اختلال هماهنگی رشدی زمانی رخ میدهد که در رشد مهارت‌های حرکتی تأخیر بیفتد یا در انجام حرکات هماهنگ مشکلاتی بروز کند. عملکرد کودک مبتلا به این اختلال در فعالیت‌های روزمره‌ای که نیازمند هماهنگی حرکتی است، پایین‌تر از سطح مورد انتظار برای سن و هوش اندازه‌گیری شده آن است و به دلیل بیماری‌های جسمانی و روانشناختی نیست.
آنها در انجام برخی از مهارت‌های حرکتی مانند دریافت کردن توپ، حتی در انجام امور روزمره مثل به دست گرفتن قاشق و چنگال، نسبت به همسالان خود دارای مشکلاتی هستند. فعالیت حرکتی ممکن است باعث بهبود عملکردهای شناختی و حرکتی در این کودکان شود (علیزاده، ۱۳۸۳).
بنابراین مداخلات حرکتی و ورزشی می‌تواند سهم بزرگی در بهبود نقص حرکتی این کودکان ایفا کند و یک درمان زودهنگام می‌تواند از پیامدهای بعدی این اختلال و از صرف هزینه‌های اجتماعی جلوگیری به عمل آورد تا این کودکان نیز بتوانند مانند همسالان خود به راحتی به امور روزمره و تحصیل بپردازند.
اختلال هماهنگی رشدی
رشد حرکتی به عنوان «تغییر در رفتار حرکتی در طول عمر و فرآیندهای زیر ساخت این تغییرات» تعریف شده است. افراد با سرعت‌های متفاوتی، بسته به اثرات چندگانه عوامل درونی (بیولوژیک، انگیزشی، شناختی، اجتماعی و…) و بیرونی از دوره‌های گوناگون رشدی عبور می‌کنند.
کودک طی رشد خود به برخی نقاط عطف حرکتی از جمله سینه‌خیز رفتن، نشستن، راه رفتن و… دست می‌یابد. هماهنگی حرکتی یکی از توانایی‌هایی است که افراد آن را همزمان با افزایش سن در اثر تعامل عوامل متعددی کسب می‌کنند. نقص در یکی از این عوامل ممکن است باعث عقب‌افتادگی یا تأخیر در روند طبیعی رشد هماهنگی شود.
برخی از کودکان به‌رغم ظاهر طبیعی که دارند، وقتی از نظر اجرای مهارت‌های حرکتی با کودکان همسن خود مقایسه می‌شوند، ضعیف‌تر عمل می‌کنند. این کودکان اغلب از فقدان توانایی‌های حرکتی لازم جهت انجام فعالیت‌های حرکتی روزمره رنج می‌برند.
بر اساس آخرین نسخه راهنمای آماری تشخیصی روانپزشکی آمریکا، این مشکل تحت عنوان اختلال هماهنگی رشدی [۱] (DCD) شناخته میشود، که به این صورت تعریف شده است: اختلال هماهنگی رشدی وقتی رخ میدهد که در رشد مهارت‌های حرکتی تأخیر بیفتد یا در انجام حرکات هماهنگ مشکلاتی بروز کند که نتیجه آن اشکال در انجام وظایف روزمره است. این کودکان نه تنها در حرکات خود مشکل دارند، بلکه اثرات ثانویه این ناهنجاری، سبب پیامدهای رفتاری و اجتماعی ناخوشایندی در آنها میشود. (ساجن،[۲] ۲۰۰۵)
ویژگی‌های کودکان مبتلا به اختلال هماهنگی رشدی
اغلب کودکان DCD در فعالیت‌های بدنی مشارکت نمی‌کنند. این امر باعث میشود تا والدین و مربیان به اشتباه گمان کنند که این کودکان تنها به دلیل عدم توانایی در انجام فعالیت بدنی، تحرک زیادی ندارند، در حالی که این کودکان در بسیاری از اوقات به دلیل نبود انگیزه و تنبلی، در فعالیت‌ها شرکت نمی‌کنند.
چون این کودکان چنانچه در انجام فعالیت‌های بدنی نسبت به همسالان خود ضعیف‌تر عمل کنند، به سرعت سرخورده شده و انگیزه خود را از دست می‌دهند. که این امر باعث عقب‌نشینی آنها از ادامه تمرینات بدنی میشود. این عقب‌نشینی از فعالیت در نهایت ممکن است سلامت جسمی و ذهنی کودک را تحت تأثیر قرار دهد.
کودکان DCD در فهم قوانین و استراتژی‌های بازی و همچنین در بازی‌های رقابتی که نیازمند تفکر زیاد و هماهنگی بیش از حد باشد، ضعیف هستند. آنها در اجرای حرکاتی که نیاز به هماهنگی چشم و دست دارند، به‌خصوص در شرایطی که آنها باید به اجسام در حال حرکت در محیطشان پاسخ دهند، دچار مشکل می‌شوند.
نقص در کارکردهای اجرایی و حسی حرکتی
بسیاری از کودکان مبتلا به DCD به دلیل عدم فعالیت بدنی، دچار سفتی عضلات می‌شوند. به عنوان مثال، آنها تمایل دارند به جای انجام حرکات بدنی جهت حفظ حالت بدن و تعادل خود، بدن خود را بی‌حرکت نگه دارند و به جای حرکت آرنج، زانو، لگن و مفاصل انعطاف‌پذیر، مفاصل خود را ثابث نگه دارند.
ثابت نگه داشتن مفاصل باعث ایجاد لرزش در عضلات و بدن کودک میشود. این همان چیزی است که آنها را این قدر بی‌دست و پا نشان میدهد. در حالی که فعالیت‌های ورزشی سازمان‌یافته به احتمال زیاد باعث به چالش کشیدن این کودکان میشود، فعالیت‌های بسیاری وجود دارد که کودکان مبتلا به DCD می‌توانند در آنها عملکرد موفقی داشته باشند و با کمک به این کودکان، می‌توان آنها را به سمت ورزش‌هایی سبک از جمله شنا، اسکیت، و دوچرخه‌سواری سوق داد.
هدف اصلی از مشارکت کودکان مبتلا به DCD در فعالیت‌های بدنی، ایجاد انگیزه در کودکان و بالا بردن توانایی آنها برای مشارکت بیشتر در فعالیت‌های بدنی و جلوگیری از پیامدهای ثانویه ناشی از بی‌تحرکی در دوران کودکی است.
نیاز به زمان و آموزش بیشتر
باید توجه داشت که کودکان مبتلا به DCD ممکن است به زمان بیشتری برای افزایش سطح مهارت خود نسبت به کودکان دیگر همسن و سال خود نیاز داشته باشند. در نتیجه حمایت و آموزش‌های فردی بیشتری نیاز دارند.
قرار گرفتن در معرض فعالیت‌های بدنی لذت‌بخش، در سنین پایین‌تر، کودکان را به مشارکت بیشتر تشویق می‌کند و باعث افزایش سلامت و تناسب اندام میشود.
بسیاری از فعالیت‌های مفید برای کودک مبتلا به DCD در سنین پایین، جهت ارتقای سطح عملکرد بدن در انعطاف‌پذیری، تعادل، قدرت و استقامت انجام میشود. با وجود اینکه این فعالیت‌ها در سنین پایین باعث تشویق کودکان DCD میشود، انجام این فعالیت‌ها ممکن است باعث بی‌انگیزگی کودکان DCD در سنین بالاتر شود.
بنابراین کودکان مبتلا به DCD در سنین بالاتر، نیازمند انجام فعالیت‌های دشوارتر هستند. مهارت‌هایی که نیازمند حفظ تعادل است و باید در مراحل مختلف به کودکان آموزش داده شود.
نمونه‌های این نوع از فعالیت‌ها شامل هنرهای رزمی، ژیمناستیک و فیزیوبال هستند (فیزیوبال توپی است بزرگ در دو نوع ساده و خاردار که برای ورزش کردن به کار می‌رود. مزيت استفاده از اين توپ‌ها آن است که بسيار ايمن بوده و حداقل خطر را داشته و احتمال آسيب‌ديدگی در استفاده از آنها کم است). (ریوارد و میسینا، [۳] ۲۰۰۴).
تاثیر ورزش‌های خاص
ژیمناستیک ورزشی است که حرکات بدن را بر اساس یک آهنگ هماهنگ و موزون می‌سازد. در حقیقت ژیمناستیک را می‌توان به عنوان یک هنر در نظر گرفت.
از این رو با توجه به تناسب میان نیازهای جسمی و روحی کودکان دارای اختلال هماهنگی رشدی و اثرات تمرینات ژیمناستیک بر افراد، تحقیقات نشان میدهد اجرای این تمرینات در زمینه کارکردهای اجرایی و حسی حرکتی، اثربخش واقع میشود. وزارت آموزش و پرورش نیز توجه ویژه‌ای بر اجرای ورزش ژیمناستیک در مدارس ابتدایی، به‌خصوص در پایه دوم ابتدایی مبذول داشته است.
همان طور که ذکر شد، از جمله مشکلاتی که کودکان DCD با آن روبرو هستند، نقص در کارکردهای اجرایی و حسی حرکتی است. که چنانچه بتوان از طریق فعالیت‌های ورزشی به این کودکان کمک کرد، می‌توان امید داشت که در سنین پایین و در همان دوران ابتدایی درمان شوند. یا از شدت اختلالشان کاسته شده و در آینده با مشکلات کمتری روبرو شوند.
آیا اختلال هماهنگی رشدی قابل درمان است؟
چه مشکوک باشید که فرزندتان به اختلال هماهنگی رشدی (DCD) مبتلا است یا مطمئن باشید، مهم است که هر چه زودتر تحت درمان قرار بگیرید. اما این درمان شامل چه چیزی است؟
هیچ دارو یا “درمانی” برای DCD (گاهی اوقات به عنوان دیسپراکسی (Dyspraxia) شناخته میشود) وجود ندارد. با این حال، درمان‌هایی وجود دارد که می‌تواند به بهبود مهارت‌های حرکتی کمک کند. انواع مختلفی از متخصصان ممکن است با بچه‌هایی که DCD دارند کار کنند.
کاردرمانگران بر هماهنگی تمرکز می‌کنند. فیزیوتراپیست‌ها ممکن است روی قدرت عضلانی کار کنند. و دیگر متخصصان ممکن است چالش‌هایی را که اغلب با DCD همراه است، درمان کنند. در ادامه درباره درمان کودکان مبتلا به DCD بیشتر بدانید.
کاردرمانی
کاردرمانی درمان اولیه برای اختلال هماهنگی رشدی است. این روش به بچه‌ها کمک می‌کند تا مهارت‌های حرکتی را به دست آورند و یاد بگیرند که کارهای اساسی را که برای مدرسه و زندگی روزمره مورد نیاز است، انجام دهند. این کارها شامل مواردی مانند نوشتن، تایپ کردن، بستن بند کفش و لباس پوشیدن است.
یک کاردرمانگر (OT) ممکن است روی جنبه‌های مختلف کنترل حرکتی کار کند. این موارد عبارتند از:
- مهارت های حرکتی ظریف
- مهارت های حرکتی درشت
- برنامه ریزی حرکتی
یک کاردرمانگر ممکن است با انجام یک ارزیابی برای تعیین نقاط ضعف کودک شروع کند. (متخصصان دیگری نیز وجود دارند که می‌توانند مسائل حرکتی را ارزیابی کنند.) از آنجا، درمانگر تکنیک‌ها و فعالیت‌هایی را برای رفع این نقاط ضعف ارائه میدهد. روش‌های مختلفی وجود دارد که کاردرمانگر می‌تواند به بچه‌های مبتلا به اختلال هماهنگی رشدی کمک کند تا کارهای خاص را بیاموزند و مهارت‌های خود را بهبود بخشند.
فیزیوتراپی
کودکان مبتلا به DCD همچنین ممکن است فیزیوتراپی (PT) برای کمک به بهبود عضلات ضعیفی که برای فعالیت‌های حرکتی مورد نیاز هستند، دریافت کنند.
فیزیوتراپی می‌تواند به بهبود تعادل و هماهنگی نیز کمک کند. این امر می‌تواند انجام برخی از کارهای اساسی روزمره زندگی و مدرسه را برای کودکان مبتلا به DCD آسان‌تر کند.
درمان مشکلات همزمان
اختلال هماهنگی رشدی به ندرت به تنهایی رخ میدهد، بنابراین کودکان مبتلا به این بیماری ممکن است برای سایر مسائل نیز تحت درمان قرار گیرند. به عنوان مثال، بسیاری از بچه‌های مبتلا به DCD نیز چنین هستند. برای درمان علائم اختلال بیش فعالی و نقص توجه و تمرکز (ADHD)، ممکن است دارو مصرف کنند یا رفتار درمانی انجام دهند.
سایر مسائلی که معمولاً همزمان رخ می‌دهند عبارتند از:
- اختلال یادگیری مانند: مشکلات گفتار و زبان، سرعت پردازش پایین، مسائل مربوط به پردازش حسی.
- مسائل مربوط به سلامت روان مانند اضطراب: اوتیسم.
بچه های مبتلا به DCD مجموعه‌ای از مشکلات منحصر به فرد دارند. بنابراین مهم است که آنها برای همه مسائل و چالش‌هایی که دارند درمان شوند.
پشتیبانی در مدرسه برای کودکان مبتلا به DCD
بچه‌های مبتلا به اختلال هماهنگی رشدی ممکن است در مدرسه از حمایت‌هایی برخوردار شوند تا مشکل مهارت‌های حرکتی آنها بر یادگیری تأثیر نگذارد. این پشتیبانی‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- نرم افزار دیکته (متن به گفتار).
- صفحه نمایش های لمسی
- صفحه کلید (کیبورد)
- کاغذی با خطوط پهن، رنگی یا برجسته
همچنین ممکن است کودکان در کلاس از امکانات ویژه برخوردار شوند. اینها ممکن است شامل کاربرگ‌هایی باشد که مشکلات قبلاً روی آنها نوشته شده باشد. دانش‌آموزان همچنین ممکن است نمایش‌های شفاهی و تصویری برای کمک به راهنمایی‌ها دریافت کنند.
درمان های جایگزین اختلال هماهنگی رشدی
به دلیل محدودیت‌های درمان‌های موجود برای اختلال هماهنگی رشدی و این واقعیت که نمی‌توان آن را درمان کرد، برخی از والدین ممکن است به دنبال درمان‌های جایگزینی باشند که ادعا می‌کنند این بیماری را درمان می‌کنند یا تا حد زیادی بهبود می‌بخشند.
اما معمولاً هیچ شواهد علمی برای حمایت از استفاده از درمان‌های جایگزین وجود ندارد و ممکن است هزینه‌بر و زمان‌بر باشد.
همچنین مهم است که در نظر داشته باشید که گاهی اوقات مشکلات هماهنگی فیزیکی مرتبط با DCD به طور طبیعی در طول زمان بهبود می‌یابند.
راهکارهایی برای کمک به کودکان مبتلا به DCD در خانه
کارهای زیادی وجود دارد که می‌توانید برای حمایت از فرزندتان مبتلا به اختلال هماهنگی رشدی انجام دهید. فعالیت‌هایی را امتحان کنید که می‌توانند به بهبود کمک کنند مثل انجام بازی های حرکتی ظریف و بازی های حرکتی درشت.
با به اشتراک گذاشتن داستان‌های موفقیت‌آمیز افرادی که مشکلات مهارت های حرکتی دارند، باعث تقویت و افزایش عزت نفس فرزندتان شوید. و اگر اخیراً متوجه شدید که فرزندتان DCD دارد، مراحلی را یاد بگیرید که می‌توانید برای شروع دریافت کمک مناسب بردارید.
حرف آخر اختلال هماهنگی رشدی (DCD) و درمان آن
اختلال هماهنگی رشدی (DCD) قابل درمان نیست، اما راه‌هایی وجود دارد که به کودک شما کمک می‌کند تا مشکلات خود را مدیریت کند. تعداد کمی از کودکان، معمولاً آنهایی که علائم خفیف این اختلال را دارند، ممکن است در نهایت به طور خود به خود بهبود یابند. با این حال اکثریت قریب به اتفاق کودکان به کمک طولانی‌مدت نیاز دارند و همچنان در نوجوانی و بزرگسالی تحت تأثیر قرار خواهند گرفت.
هنگامی که DCD تشخیص داده شد، می‌توان یک برنامه درمانی متناسب با مشکلات خاص کودک شما تهیه کرد. این طرح ممکن است شامل متخصصان مختلفی باشد.
یک برنامه درمانی، همراه با کمک اضافی در مدرسه، می‌تواند به فرزند شما کمک کند تا بسیاری از مشکلات جسمی خود را مدیریت کند، اعتماد به نفس عمومی و عزت نفس او را بهبود بخشد و به او کمک کند تا به بزرگسالی سازگار تبدیل شود.
[1] Developmental Coordination Disorder
[2] Sudgen
[3] Rivard & Missiuna
منابع:
علیزاده، ح. (۱۳۸۳). کارکردهای اجرایی در کودکان با و بدون اختلال هماهنگی رشدی. فصلنامه تازههای علوم شناختی، (۶) ۳ و۴.
Sudgen, D., & M. Chambers(2005) Children With Developmental Coordination Disorder, London: WHURR Publisher Ltd.
Rivard .L& .Missiuna,C (2004), ON DCD: Choices for Physical Activity CanChild Centre for Childhood Disability Research McMaster University, Hamilton.
https://www.nhs.uk/conditions/developmental-coordination-disorder-dyspraxia/treatment/
https://www.understood.org/en/articles/treatment-for-kids-with-developmental-coordination-disorder