پول توجیبی و مسئولیت مالی به عنوان یکی از موضوعات مطرح در تربیت کودک و نوجوان می‌تواند برای بسیاری از والدین نگران‌کننده باشد. از چه زمانی باید شروع به پرداخت پول توجیبی کرد؟ چه مقدار باید پرداخت شود؟ و چطور باید سواد مالی و مسئولیت مالی را به کودکان آموزش داد؟ برای پاسخ به این سوالات، در این مقاله از مجله تخصصی آریاکید به جنبه‌های مختلف پول توجیبی و آموزش مسئولیت مالی کودکان می‌پردازیم.
زمانی که کودکتان به شما می‌گوید که همه دوستانش مقدار زیادی پول را به صورت هفتگی از والدینشان دریافت می‌کنند تا هرچه می‌خواهند بخرند بدون اینکه لازم باشد برای دریافت آن کاری انجام دهند، باور نکنید!!
دادن پول توجیبی و مسئولیت مالی در کودکان از جمله مسایلی است که والدین در مورد آن نظرات و شیوه های مختلفی دارند.
تعدادی از کودکان به صورت هفتگی یا ماهانه از والدینشان پول توجیبی دریافت می‌کنند و گروهی دیگر نیز زمانی که برای خرید تنقلات یا بازی های کامپیوتری یا بیرون رفتن با دوستانشان پول لازم دارند، از والدینشان پول می‌گیرند.
در برخی از خانواده‌ها تا زمانی که کودکان در کارهای خانه مشارکت نکنند، پول توجیبی نیز به آنها داده نمی‌شود. در برخی دیگر به عکس، پرداخت پول توجیبی ارتباطی با کمک کردن در کارهای خانه ندارد.
کارکردهای پول توجیبی در رشد کودکان
پول توجیبی به پولی اطلاق می‌شود که کودک می‌تواند با آن خرید روزانه خود را انجام دهد.
اگر پول توجیبی با آموزش مالی به کودکان همراه باشد از بسیاری از قشقرق‌ها و زیاده‌خواهی‌های آنان جلوگیری می‌کند. پرداخت پول توجیبی به کودک اعتماد به نفس می‌دهد.
پول توجیبی طعم مستقل شدن را به کودکان می‌آموزد. آنها می‌توانند تصمیم بگیرند که چطور پولشان را خرج کنند. اینکه پولشان را برای خوراکی‌ها یا بازی‌های متفاوت خرج کنند یا آن را برای خواسته‌های بزرگ‌تر پس‌انداز کنند؟
در ابتدا تصمیم‌های مالی نامناسب غیرقابل اجتناب است ولی بدانید که گرفتن این قبیل تصمیم‌ها با مبالغ اندک بسیار بهتر است تا اینکه در بزرگسالی و با کل درآمد ماهیانه‌شان. نکته مهم اینکه یاد می‌گیرند پولی که رفته دیگر برنمی‌گردد!!
این تفکر که برخی از والدین مایل نیستند کودکشان با مقوله پول آشنا شود، تفکر منطقی نیست. زیرا که پول واقعیت امروز دنیای ماست و نباید چشم را به روی واقعیت‌ها بست.
ما باید سعی کنیم بدون چشم‌پوشی از واقعیت، مدیریت صحیح استفاده از پول را به کودکان آموزش دهیم.
از چه زمانی باید پرداخت پول توجیبی به کودکتان را شروع کنید؟
پاسخ این سؤال تا حد زیادی به کودکتان مربوط می‌شود. اگر دوستان صمیمی آنها پول توجیبی دریافت کنند، به احتمال زیاد او نیز این خواسته را از شما خواهد داشت.
به طور کلی، کودکان بین پنج تا هفت سال آماده دریافت پول توجیبی و مدیریت پول هستند. با این حال، شما می‌دانید چه زمانی فرزندان شما به اندازه کافی بزرگ شده‌اند که بفهمند پول چگونه کار می‌کند.
آنها باید بتوانند مقادیر اسکناس و سکه را شناسایی کنند، آن را بشمارند و مفاهیمی مانند خرج کردن و پس انداز را درک کنند.
معمولا از حدود ۸ سالگی کودکان خودشان برای گرفتن پول توجیبی تمایل پیدا می‌کنند. هرچند که برخی از متخصصان معتقدند که شروع پرداخت پول توجیبی می‌تواند از ۴ سالگی باشد ولی از ۸ سالگی آنها می‌توانند پول را بشمارند و بین سکه‌ها و اسکناس‌های مختلف تمایز قائل شوند.
از منظر دیگر در این سن علائق فردی شروع به رشد می‌کند و آنها بازی ها و محصولات مورد علاقه خود را کم‌کم پیدا می‌کنند و تمایل دارند برای خرید اسباب بازی و اقلام دیگر استقلال رأی داشته باشند.
چه مقدار؟
وقتی تصمیم می‌گیرید به بچه هایتان پول توجیبی بدهید، این سوال پیش می آید که چقدر؟
سؤال مهمی است. از مبالغ کم شروع کنید و فضای خانه را به شکلی بسازید که شما و کودکتان بتوانید در مورد مبلغ پول توجیبی و نحوه خرج کردن آن با هم مذاکره کنید.
مبلغ پول توجیبی به مقدار زیادی به این موضوع وابسته است که شما چه انتظاراتی از کودکتان دارید. برای مثال، آیا انتظار دارید که او پول بلیط اتوبوس را خودش از پول توجیبی‌اش بدهد؟ یا مثلاً خرید روزانه خوراکی مدرسه را؟ یا پول خرید اسباب بازی دلخواهش را؟
اگر پاسخ شما مثبت است، حتما باید مقدار تقریبی آنها را تخمین زده و به پول توجیبی او اضافه کنید. همچنین شما برای میزان پرداخت باید به استطاعت خانواده‌تان هم توجه کنید و این موضوع را برای کودک یا نوجوانتان توضیح دهید.
دلیلی ندارد که او و تمام دوستانش به یک اندازه پول توجیبی دریافت کنند. برای او توضیح دهید که خانواده‌های ما با هم متفاوت است و در نتیجه حتی میزان پول توجیبی شما نیز با هم متفاوت خواهد بود.
هر خانواده از نظر سطح مالی متفاوت است. تعیین کنید چه چیزی ممکن است برای شما و خانواده شما مفید باشد. یک سیستم و دستورالعمل روشن ایجاد کنید. هیچ مبلغ قطعی و نهایی برای پرداخت پول توجیبی به فرزندانتان وجود ندارد.
معیارهای تعیین مقدار پول توجیبی
یک روش محبوب برای تعیین میزان پول در هفته، سن کودک است. به عنوان مثال، اگر کودک 7 ساله است، شاید بتواند 7 هزار تومان در هفته دریافت کند. سپس با افزایش سن، می‌توانید مقدار پول توجیبی آنها را افزایش دهید.
روش دیگر این است که نیمی از سن کودک به او پول هفتگی بدهید. این روش به والدین و فرزندان این امکان را می‌دهد که هر هفته به راحتی در روند دادن و دریافت پول توجیبی باشند.
همچنین می‌توانید پول توجیبی فرزندتان را بر اساس پیچیدگی کار یا کارهایی که انجام می‌دهند، تعیین کنید. هر کار می‌تواند ارزش متفاوتی داشته باشد.
کارهای ساده پول کمتری را به همراه دارند، در حالیکه کارهای سخت‌تر، پول بیشتری را به همراه دارند.
بنابراین به طور کلی سن کودک، توانایی و فرهنگ مالی خانواده، توانایی مدیریت پول کودک و مشارکت‌های کودک در انجام کارها می‌تواند معیارهای تعیین مقدار پول توجیبی باشد.
برای آموزش مدیریت مالی باید پول توجیبی میزان ثابتی داشته باشد و همچنین باید در بازه‌های زمانی مشخص و به طور منظم پرداخت شود.
خرج کند یا ذخیره کند؟
این موضوع به مقدار زیادی به شخصیت کودک شما وابسته است. ممکن است کودک شما تمایل داشته باشد که پول‌هایش را جمع کند و از دیدن اینکه مقدار پول جمع شده‌اش رو به افزایش است، لذت ببرد. یا اینکه ممکن است تمایل داشته باشد به محض دریافت پولش تمام آن را خرج کند.
ممکن است خانواده‌ای بخواهد برای این موضوع قوانینی وضع کند ولی برخی از متخصصان کودک معتقدند که کودک این حق را دارد که خود، برای نحوه خرج کردن پول توجیبی‌اش تصمیم بگیرد. تعداد زیادی از کودکان حتی بدون گذاشتن قواعد خاصی هر دو کار را انجام می‌دهند.
دقت کنید که اگر پول کودک تمام شد، پول بیشتری به او پرداخت نکنید. با این‌کار چگونگی مدیریت پول را به او خواهید آموخت. البته می‌توانید زمانی که کودکتان پول بیشتری نیاز دارد، تعدادی از ستاره‌های جدول تربیتی او را خریداری کنید و به جای آنها پول پرداخت کنید.
برای آموزش مسئولیت مالی به فرزندانتان، با هم بودجه‌ای تنظیم کنید. فرزندان خود را تشویق کنید تا مخارج مورد انتظار، پس‌اندازهای کوتاه‌مدت، پس‌اندازهای بلندمدت و کمک‌های خیریه را ثبت کنند.
راهکارهای عملیاتی مدیریت پول توجیبی کودکان
هیچ وقت به منظور تنبیه کودک یا جهت انجام رفتارهای ناشایست، پول توجیبی کودک را قطع نکنید.
ابتدا باید پول توجیبی به مدت یک‌سال به صورت روزانه به کودک پرداخت شود. سال بعد به صورت هفتگی، سال بعدی ۱۵ روز یک‌بار و در پایان به صورت ماهانه.
هر سال در روز بعد از جشن تولد کودک، مبلغ پول توجیبی کودک را افزایش دهید.
برخی خانواده‌ها معتقدند که کودک باید در ازای انجام فعالیتی پول توجیبی دریافت کند و با بیشتر یا کمتر شدن فعالیت‌های خاصی میزان دریافتی او نیز تغییر می‌کند. بعضی دیگر دید متفاوتی به پول توجیبی دارند و آن را وسیله‌ای برای رفاه و آسایش کودک می‌بینند.
شیوه متعادل‌تر به این شکل است که شما دو سوم از مبلغ پول توجیبی کودک را بدون هیچ گونه قید و شرطی به او پرداخت کنید. و برای یک سوم الباقی می‌توانید با توجه به سن و توانایی‌های کودک بخشی از فعالیت‌های منزل را به او بسپارید و بعد از انجام آنها مابقی مبلغ را به او بپردازید.
با این روش می‌توانید انگیزه کودک را برای مشارکت در فعالیت‌های روزمره خانه افزایش دهید و همین‌طور به تقویت مسئولیت پذیری در کودکان کمک نمایید.
اگر واقعا قصد دارید که با پرداخت پول توجیبی به کودک خود مهارت مدیریت مالی را آموزش دهید، باید دقت کنید که مهم‌ترین مسئله پرداخت سر زمان‌های مقرر است، نه حتی یک روز زودتر یا دیرتر.
آموزش مسئولیت مالی به کودکان
آموزش مدیریت و مسئولیت مالی می‌تواند یکی از ابعاد تقویت مسئولیت پذیری در کودکان باشد.
هنگامی که کودکان وارد مدرسه می‌شوند نیاز هست که به همراه خود مقداری پول داشته باشند و با بالاتر رفتن سنشان ضرورت این امر بالاتر می‌رود و کم کم می‌توانند مسئولیت جزیی از امور مالی خود را به عهده بگیرند.
برای اینکه کودک بتواند از عهده این امر برآید باید بتواند بشمارد و عملیات اولیه ریاضی را بلد باشد. بنابراین ابن امر با توانایی ذهنی او در زمینه ریاضی و به طور کلی هوش منطقی ریاضی او ارتباط نزدیک دارد.
یادگیری این مهارت ها تاثیر مستقیمی بر تقویت هوش و ذهن کودک دارد. به خصوص اگر یادگیری به صورت فعال انجام شود. یادگیری فعال از طریق تجربیات، آزمون، خطا و در گیر شدن مستقیم و بررسی و حل مساله ایجاد می شود که منجر به تولید و کشف دانش خواهد شد.
بنابراین اعطای مسولیت مالی نوعی یادگیری فعال است که تجربیات مفیدی برای کودک فراهم خواهد کرد.
جنبه ریاضی آموزش مدیریت مالی به کودکان
ریاضیات معمولا از جمله دروسی است که جذابیت زیادی برای کودکان ندارد. یکی از دلایلی که می‌توانیم برای عدم جذابیت ریاضی نسبت به دروس دیگر عنوان کنیم این مسئله است که آموزش آن از مسایل روزمره زندگی به دور است.
مثلا در درس فارسی با داستان‌ها و مفاهیم متناسب با سن کودک سروکار داریم اما در ریاضیات با یکسری مفاهیم غیرملموس و اعداد روبرو می‌شویم. مدیریت مالی روزانه به کودک این امکان را می‌دهد که مفاهیم ریاضی را بطور ملموس تجربه کند.
مهارت های اولیه ریاضی در دبستان با دسته‌بندی، شمارش، ردیف کردن و تناظر یک به یک آغاز می‌شود.
استدلال، درک مفهوم، سیستم نماد اعداد، مراحل محاسبه، کاربرد مهارت های حساب، راهبردهای محاسبه، توالی شمارش، زبان ریاضی ، مفاهیم اساسی اعداد، حل مسئله، کاربرد راهبردهای کلامی در حل مسایل ریاضی از جمله توانایی‌هایی هستند که دانش آموز آنها را به دست می‌آورد و با تمرین مداوم این مفاهیم نهادینه می‌شوند.
ریاضیات و حساب کردن بر مولفه هوش منطقی ریاضی تاثیر می‌گذارد که توانایی حل کردن، حساب کردن، رفع کردن، سوال کردن، فرض کردن، نظریه دادن، کشف کردن، تبیین کردن را تعریف می‌کند.
تقویت درس ریاضیات باعث می‌شود که ذهن کودک پرورش یابد و جدای از آموزش در مدرسه حساب‌های مالی روزانه کودک نیز می‌تواند این توانایی‌ها را تقویت کند.
بنابراین نیاز است که از زمانی که کودک توانایی ابتدایی این امر را پیدا می کند مسئولیت امور مالی به خودش واگذار شود. برای این امر می‌توانید راهکارهای زیر را در نظر داشته باشید.
راهکارهایی برای مدیریت مسئولیت مالی در کودکان
- مبلغ مشخصی پول توجیبی در نظر بگیرید و آن را متناسب با اقتصاد خانواده، نیاز کودک و مخارج کودک تعیین کنید و اجازه دهید کودک با همان مبلغ برنامه‌ریزی کند.
- مفهوم پول را برای کودک توضیح دهید تا ارزش آن را درک کند.کارهایی که می‌تواند با پول انجام دهد را برایش به صورت واضح توضیح دهید.
- کارکرد و فعالیت بانک و حساب‌های مختلف را برای کودکان تشریح کنید.
- به فرزندتان مسئولیت کامل امور مالی‌اش را بدهید و به طور نامحسوس او را کنترل کنید.
- مبلغ را به خاطر اینکه کودک در مدت مشخص دچار کمبود شده است، اضافه نکنید. و اگر واقعا نیاز بود که کودک پول بیشتری در اختیار داشته باشد به او قرض بدهید و مفهوم قرض را واضح و روشن برای کودک توضیح دهید تا بداند که با برنامه‌ریزی باید مبلغ را بازگرداند.
- مفهوم پس‌انداز کردن را توضیح دهید و مزایای آن را برای کودک عنوان کنید و او را به این امر تشویق کنید.
- پول توجیبی به هیچ وجه صرفا به عنوان پاداش نباید در نظر گرفته شود این امر مخرب است و باعث می‌شود کودک برنامه‌ریزی مالی را یاد نگیرد.
- ناآگاهی ها و معایب کار کودک را بشناسید و او را در آن زمینه راهنمایی کنید.
سخن پایانی پول توجیبی و مسئولیت مالی کودکان
پول توجیبی منظم به کودکان کمک می‌کند تا زمانی که هنوز تحت راهنمایی شما هستند، نحوه مدیریت پول و مسئولیت مالی را بیاموزند.
علاوه بر مدیریت پول، کودکان با خرج کردن کمک هزینه خود، مهارت های مالی ضروری دیگری را نیز یاد می‌گیرند.
آنها می‌توانند یاد بگیرند کنند که چگونه در حد توان مالی خود زندگی کنند، بودجه خود را ارزیابی کنند، رضایت را به تاخیر بیندازند، و علاوه بر خریدهای شخصی از طریق کمک‌های خیریه به دیگران یاری برسانند.
علاوه بر توصیه‌ها و راهکارهای ارائه شده در این مقاله از مجله تخصصی آریاکید، استفاده از برخی از اسباب بازی ها مثل اسباب بازی های موثر بر هوش منطقی ریاضی می‌تواند برای آموزش مدیریت مالی به کودکان مفید باشد.
منابع:
قاسم زاده دیبگی،شاهرخ(1386) ذهن، هوش و آموزش ریاضی، مرکز ریاضیات کاربردی مرکز لاهیجان 4(13)،77-82.
مک کنزی، والتر (1391) هوش های چند گانه و تکنولوژی و آموزشی ترجمه(زنگنه،حسین؛ شیری پور،مصطفی) تهران، نشر آییژ.
فیروزی، محمدحسن. (۱۳۹۴). واکسیناسیون روانی کودک (چاپ چهارم) ۱۲۸-۱۲۰. تهران: انتشارات نگاه.
Harris , Siobhan. March 31, 2013. Pocket money for kids. Retrieved May 13, 2016 from http://www.webmd.boots.com/children/features/kids-pocket-money
https://www.encompassinsurance.com/insurance-resources/articles/lifestyle/allowance-for-kids.aspx
https://www.rockethq.com/learn/personal-finances/the-pros-and-cons-of-giving-an-allowance
