برخلاف تصور عمومی، آموزش مهارت های اجتماعی به کودکان صرفا در محیط‌های اجتماعی با از طریق روابط اجتماعی انجام نمی‌شود. امروزه تحقیقات نشان می‌دهد که کودکان مهارت های اجتماعی را در درجه اول از والدین خود یاد می‌گیرند. از این رو، در این مقاله از مجله تخصصی آریاکید به آموزش مهارت های اجتماعی توسط والدین به کودکان می‌پردازیم.
ما در مقالات دیگر به رشد اجتماعی نوزاد و روش های تقویت رشد اجتماعی کودکان پرداختیم. در این مقاله قرار است که راهکارهای ساده‌ای را برای آموزش مهارت های زندگی به کودکان با شما والدین گرامی در میان بگذاریم.
مهارت های اجتماعی (Social skills) به توانایی‌هایی مثل مهارت خودکنترلی، مهارت همدلی و مهارت ارتباط موثر بستگی دارد که می‌بایست توسط والدین به کودک آموزش داده شوند.
مهارت های اجتماعی مجموعه‌ای از قابلیت‌ها هستند که با بزرگ‌تر شدن فرزندانتان به اصلاح مداوم نیاز دارند. آنها چیزی نیستند که فرزند شما دارد یا ندارد. اینها مهارت هایی هستند که با تلاش و تمرین می توان آنها را آموخت و تقویت کرد.
ضرورت آموزش مهارت های اجتماعی به کودکان
وقتی به کودک خود فکر می کنید، احتمالا اولین فکر در مورد آموزش مهارت های اجتماعی به او نیست. بالاخره آنها یک بچه هستند!
با این حال، دوران نوزادی زمانی است که مغز انعطاف‌پذیرترین است. سیناپس‌ها و شبکه‌های عصبی ایجاد شده در سه سال اول زندگی بسیار زیاد و مکرر هستند. این زمانی است که ورودی‌های خارجی به مغز کودک تاثیر یادی بر جای می‌گذارد.
رشد کودک بسیار جذاب است. انسان‌ها به‌عنوان نوزادان آسیب‌پذیری شروع به رشد میکنند که برای هر نیاز خود به مراقبان خود تکیه میکنند، سپس با گذشت زمان امیدواریم که آنا به بزرگسالانی مستقل و با عملکرد بالا تبدیل می‌شوند.
آنچه در طول هر یک از این نقاط عطف اتفاق می‌افتد برای مرحله بعدی رشد کودک شما ضروری است. با بزرگ شدن فرزندتان، آموزش مهارت های اجتماعی کمی متفاوت از یکدیگر انجام می‌شوند.
برای مثال، یک کودک نوپا، مهارت های جدیدی را مانند یک کودک در سن مدرسه نمی آموزد. مهارت هایی که بچه ها یاد می‌گیرند بسته به نیاز و محیط متفاوت است.
این مهارت ها با افزایش سن و ارتباط با یکدیگر ایجاد می‌شوند. آموزش مهارت های اجتماعی برای بچه ها بسیار مهم است. شروع زودهنگام و ایجاد مهارت ها در حین رشد به آنها کمک می کند تا آنچه را که برای تبدیل شدن به فردی توسعه یافته لازم است به دست آورند.
فواید یادگیری مهارت های اجتماعی در کودکی
چه مهارت های اجتماعی در یک برنامه عاطفی اجتماعی در مدرسه، در خانه توسط والدین، یا حتی توسط متخصصی مانند گفتاردرمانگر یا تحلیلگر رفتار آموزش داده شود، انجام این کار فواید زیادی دارد.
آموزش مهارت های اجتماعی به کودکان به آنها کمک می‌کند تا بتوانند:
- ارتباط موثر برقرار کنند.
- حل مسئله را بیاموزند.
- دوست پیدا کنند و دوستان خود را حفظ نمایند.
- با دیگران همکاری کنند.
- گوش دادن فعال را تمرین کنند.
- آداب اجتماعی را بیاموزند.
- خود را با شرایط مختلف وفق دهند.
- از بیان غیرکلامی و زبان بدن به خوبی استفاده کنید.
- مرزها را تعیین و حفظ کنند.
- احساسات و افکار خود با دیگران به اشتراک بگذارند.
- به درستی «نه» بگویند.
- در صورت نیاز کمک بخواهند.
مهارت های اجتماعی خوب به بچه ها این امکان را می دهد که از روابط بهتر با همسالان لذت ببرند. اما مزایای مهارت های اجتماعی قوی بسیار فراتر از پذیرش اجتماعی است.
کودکانی که مهارتهای اجتماعی بهتری دارند احتمالا فورا از مزایای آن بهره می‌برند. به عنوان مثال، یک مطالعه نشان داد که مهارت های اجتماعی خوب ممکن است استرس را در کودکانی که در مهدکودک هستند کاهش دهد.
تاثیرات آموزش مهارت های اجتماعی کودکان در زندگی بزرگسالی آنان
به طور کلی، تأثیرات آموزش مهارت های اجتماعی برای فرزندان شما یک عمر باقی می‌ماند.
مطالعه ای که در شماره جولای 2015 مجله آمریکایی سلامت عمومی منتشر شد، پس از نظارت بر کودکان شرکت کننده بیش از 20 سال، نتایج زیر را به دست آورد:
به ازای هر یک امتیاز افزایش در مقیاس رتبه بندی 5 امتیازی در نمره صلاحیت اجتماعی کودک در مهدکودک، او:
- احتمال دو برابر بیشتر برای رسیدن به مدرک دانشگاهی در اوایل بزرگسالی دارد.
- 54 درصد بیشتر احتمال دارد که دیپلم دبیرستان را دریافت کنند.
- 46 درصد بیشتر احتمال دارد که در سن 25 سالگی شغل تمام وقت داشته باشند.
نتایج نشان‌دهنده ارتباط آماری معنی‌دار و منحصربه‌فرد بین مهارت ها و پیامدهای اجتماعی ارزیابی شده توسط معلم در همه حوزه های مورد بررسی بود.
انواع مهارت های اجتماعی که کودکان می توانند یاد بگیرند
مهارت هایی که فرزندان شما می توانند یاد بگیرند چیست؟ به طور کلی، انواع مهارت هایی که کودکان یاد می گیرند را می توان به پنج دسته تقسیم کرد:
1- مهارت های اجتماعی فیزیکی
2- مهارت های اجتماعی مرتبط با روابط اجتماعی
3- مهارت های اجتماعی شناختی
4- مهارت های اجتماعی رفتاری
5- مهارت های اجتماعی انطباقی/کارکردی
روشی که فرزند شما در هر دسته مهارت ها را یاد می گیرد به چند عامل بستگی دارد.
طبیعتا نوع مهارت، نحوه یادگیری کودک شما را تغییر می‌دهد. به عنوان مثال، فرزند شما مهارت گوش دادن را متفاوت از مهارت همکاری با دوستان خود یاد می‌گیرد.
راهکارهای ساده برای آموزش مهارت های اجتماعی به کودکان
برخی از والدین بر این باور هستند که حتما باید کودکشان به مهدکودک برود تا مهارت های اجتماعی را در ارتباط با دوستانش یاد بگیرد اما همیشه این طور نیست.
آنها به تنهایی نمی‌توانند مهارت هایی مثل شریک شدن در اسباب بازی ها و همکاری و خودکنترلی را یاد بگیرند و چون هدف بسیاری از مهدکودک‌ها این نیست که چنین آموزش‌هایی را به کودک بدهند، بنابراین برخی کودکان تا بزرگسالی‌شان به این مهارت ها نمی‌رسند. از این رو والدین نقش اساسی در آموزش مهارت های اجتماعی به کودکان دارند.
باید بگوییم که تنها والدین هستند که می‌توانند هیجانات و عواطف کودکشان را درک کنند. مسائل را از دریچه چشم او ببینند. تعاملات اجتماعی را با سطح رشدی کودک هماهنگ کنند.
هیجانات کودکشان را به طور کلامی توصیف کنند و در نتیجه، هیجانات خودشان را تنظیم و کنترل کنند. از این رو موارد زیر به شما کمک خواهد کرد تا مهارت های اجتماعی فرزندتان را بالا ببرید.
هیجانات را به کودکتان یاد دهید
با او درباره احساساتش حرف بزنید. احساسات خودتان را نیز برای او توصیف کنید: مثلا: «وقتی تو به من توجه نمی‌کنی، من خیلی ناراحت می‌شوم!»
برای او توضیح دهید که چه موقعیت‌هایی آدم‌ها را خوشحال و چه موقعیت‌هایی او را ناراحت می‌کند.
وقتی این احساسات و دلایل را توضیح می‌دهید، کودک یاد می‌گیرد که چگونه احساساتش را نظم ببخشد و آنها را در موقعیت‌های مختلف اجتماعی بروز دهد.
به این ترتیب شمار هوش هیجانی که بخش مهمی از مهارت های اجتماعی است را در کودک خود تقویت می‌کنید.
به کودکتان عشق بورزید
با او مثبت و محبت‌آمیز حرف بزنید. کودکتان در این شرایط احساس امنیت می‌کند و در موقعیت‌های اجتماعی جدید انطباق بیشتری پیدا می‌کند.
همچنین آنها ظرفیتشان را برای همدلی نسبت به دوستانشان رشد می‌دهند. زیرا از شما یاد گرفته‌اند که نسبت به علامت‌ها و نشانه‌های افراد حساس بوده و چگونه با دیگران یکدلی و همکاری کنند.
برای آموزش مهارت های زندگی، مهارت حل مسأله را در کودک تقویت کنید
وقتی کودکتان با دوستش دچار چالش می‌شود، او را تشویق به رفتار و نگرش سازش‌گرا کنید. شما می‌توانید کودکتان را تشویق کنید که از طریق بررسی راه حل‌های اجتماعی، مسائلش را حل کند.
مهارت حل مسئله را به کودک آموزش دهید. نخست به او اجازه دهید تا از طریق بارش مغزی تمامی راه حل‌هایی را که به ذهنش می‌رسد، بیان کند.
از او بخواهید بهترین راه حل را شناسایی کرده و به او کمک کنید تا آن را به کار گیرد.
وقتی کودکتان عصبانی است، آرام و حمایت‌گر باشید
وقتی والدین به هیجانات منفی کودکشان با آرامش پاسخ می‌دهند، کودکان کمتر احتمال دارد که عواطف منفی را نسبت به دوستانشان بروز دهند.
این قبیل والدین با آموزش مهارت های اجتماعی به کودکشان نشان می‌دهند که چگونه با استفاده از مهارت مدیریت تعارض با دوستانشان رفتار کنند.
هیجانات منفی کودکتان را نادیده نگیرید
وقتی کودک ناراحت است و گریه می‌کند، او را ساکت کنید. ساکت ماندن چیزی به او یاد نمی‌دهد. با او درباره احساساتش حرف بزنید.
شما می‌توانید به کودکتان کمک کنید که خودکنترلی داشته و به لحاظ اجتماعی به شایستگی برسد؛ به‌خصوص در مورد کودکان کوچک‌تر که احساسات‌شان را بیشتر پنهان میکنند.
همواره کودکتان را به خاطر به کار گیری مهارت های اجتماعی‌اش تشویق کرده و پاداش دهید.
برای آموزش مهارت های زندگی، ایفای نقش کنید
بهترین شیوه برای آموزش مهارت های اجتماعی به کودکان این است که نقش‌های مختلف اجتماعی را با کودک بازی کنید.
از محیط‌های اجتماعی منفی و نامناسب بپرهیزید
به خصوص در زمان‌های خارج از مهد و مدرسه که کودک تمایل دارد در پارک و محیط‌های دیگر بازی کند، او را به هر پارکی نبرید و از همبازی‌های او اطمینان حاصل کنید.
قوانینی را که در خانه وضع می‌کنید، تمرین کنید
قوانین نقش مهمی در تربیت کودک و نوجوان و آموزش مهارت های اجتماعی به آنان دارند. با کودکتان این قوانین را تمرین کرده و تنبیه و تشویق را به موقع به کار بگیرید.
در اجرای همین قوانین خانگی است که کودک خودکنترلی و همکاری با دوستانش را می‌آموزد.
مهارت گوش دادن را تمرین کنید
گوش دادن فقط به این نیست که ساکت بمانید، بلکه به این معناست که واقعا آنچه را که دیگران می‌گویند، درک کنید. گوش دادن نیز جزء حیاتی ارتباط سالم و آموزش مهارت های اجتماعی است.
به هر حال، بسیاری از یادگیری در مدرسه به توانایی کودک در گوش دادن به آنچه معلم می‌گوید بستگی دارد.
وقتی برای فرزندانتان کتاب کودک می‌خوانید، به‌طور دوره‌ای توقف کنید و از آنها بخواهید در مورد آنچه می‌خوانید به شما بگویند. مکث کنید و بگویید: «به من بگو تا الان از داستان چه چه چیزی به یاد داری.»
به آنها کمک کنید تا شکاف‌هایی را که از دست داده‌اند پر کنند و آنها را تشویق کنید تا همچنان به تمرین گوش دادن ادامه دهند. به آنها یاد دهید هنگام صحبت با دیگران حرف آنان را قطع کنند.
همکاری را به کودک بیاموزید
همکاری به معنای کار گروهی برای دستیابی به یک هدف مشترک است. بچه هایی که مهارت همکاری دارند، وقتی دیگران درخواستی میکنند، به درخواست آنان احترام می‌گذارند. آنها با دیگران مشارکت و همکاری میکنند.
مهارت های همکاری خوب برای موفقیت در یک جامعه ضروری است. کودک شما باید در زمین بازی و همچنین در کلاس با همکلاسی‌ها و بعدها در شغل خود با دیگران، همکاری کند.
در مورد اهمیت کار تیمی و اینکه چگونه وقتی همه باهم همکاری کنند کارها بهتر و راحت‌تر انجام می‌شود، صحبت کنید.
فرصت هایی برای همه خانواده ایجاد کنید تا با هم کار کنند. وقتی هنگام تهیه غذا به هر کس کار خاصی اختصاص می‌دهید یا هنگام تقسیم وظیفه برای انجام کارهای مختلف در خانه، بر اهمیت همکاری تأکید کنید.
در موارد چالش‌برانگیز آموزش مهارت های اجتماعی، از متخصص کمک بگیرید
اگر به نظر می رسد کودک شما بیشتر از سایر بچه ها با مهارت های اجتماعی دست و پنجه نرم می‌کند، با روانشناس اطفال یا مشاور کودکان صحبت کنید.
در حالی که ممکن است برای هر کودکی کمی تقویت و تمرین بیشتر لازم باشد، کمبود غیرعادی مهارت های اجتماعی نیز می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات دیگر باشد.
کودکان مبتلا به مشکلات روانی مانند اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) یا اوتیسم ممکن است از نظر اجتماعی عقب باشند. یک متخصص می‌تواند فرزند شما را ارزیابی کند و تعیین کند که آیا درمان برای بهبود مهارت های اجتماعی لازم است یا خیر.
سخن آخر آموزش مهارت های اجتماعی به کودکان
به طور کلی والدین می‌بایست شرایطی را برای کوکشان فراهم کنند که وقتی او در محیط‌های مختلف اجتماعی قرار می‌گیرد، بتواند خودکنترلی داشته باشد و در عین یکدلی و همکاری با دیگران طبق ضوابط عمل کرده و تصمیم منطقی بگیرد.
کودک امروز نوجوان فردا است و به استقلال فکر می‌کند. اکنون شما به عنوان والدین می‌توانید محیط‌های رفت و آمد او را کنترل کرده و از رسیدن آسیب‌ها به او جلوگیری کنید.
اما در دوره نوجوانی می‌بایست مهارت های اجتماعی او به حدی بالا باشد که بتواند روی رفتارها، تفکرات و تصمیمات خود مدیریت و کنترل داشته باشد.
والدین با به کارگیری این راهکارهای ساده و برقراری رابطه مثبت و صمیمانه با کودکشان می‌توانند قدم‌های محکمی را در جهت اجتماعی شدن فرزندشان برداشته و به مهارتهای او بیفزایند.
همچنین استفاده از اسباب بازی های مناسب تقویت مهارت های اجتماعی در این زمینه مفید و موثر خواهد بود.
منابع:
https://www.verywellfamily.com/seven-social-skills-for-kids-4589865
Parenting science. (2009). Preschool social skills: A guide for the science-minded parent.
