دوره پیش دبستانی یکی از دوره های مهم در زندگی و تحصیل کودکان به شمار می‌رود و نقش مهمی در به وجود امدن مهارت‌های کودک دارد. در این دوران موارد مختلفی مثل الفبا را به کودکان آموزش می‌دهند. در واقع آموزش آلفبا یکی از اصلی‌ترین آموزش‌های این دوره به شمار می‌رود و کمک می‌کند کودکان برای رفتن به دبستان آمادگی لازم را پیدا کنند.
برای آموزش الفبای فارسی به کودکان پیش دبستانی روش‌های زیادی وجود دارد. برای مثال آموزش الفبا به کمک شعر یکی از این روش‌های خلاقانه و جذاب به شمار می‌رود. این روشها باید به گونه‌ای باشند که کودک را به یادگیری بیشتر و رفتن به مدرسه ترغیب کنند. در ادامه اطلاعات بیشتری در این خصوص در اختیار شما عزیزان قرار خواهیم داد.
اهمیت آموزش الفبای فارسی به کودکان در پیش دبستانی
اهمیت آموزش الفبای فارسی به کودکان در پیش دبستانی
در نظام اموزشی حال حاضر، دوران پیش دبستانی به دو دوره اول و دوم تقسیم می‌شود. پیش دبستانی اول مربوط به کودکان 3 تا 5 سال و پیش دبستانی دوم مربوط به کودکان 5 تا 7 سال است. هر کدام از این دوره‌ها اصول خاصی داشته و مربیان باید مطابق با این اصول به کودکان آموزش دهند. آموزش الفبای فارسی به کودکان پیش دبستانی، معمولا در دوره پیش دبستانی دوم انجام می‌شود و دوره پیش دبستانی اول مربوط به اموزش‌های ساده‌تر مثل اموزش رنگ‌ها، اعداد و… است.
آموزش الفبای فارسی به کودکان باید به گونه‌ای انجام شود که کودکان احساس خستگی نداشته باشند و برای یادگیری بیشتر مشتاق شوند. در صورتی که کودکان از همان ابتدا احساس کنند یادگیری الفبای فارسی کار سخت و خسته‌کننده‌ای است، نمی‌توانند با آمادگی کامل و مشتاقانه در دبستان حضور پیدا کنند. بنابراین مربیان و والدین باید اهمیت زیادی برای آموزش الفبای فارسی در این دوره و همچنین و نحوه آموزش قائل شوند.
روش‌های آموزش الفبای فارسی به کودکان پیش دبستانی
کودکان در دوران پیش دبستانی در سنی قرار دارند که بیشتر از هرچیزی به بازی و سرگرمی نیاز خواهند داشت. بنابراین خسته کردن آنها با آموزش‌های مختلف مثل الفبا ممکن است آنها را از درس و آموزش زده کرده و تصویر بدی از مدرسه در ذهن آنها ایجاد کند. اما اگر یادگیری الفبا برای آنها جنبه بازی داشته باشد هم خیلی راحت‌تر با حروف الفبا اشنا می‌شوند و هم در ساعات اموزشی سرگرم خواهند شد.
به همین خاطر است که والدین و مربیان پیش دبستان از روش‌های زیادی برای آموزش الفبای فارسی به کودکان استفاده می‌کنند. در ادامه برخی از این روشها را با هم بررسی خواهیم کرد.
1- آموزش الفبای فارسی به کودکان به کمک شعر
تمام کودکان به شعر و شعرخوانی علاقه زیادی دارند. به همین دلیل آموزش الفبا به کودکان به کمک شعر یک روش آموزشی موثر است و آنها را از این کار خسته نخواهد کرد. زمانی که کودکان حروف الفبا را به کمک شعرهای آهنگین و زیبا یاد بگیرند، این حروف در ذهن آنها حک خواهد شد. هربار که آنها شعرهای یاد گرفته را با خود تکرار کنند، مانند این است که در حال تمرین و تکرار آموخته‌های خود باشند.
جالب است بدانید علاقه به شعر و شعرخوانی از زمان‌های قدیم تاکنون در میان ایرانیان وجود داشته است. این روش به هیچ عنوان کسل‌کننده نیست و انگیزه کودک را برای یادگیری افزایش خواهد داد. شعرخوانی روی ناخودگاه کودکان در سنین پیش دبستانی تاثیر می‌گذارد و کودکان در این سن بیشترین بهره را از شعرخوانی می‌برند.
شعرهای زیادی برای آموزش الفبا به کودکان وجود دارد که در ادامه برخی از آنها را قرار می‌دهیم تا با کودک خود تمرین کنید:
آ مثل آتش و آب آدم برفی و آفتاب
ب مثل باغ و بابا بهار و بوی گل‌ها
پ مثل پاییز سرد پرواز یک برگ زرد
ت مثل توپ خورشید قرمز و زرد و سپید
ث مثل ثلث آخر با نمره‌های بهتر
ج مثل جوجه جیک جیک جنگل سبز و تاریک
چ مثل چوب و چِنار چَـکاوک وچمن‌زار
ح مثل حوله، حُباب حیاط و حوض پرآب
خ مثل خوبی، خدا خندیدن بچّه‌ها
د مثل دشت و دریا درخت سبز و زیبا
ذ مثل ذرّت شاد بازی کاکل و باد
ر مثل رنگین‌کمان هفت تاکمان توی آن
ز مثل زنبور و زاغ زَنبَق زیبای باغ
ژ مثل ژاله بر گل هدیه‌ی گل به بلبل
س مثل سایه‌ی بید ستاره‌های سپید
ش مثل شش تا شب‌تاب سه تا بیدار سه تا خواب
ص مثل صبح و صدف صد تا صدف توی صف
ض مثل ضَربه‌ای سخت که زد تبر بر درخت
ط مثل طوق اردک طوطی سبز و کوچک
ع مثل عیـد و عــمو عروسک کوچولو
غ مثل غاز و غنچه هر دو تا توی باغچه
ف مثل فَوّاره ها در آفتاب زیبا
ق مثل قمری و قو قاصدک قصّه‌گو
ک مثل کوه پربرف کاج و کلاغ پرحرف
گ مثل گل یا گلاب گردش گل‌ها در آب
ل مثل لک لک خواب زیر لَحاف مهتاب
م مثل موج و ماهی چه ماهی سیاهی
ن مثل نور و نوروز گل داده نرگس امروز
و مثل وقت ورزش صبح قشنگ و نرمش
ه مثل هوهوی باد هوای پاک و آزاد
ی مثل یاس زیبا در آخر الفبا
*****
آ اول آفتابه صبح شده وقت کاره
ب اول بلبله جاش تو درخت و گُله
پ اول پلنگه که حیوونی زرنگه
ت اول تربچه که گرده مثل بُقچه
ث اول ثریاست، ستاره‌ای در هواست
ج اول جوانه رو شاخه دانه دانه
چ اول چراغه دست نزنین که داغه
خ اول خروس که مرغ براش عَروسه
د اول دهانه که توی آن زبانه
ذ اول ذره است پایین کوه دره است
ر اول رودخونه که آب تو اون روونه
ز اول زرافه حیوونی خوش قیافه
ژ اول ژیانه کوچکتر از پیکانه
س اول سلامه که اولین کلاسه
ش اول شمشاده تو خونه‌ها زیاده
ص اول صابونه چشمارو میسوزونه
ض اول ضعیفه، قوی اونو حریفه
ط اول طنابه که روش لباس میخوابه
ظ اول ظاهره، مخالف باطنه
ع اول علیه، امام اولیه
غ اول یه غاره که توش چراغ نداره
ف اول فنجانه که دوست استکانه
ق اول قورباغه‌ست، گاهی توی رودخونه‌ست
ک اول کلاغه که لونه‌اش توی باغه
گ اول گلابی یه میوه‌ی حسابی
ل اول لک لک، لنگ درازش تکه
م اول میمونه که حیوونی شیطونه
ن اول نهنگ که حوض براش چه تنگه
و اول وروجک یه آدمک کوچک
ه اول هندونه که توش هزار تا دونه
ی اول یخچاله که یخ تو اون زیاده
*****
معلّم خوب ما یادم دادی الفبا
گفتی که باش دانا دانا و هم توانا
امروز شاد شادم زیرا که باسوادم
آموخته ام الفبا سی و دو حرف زیبا
امروز می‌توانم کتاب‌ها را بخوانم
کودک دانا منم خوب و توانا منم
هوشیار و بینا منم به لطف آموزگارم
روز جشن الفبا مبارک است بر ما
*****
لازم به ذکر است شعرهای آموزش الفبا به کودکان بسیار متعدد هستند و ذکر تمام آنها در این نوشتار نمی‌گنجد.
2- آموزش الفبای فارسی به کودکان به کمک بازی
روش‌های آموزش الفبای فارسی به کودکان پیش دبستانی
کودکان بیشتر از هرچیزی به بازی کردن علاقه دارند و از هر فرصتی برای بازی استفاده می‌کنند. به همین دلیل است که روانشناسان کودک توصیه می‌کنند تمام مهارت‌های تربیتی و آموزشی باید در قالب بازی به کودکان آموزش داده شود. شما می‌توانید با طراحی بازی های مختلف، الفبای فارسی را به کودکان خود بیاموزید و یادگیری را به یک بازی جذاب و مهیج برای آنها تبدیل کنید.
شما می‌توانید با استفاده از مواد دم‌دستی مثل کاغذ و قیچی، بازی های تطبیق حروف تهیه کرده و به کمک آن حروف الفبا را به کودک آموزش دهید. برای این کار شما باید حروف الفبا را روی دو تکه کاغذ رنگی، یا یک کاغذ رنگی و یک تابلو بنویسید. سپس حروف نوشته شده روی یکی از کاغذها را با قیچی از هم جدا کنید. سپس باید از کودک خود بخواهید هر کدام از حروف جدا شده را برداشته و با حروف روی تابلو مطابقت دهد. برای مثال می‌توانید از کودک خود بپرسید که آ در کجا قرار می‌گیرد؟ ب در کجا قرار می گیرد؟ و….
همچنین شما می‌توانید یک قطار نقاشی کنید که هر کدام از واگن‌های آن به ترتیب جای یکی از حروف الفبا باشد. سپس می‌توانید برخی از حروف الفبا را سر جای خود یعنی در واگن مربوطه قرار دهید و از کودک خود بخواهید مابقی جاهای خالی را با حروف الفبا پر کند.
بازی های زیادی برای آموزش الفبای فارسی به کودکان پیش دبستانی وجود دارند. شما با کمی تفکر و خلاقیت و استفاده از وسایلی مثل مداد رنگی، دفتر نقاشی، خمیر بازی و… می‌توانید آنها را طراحی کرده و کودک را به انجام آنها مشتاق کنید. همچنین اسباب بازی های زیادی هم برای آموزش الفبا به کودکان طراحی شده‌اند که استفاده از آنها هم خالی از لطف نیست.
نکته دیگری که باید به آن توجه داشته باشید این است که کودکان به انجام بازی های گروهی علاقه دارند. بنابراین بهتر است بازی های مربوطه را به صورت گروهی طراحی نمایید تا کودکان اشتیاق بیشتری برای انجام آن داشته باشند.
3- آموزش الفبای فارسی به کودکان به کمک جعبه الفبا
آموزش الفبای فارسی به کودکان پیش دبستانی به کمک جعبه الفبا یک روش بسیار جالب و خلاقانه است. در این روش شما باید هر هفته یک جعبه الفبا را به یکی از حروف الفبا اختصاص دهید. برای مثال می‌توانید جعبه هفته را به حرف آ اختصاص دهید و از کودک خود بخواهید در طول هر هفته نام تمام اشیایی که با این حرف شروع می‌شوند و با آنها برخورد داشته را داخل جعبه بیندازد.
حتی شما می‌توانید از کودک بخواهید به جای قرار دادن نام، خود شیء مورد نظر را به درون جعبه بیندازد. مثلا اشیایی مثل آدامس، آب‌نبات، آبرنگ و… اشیایی هستند که در پایان هفته داخل جعبه آ جمع شده‌اند. گاهی هم می‌توانید با قرار دادن چند وسیله به عنوان نمونه، از کودک بخواهید حرف مربوط به جعبه هفته را حدس بزند.
آموزش حروف الفبا به کودکان با استفاد از جعبه الفبا یک ایده خاص و سرگرم‌کننده است که به صورت غیرمستقیم در طول هفته ذهن کودک را درگیر کرده و او را برای رسیدن به اخر هفته و مشاهده محتویات درون جعبه هیجان‌زده می‌کند. این روش به هیچ عنوان خسته‌کننده نیست و می‌تواند برای آموزش به کودکان در سنین پیش دبستانی کاملا مناسب باشد.
4- آموزش الفبای فارسی به کودکان به روش آموزش بین‌رشته‌ای
تکرار یک حرف به طور دائم برای آموزش آن به کودکان، باعث خستگی آنها خواهد شد و حتی ممکن است به طور کامل از یادگیری زده شوند. به همین دلیل بهتر است برای آموزش ارتباط هر حرف با حروف دیگر، از روش آموزش بین‌رشته‌ای استفاده کنید.
انجام این روش به این صورت است که شما در حین آموزش حروف الفبا به کودکان، مهارت‌های دیگر را هم به آنها آموزش خواهید داد. به عنوان مثال موضوع اصلی هفته را یکی از حروف الفبا مثل ق در نظر بگیرید. در ابتدای هفته کودک را با این حرف و شکل ظاهری آن آشنا کنید و سپس در طول روزهای هفته موارد دیگری مثل رنگ قرمز را به او آموزش دهید.
یک ایده جالب دیگر هم این است که شما می‌توانید این روش را با روش قبلی ادغام کرده و از کودک بخواهید اشیایی با رنگ قرمز را داخل جعبه حرف ق بیندازد.
5- آموزش الفبای فارسی به کودکان با استفاده از فلش کارت
یکی دیگر از روش‌های موثر برای آموزش الفبای فارسی به کودکان پیش دبستانی، کمک گرفتن از فلش کارت ها می‌باشد. اما برای استفاده از این روش، حتما باید فلش کارت هایی با الگوی منطقی تهیه کنید. چرا که برخی از فلش کارت ها هیچ الگوی استانداردی نداشته و کاملا گیج‌کننده هستند.
برای مثال اگر شما تصمیم دارید حرف ر را به کودک آموزش دهید، تصاویر روی فلش کارت باید به گونه‌ای باشند که با این حرف شروع شوند تا کودک گیج نشود. فراموش نکنید که شما قرار است حروف الفبا را به شکلی کاملا ساده به کودک خود آموزش دهید و کودکان پیش دبستانی برای یادگیری آواها و یا واژه‌های پیچیده چندان هم آماده نیستند. اگر یادگیری حروف الفبا در این سن برای آنها سخت شود این تصور در ذهنشان ایجاد می‌شود که به طور کلی، یادگیری کار سخت و کسل‌کننده‌ای است.
در زمان خرید یا ساخت فلش کارت، تصاویر روی آنها را به گونه‌ای انتخاب کنید که بسیار ساده بوده و به راحتی برای کودک قابل تشخیص باشند. همچنین بهتر است آموزش را با حروف بزرگ شروع کرده و سپس به تدریج شکل دیگر حروف را هم به کودک آموزش دهید. برای مثال حرف آ را با فلش کارت آب، آبی و… به کودک خود آموزش دهید.
6- آموزش الفبای فارسی به کودکان با استفاده از غذا و خوراکی‌ها
شاید برایتان کمی عجیب به نظر برسد اما کمک گرفتن از غذاها و خوراکی‌های مختلف، یکی از روش‌های موثر برای آموزش الفبا به کودکان به شمار می‌رود. البته این روش به تنهایی نمی‌تواند به طور کامل کودکان را با حروف الفبا آشنا کند و باید آن را به همراه روش‌های دیگر به کار ببرید.
به عبارت بهتر می‌توان گفت استفاده از خوراکی‌های مختلف یک روش کمک آموزشی برای یادگیری بهتر و تثبیت حروف الفبا در ذهن کودک است. از آن جایی که کودکان در سنین پیش دبستانی علاقه زیادی به تمرین و تکرار مداوم ندارند، شما می‌توانید به کمک خوراکی‌های مختلف آنها را به تمرین کردن و تکرار آموخته‌های خود وادارید.
برای مثال تزیین غذای کودک با حروفی که یاد گرفته، یا نوشتن حروف با استفاده از سس روی بشقاب کودک، ایده‌هایی هستند که حتی در حین غذا خوردن هم به تثبیت آموخته‌های کودک و حک شدن حروف در ذهن او کمک می‌کنند. همچنین بیسکویت‌ها و پاستیل‌های خاصی وجود دارند که به شکل حروف الفبا طراحی شده‌اند و شما می‌توانید از کودک بخواهید در زمان خوردن این خوراکی‌ها، حروف آنها را هم نام ببرد.
ایده‌های زیادی برای یاد دادن حروف الفبا با خوراکی‌های مختلف وجود دارد و شما می‌توانید با این کار کودک خود را سرگرم کرده و حروف الفبا را به جذاب‌ترین شکل ممکن به او آموزش دهید.
سخن آخر
در این مطلب سعی کردیم شما را با روش‌هایی برای آموزش الفبای فارسی به کودکان پیش دبستانی آشنا کنیم. اما فراموش نکنید که کودکان در این سن به بازی و سرگرمی نیاز دارند و نباید با آموزش‌های سخت آنها را خسته کنید. نیازی نیست تمام کلمات پیچیده را به کودکان پیش دبستانی آموزش دهید، بلکه فقط باید آنها را تا حدودی برای رفتن به دبستان و کلاس اول آماده کنید. در واقع نحوه آموزش شما باید برای آنها به شکل یک نوع بازی باشد تا هم سرگرم شوند و هم با حروف الفبا آشنایی نسبی پیدا کنند.