساقه، برگ، گل و میوه بررسی کنند.

تشویق به طبیعت گردی

کودک را تشویق کنند که کلکسیونی از برگ‌ها، گل‌ها، سنگ‌ها و غیره درست کند. در روز گردش با دقت سایه‌های خود، درختان و غیره را بررسی کنند و تغییرات آن را از نظر جهت و اندازه یادداشت کنند.

کودکان را به مناطق روستایی و عشایری ببرند تا از نزدیک با حیوانات اهلی آشنا شوند. یا اگر امکان این وجود ندارد که کودک حیوانات را از نزدیک ببیند، می‌توان ابتدا با کمک کودک در مورد یک حیوان مطالعه کرد، اندازه‌های آن را یادداشت کرد. طبیعت گردی همچنین به تقویت هوش بدنی جنبشی کودکان و نوجوانان نیز کمک خواهد کرد.

همچنین می‌توان با کمک یک تکه گچ در بیرون از منزل، اندازه حیوان را بر روی زمین نقاشی کرد تا کودک متوجه اندازه واقعی حیوان شود. یا حتی خود کودک و پدر و مادر بر روی نقاشی قرار گیرند تا این یادگیری برای کودک لذت‌بخش باشد.

بازی طبیعت گرا در خانه

والدین می‌توانند در منزل به همراه کودک، دانه‌های حبوبات و میوه‌های مختلف را بکارند، تا کودک در جریان رشد آن ها قرار گیرد. حتی در محیط‌های کوچک آپارتمانی هم می‌توان این کار را کرد و در شرایط مناسب آنها را به جای مناسبی از طبیعت انتقال داد.

می‌توان در خانه همراه با کودک نقش های مختلف حیوانات را به صورت نمایش اجرا کرد، یا از اسباب بازی حیوانات استفاده کرد، یا عروسک های انگشتی درست کرد و با کمک آنها نمایش اجرا کرد.

موقع آشپزی به کودک اجازه دهند تا در جریان آن قرار بگیرد و در کارهایی که می‌تواند انجام دهد از کمک آنها استفاده کنند.

نکات:

• در تمام این فعالیت‌ها اگر چه هدف اصلی تقویت هوش طبیعت گراست، در کنار آن رابطه فرزند و والدین نیز تقویت می‌شود.
• مونته سوری یکی از مربیان بزرگ طبیعت گرا معتقد است که با این فعالیت‌ها، شادی و نشاط و حس مسئولیت پذیری در کودک افزایش می یابد. همچنین کودک با قرار گرفتن در جریان رشد گیاه، صبوری را یاد می‌گیرد.
• با مشاهده زندگی حشرات، عشق به زندگی در کودک تقویت می‌‌شود. علاوه بر این کودک به این نتیجه می‌رسد که خود بخشی از طبیعت است و احترام به طبیعت در او افزایش می‌یابد.

بازی هایی برای تقویت هوش طبیعت گرا

این بازی ها بیشتر به صورت گروهی انجام می‌شود و در مهد کودک ها بیشتر قابلیت اجرایی دارد.

1. بازی زمین‌های کشاورزی

هدف:

تقویت مهارت کاردستی، آموزش تقارن نظم و زیبایی، ایجاد فضای شاد و همدلی، آشنایی با فعالیت کشاورزی.

وسایل مورد نیاز:

به مقدار زیاد از کاغذ، مقوا، انواع چسب، برنج ، حبوبات، گندم، دانه های خوراکی.

شرح فعالیت:

فعالیت طراحی زمین‌های کشاورزی است. کودکان به کاغذ خود چسب می‌زنند و دانه‌های خوراکی را روی آن می‌پاشند. دانه‌ها به چسب می‌چسبند.

کودکان باید هدایت شوند که زمین کشاورزی خود را زیبا طراحی کنند و تصمیم بگیرند در یک زمین، یک محصول یا چند محصول داشته باشند. وقتی تعداد زیادی کار از زمین‌های مختلف کشاورزی آماده شد، می‌توان با آن ها نمایشگاه برگزار کرد.

2. بازی اتوبوس

هدف:

آشنایی با شهرهای مختلف، ایجاد فضای شاد و پرنشاط، آشنایی با فرهنگ‌ها و آداب مختلف.

وسایل مورد نیاز:

ماکت اتوبوس، لباس‌ها، سوغاتی‌ها، عکس‌ها و … به صورت نمونه از شهرهای مختلف (در صورت امکان).

شرح فعالیت:

کودکان در اتوبوس می‌نشینند. در هر نوبت فعالیت، به یک شهر می‌روند. وقتی به هر شهر وارد می‌شوند، آهنگ آن شهر پخش می‌شود.

درباره هر شهر با کودکان صحبت می‌شود: لباس، لهجه، آداب و رسوم، جاهای دیدنی، سوغاتی ها، محل روی نقشه، همسایه‌ها.

باید مراقب بود که زمان بازی فقط به بحث و مذاکره نگذرد و فعالیت توام با شادی، خوشی و سرگرمی باشد.

نکات:

• در صورت امکان از هر شهرستان، فیلمی پخش شود.
• از خوردنی‌های آن شهر پذیرایی شود.
• عکس‌های آن شهرستان به نمایش گذاشته شود.
• آهنگ‌های آن شهر پخش شود.
• بازی های مخصوص آن شهر، معرفی و اجرا شود.
• با لهجه آن شهر، گفتگو شود.
• بازی گفتگو با حیوانات و پرنده ها

هدف:

آشنایی با حیوانات مختلف، سامان‌دهی گفتگو توسط کودک، تشخیص شرایط مکانی گفتگو، تشخیص مخاطب هنگام گفتگو، تقویت سیر منطقی گفتار.

شرح فعالیت:

برای کودک، فضایی خیالی و ذهنی به وجود آورده شود که گویی حیوان، پرنده و یا سایر موجودات روبروی او قرار دارند.

وقتی کودک نسبت به فضا و شرایط فرضی کاملا مسلط شد، از او خواسته می‌شود تا بر اساس ذهنیتی که از موجود روبروی خود دارد با او ارتباط برقرار کند و حرف بزند.

روبروی کودک در فضای ذهنی، می‌تواند یک یا چندین حیوان و پرنده باشد. کودک می‌تواند، خود حیوان فرضی خویش را انتخاب کند.

نکات:

• بهتر است چندین بار حیوانات و پرندگان مختلف به صورت واقعی یا روی فیلم، به کودک نشان داده شود.
• در صورت امکان، می‌توان کودک را در موقعیت واقعی گفتگو با حیوانات و پرندگان قرار داد.
  می‌توان اسباب بازی ها را نماد حیوانات و پرندگان گرفت.
• به صورت نمایشی و نمادین، افراد را نیز می‌توان نماد حیوانات و پرندگان قرار داد. فعالیت به دفعات قابلیت تکرار دارد.
• بازی را به دو شکل فردی و گروهی می‌توان انجام داد.
• می‌توان به مذاکرات کودک جهت موضوعی داد مثل: از خوراک حیوانات و پرندگان سخن گفتن؛ آرام کردن حیوانات و پرندگان؛ از مسائل مختلف سخن گفتن؛ از محل زندگی سخن گفتن و امثال آنها.

3. بازی مسافرت دریایی

هدف:

آشنایی با دریا، آشنایی با سفر دریایی، آشنایی با موجودات دریایی، بهبود مهارتهای پایه مثل تقویت مهارت های حرکتی، تقویت مهارت های کلامی، تقویت قوه تجسم و تخیل، ایجاد فضایی شاد و صمیمانه.

وسایل مورد نیاز:

پارچه بزرگ به رنگ دریا که از وسط برش خورده است.

شرح فعالیت:

پارچه بسیار بزرگ که تداعی کننده دریاست، روی سطح شیب‌دار یا فضای پلکانی قرار می‌گیرد. کودکان، وسط پارچه که برش خورده قرار می‌گیرند.

کودکان چنان در فضای فرضی و خیالی قرار می‌گیرند که تصور کنند وسط دریا قرار دارند. چند نفر از بالای محوطه بازی، پارچه را تکان می‌دهند که موج را تداعی کند.

کودکان سرمست و شاداب در میان امواج خروشان دریا، به بازی و سرگرمی و نشاط مشغول می‌شوند.

نکات:

• به کودکان فرصت داده می‌شود تا با بهره‌گیری از تخیلات خود، مشاهدات و برداشت‌هایشان از دریا را بگویند.
• از کودکان خواسته می‌شود تا حالات مختلف ماهی‌ها را به نمایش بگذارند.
• از کودکان خواسته می‌شود تا به حالت نمایشی، واکنش‌های خود در برابر غرق شدن، باد سهمگین، امواج بسیار خشمگین، دریای آرام و امثال آنها را نشان دهند.
• کودکان می‌توانند روی آب‌های آرام دریا توپ بازی کنند.

حرف پایانی هوش طبیعت گرا

در زندگی شهری و آپارتمانی امروزی، نیاز ذاتی کودکان به ارتباط با طبیعت دچار چالش می‌شود و برخی روانشناسان معتقدند که بسیاری از کودکان امروزی دچار عارضه فقر طبیعت شده‌اند. به همین دلیل به شیوه های مختلف باید هوش طبیعت گرا را در آنها تقویت نمود. انجام بازی هایی که در اینجا توضیح دادیم یا استفاده از اسباب بازی های مناسب برای تقویت هوش طبیعت گرا راه های مناسبی برای تقویت این قریحه حیاتی در کودکان است.

منابع:

آرمسترانگ، توماس (۱۳۸۳)  هوش های چندگانه در کلاس درس، ترجمه مهشید جعفری، تهران: انتشارات مدرسه
جمالی اسماعیل (1395) کودک بازی زندگی، تهران: نشر ندای سینا.
کرین ویلیام (1390) نظریه های رشد، ترجمه غلامرضا خوی نژاد و علی رضا رجایی ، تهران: انتشارات رشد.
گاردنر، هوارد (1396) هوش چندگانه گاردنر، ترجمه حمیدرضا بلوچ، تهران: نشر آسمان نیلگون.

Burch Ozdermir Beceren “Determining multiple intelligences pre- school children (4-6 age) in learning process“, Procedia social and behavioral sciences 2 (2010) (2473 – 2480). www. science direct. Com
Lukman Nulhakim, Liska Berlian”Investigation of multiple intelligence of primary school students” Journal inovasi perdidikan JPA,6 (1),2020,110 – 113 .http:// Journal. ung.ac.id/ index.php/jipi