هوش نرمال در کودکان و معیارهای آن

کودک در هر مرحله سنی بخشی از روند رشد فیزیکی و ذهنی خود را طی می‌کند. به همین دلیل، دانستن معیارهای هوش نرمال در کودکان برای والدین از اهمیت اساسی برخوردار است. زیرا در صورت عدم تطابق قابل توجه کودک با این معیارها باید اقدام به مداخلات تخصصی تشخیصی و درمانی نمود. از این رو، در این مقاله از مجله تخصصی آریاکید، به معرفی معیارهای رفتاری هوش نرمال در کودکان از تولد تا 5 سالگی پرداخته‌ایم.

هوش نرمال چیست؟

بهره هوشی یا هوشبهر (IQ) یک روش استاندارد برای شناخت توانایی ذهنی افراد است. نمرات ضریب هوشی بین 90 تا 109 نشان‌دهنده هوش نرمال (Normal intelligence) یا هوش طبیعی یا هوش متوسط است. افراد بزرگسال معمولا بین 70 تا 130 امتیاز می‌گیرند که 100 میانگین نظری بهره هوشی است. اگر نمره بالاتر از 130 داشته باشید، نمره بالاتر از میانگین جمعیت خواهید داشت و زیر 70 کمتر از میانگین جمعیت خواهد بود.

منظور از IQ چیست؟

IQ مخفف ضریب هوشی یا بهره هوشی (Intelligence Quotient) است که یک نمایش عددی از هوش یک فرد در یک مقیاس نرمال شده از نتایج آزمون است. نمره IQ  میانگین نمرات در آزمون سنجش ضریب هوش است. سؤالات مربوط به آزمون هوش، مقوله‌های مختلفی مانند حافظه فعال، درک کلامی، سرعت پردازش و استدلال ادراکی را مورد قضاوت قرار می‌دهند.

نمرات IQ اغلب ترکیبی از مقیاس‌های کلامی و عملکردی است. به طور معمول، افراد در یک زمینه قوی‌تر از دیگری هستند. بنابراین ترکیب این نمرات می‌تواند هوش را بهتر شناسایی کند.  IQ یک معیار تقریبی برای هوش نرمال در نظر گرفته می‌شود.

تفاوت بهره هوشی (IQ) با هوش های چندگانه

دو مکتب فکری متمایز در مورد ماهیت هوش وجود دارد که از آنها می‌توان با عنوان نظریه هوش عمومی و نظریه هوش های چندگانه نام برد. طرفداران هوش عمومی که بهره هوشی نیز از مصادیق آن محسوب می‌شود، نظریه‌ای دارند که دلایل بیولوژیکی هوش را توضیح می‌دهد.

با توجه به اینکه آنها سرعت پردازش عصبی را ریشه هوش می‌دانند، نظریه آنها یک توضیح علّی مؤثر دارد. یک اشکال برای این نظریه این است که به شدت به ارزیابی‌های روانسنجی وابسته است. در نتیجه، نمی‌تواند مجموعه وسیعی از استعدادهای مختلف را که افراد دارند در نظر بگیرد.

در مورد هوش های چندگانه و شناخت انواع هوش، نظریه پردازان زیادی وجود دارند. نظریه هوش های چندگانه گاردنر توضیح علی بسیار روشنی برای هوش دارد، مانند توضیح یک هوش عمومی. اما به دلیل ظرافت و پیچیدگی‌هایی که مغز انسان دارد، تعیین دقیق و تأیید فرضیه‌های گاردنر به صورت تجربی بسیار دشوار است.

با توجه به اینکه هنوز بحث اساسی در مورد ماهیت هوش وجود دارد، و هیچ نظریه‌ای توسط همه پذیرفته نشده است، همه نظریه‌های موجود، همچنان نیاز به بهبود دارند.

آیا بهره هوشی قابل افزایش است؟

دانشمندان پاسخ یکسانی برای این پرسش ندارند. از نظر برخی بهره هوشی افزایش نمی‌یابد. از نظر این گروه همه ما می‌توانیم مطالعه کنیم و دایره لغات خود را تقویت کنیم. اما این کار، ما را باهوش تر نمی‌کند.

ریچارد نیسبت، استاد روانشناسی در دانشگاه میشیگان، به سوال فوق چنین پاسخ می‌دهد: «بله، IQ شما می‌تواند در طول زمان تغییر کند.» وی معتقد است تعداد بسیار زیادی از مطالعات وجود دارد که نشان می‌دهد IQ می‌تواند تغییر کند.

تجربیات زندگی و فرایندهای مربوط به آموزش و مدرسه هم مغز و هم ضریب هوشی را تغییر می‌دهند. این،  هم در مورد بزرگسالان و هم در مورد کودکان صادق است.

شناخت هوش نرمال در کودکان

شناسایی ضریب هوشی و تشخیص هوش نرمال در کودکان، بویژه در سنین پایین‌تر، کاری نیست که توسط والدین و عموم مردم قابل اجرا باشد. ارزیابی ضریب هوش و مهارت های هوشی نیاز به سنجش روانشناختی دقیق دارد.

در این بخش ما صرفا به بررسی برخی از ملاک‌های رفتاری کودکان در سنین مختلف می‌پردازیم. هدف ما در این بخش صرفا ارائه یک شناخت عمومی از ملاک‌هایی است که به هوش نرمال در کودکان از تولد تا 5 سالگی مرتبط است.

معیارهای هوش نرمال در کودکان از 16 هفتگی تا 5 سالگی

معیارهای هوش نرمال در 16 هفتگی

• تبسم‌های اجتماعی خود به خود
• خنده به صدای بلند
• پیش‌بینی رسیدن غذا

معیارهای هوش نرمال در 28 هفتگی

• نشستن کوتاه مدت
• متمایل شدن به جلو روی دست‌ها

معیارهای هوش نرمال در 40 هفتگی

• روی دست‌ها و زانوها چهار دست و پا راه رفتن
• دست گرفتن به پایه‌های میز و صندلی و بلند شدن
• با انگشت به اشیاء کوچک فشار آوردن

معیار هوش نرمال در کودکان 12 ماهه

• می‌تواند در حالیکه یک دستش را به جایی می‌گیرد، راه برود.
• همکاری در پوشیدن لباس
• علاوه بر کلماتی مانند «ماما» و «پاپا» چند کلمه دیگر هم بر زبان جاری کند.

معیار هوش نرمال کودکان 15 ماهه

• می‌تواند دست کم چند قدم راه برود.
• قادر است به صورت خزیده از پله ها بالا برود.
• می‌تواند کتابی را ورق بزند.
• توانایی دارد چهار کلمه را پشت سر هم ادا کند.
• می تواند از کلماتی مانند بابا یا معادل آن استفاده کند.
• قادر است اسباب بازی عروسک خود را به مادرش نشان دهد.
• عروسکش را به مادرش می‌دهد اما لحظه‌ای بعد آن را پس می‌گیرد.

معیار هوش نرمال در کودکان 18 ماهه

• به راحتی راه می‌رود به ندرت به زمین می‌افتد.
• قادر است در حالیکه دستش را به نرده‌ها گرفته از پله‌ها بالا برود.
• می‌تواند ده کلمه  و از جمله اسامی را پشت سر هم بگوید.
• به تصاویر موجود در کتاب نگاه می‌کند.
• می‌تواند روی زمین راه برود و عروسکی را با خودش بکشد.

معیار هوش نرمال در کودکان 24 ماهه

• به تنهایی از پله‌ها بالا و پایین می‌رود.
• صفحات کتاب را یکی یکی ورق می‌زند.
• هنگام غذا خوردن به خوبی از قاشق استفاده می‌کند.
• احتمالا نیاز به توالت رفتن را در طول روز ابراز می‌دارد.
• به خودش با صدا زدن اسمش اشاره می‌کند.

معیار هوش نرمال در کودکان 36 ماهه

• سوار سه چرخه می‌شود و رکاب می‌زند.
• از کلمات جمع در صحبت استفاده می‌کند.
• بدون اینکه غذای خود را به اطراف بریزد، غذا می‌خورد.
• می‌تواند کفش‌های خود را بپوشد.
• چند آهنگ موزون را می‌خواند.

معیار هوش نرمال کودکان 48 ماهه

• می‌تواند از روی یک مربع، شکل مشابهی را بکشد.
• قادر است چهار شیء را بشمارد.
• می‌تواند روی یک  پا لی لی کند.
• توانایی دارد لباس‌هایش را با با کمک دیگران بپوشد.

معیار هوش نرمال در کودکان 60 ماهه

• قادر است روی پاهایش یکی در میان پرش کند.
• می‌تواند اسامی رنگ‌ها را به زبان آورد.
• می‌تواند بدون کمک دیگران لباس‌هایش را عوض کند.

هوش نرمال در کودکان و رشد در پنج سال اول

هوش نرمال در کودکان با رشد آنها ارتباط تنگاتنگ دارد. رشد کودک به معنای هم رشد فیزیولوژیکی و ذهنی و هم رشد در زمینه مهارت های اجتماعی، عاطفی، رفتاری و ارتباطی فرزند شما است. همه این حوزه‌های رشد به هم مرتبط هستند و هر یک به دیگری بستگی دارد و بر آن تأثیر می‌گذارد.

در پنج سال اول زندگی، تجربیات و روابط، باعث توسعه شبکه‌های عصبی می‌شود و میلیون‌ها ارتباط را در مغز کودکان ایجاد می‌کند. در واقع مغز کودکان در پنج سال اول سریعتر از هر زمان دیگری در زندگی آنها رشد می‌کند. این زمانی است که پایه‌های هوش، یادگیری، سلامت و رفتار در طول زندگی گذاشته می‌شود. 

از آنجایی که تفاوت‌های فردی در رشد نرمال زیاد است و این معیارها تماما میانگین هستند، اندک انحراف در این معیارها نباید باعث نگرانی شود.

اگر فرزند شما می‌تواند سخن شما را بفهمد و متوجه منظورتان شود و اگر سایر رفتارهایش طبیعی است، ناتوانی در حرف زدن نباید قبل از 3 یا 4 سالگی موجب نگرانی بیش از اندازه شود. بعد از این سن اگر فرزند شما هنوز حرف نمی‌زند منطقی است که با یک فرد متخصص مشورت کنید.

نکات کلیدی و کاربردی برای تقویت هوش کودکان

نوزادان آماده برای یادگیری به دنیا می‌آیند و مغز آنها از طریق استفاده از آن، رشد می‌کند. محیط‌های محرک و مراقبت‌کننده با تعداد زیادی فعالیت‌های مختلف، به کودکان راه‌های زیادی برای بازی، رشد و یادگیری می‌دهد و فرصت‌های زیادی برای تمرین آنچه می‌آموزند، فراهم می‌کند.

در زیر نکات مهم و کاربردی برای رشد و تقویت هوش کودکان را بررسی می‌کنیم.

روابط: اساس رشد کودک

روابط کودکان بر همه زمینه‌ها و مراحل رشد آنها تأثیر می‌گذارد. در واقع، روابط پایه و اساس رشد کودک هستند و در تقویت هوش هیجانی و هوش بین فردی کودکان نقش اساسی دارند.

از طریق روابط، فرزند شما اطلاعات حیاتی در مورد دنیای اطراف خود می‌آموزد. برای مثال، فرزند شما می‌آموزد که آیا دنیا امن و امان است، آیا او را دوست دارند، چه کسی او را دوست دارد، وقتی گریه می‌کند یا می‌خندد چه اتفاقی می‌افتد، و خیلی چیزهای دیگر.

فرزند شما همچنین با دیدن روابط بین افراد دیگر می‌آموزد. برای مثال، با دیدن رفتار شما با سایر اعضای خانواده. این یادگیری پایه و اساس رشد مهارت های ارتباطی، رفتاری، اجتماعی و سایر مهارت های زندگی است.

بازی نقش مهمی در رشد و یادگیری دارد

در سال های اولیه، بازی راه اصلی یادگیری و رشد کودکان است. بازی برای کودک شما لذتبخش و سرگرم‌کننده است. همچنین بازی به فرزند شما فرصت‌هایی برای کشف، مشاهده، آزمایش و حل مشکلات می‌دهد و انواع ابعاد هوش را در او تقویت می‌کند.

فرزند شما برای انجام این کار به حمایت و تشویق شما نیاز دارد. اما مهم است که بین حمایت از فرزندتان و اجازه دادن به فرزندتان برای اینکه همه چیز را خودش امتحان کند و گاهی اوقات مرتکب اشتباه شود، تعادل ایجاد کنید. کشف شخصی در مورد چگونگی کارکرد جهان، بخش بزرگی از یادگیری کودکان است.

زمان زیادی که صرف بازی، صحبت کردن، گوش دادن و تعامل با شما می‌شود به کودک کمک می‌کند تا مهارت های زندگی را بیاموزد. این فعالیت‌ها باعث بهبود مهارتهای پایه مثل مهارت ارتباط موثر، مهارت تفکر خلاق و مهارت حل مسئله می‌شود.

عوامل دیگری که رشد و هوش نرمال در کودکان را شکل می‌دهد

ژن‌های فرزند شما و سایر عوامل مانند تغذیه سالم، فعالیت بدنی، سلامتی و محله‌ای که در آن زندگی می‌کنید نیز بر رشد، هوش نرمال و سلامت فرزند شما تأثیر می‌گذارند.

تغذیه سالم

غذای سالم به کودک شما انرژی و مواد مغذی لازم برای رشد و تکامل را می‌دهد. همچنین به رشد حس چشایی آنها کمک می‌کند. غذای سالم خانواده و الگوهای غذایی در سال‌های اولیه می‌تواند عادات غذایی سالمی را برای زندگی ایجاد کند.

فعالیت بدنی

فعالیت بدنی برای سلامت کودک شما حیاتی است. کودک شما را به حرکت وا می‌دارد، هوش بدنی جنبشی و مهارت های حرکتی را توسعه می‌دهد.

فعالیت بدنی به او کمک می‌کند کنجکاوی طبیعی خود را دنبال و دنیای خود را کشف کند. بنابراین کودک شما به فرصت‌های زیادی برای بازی فعال چه در داخل و چه در خارج از منزل نیاز دارد.

سلامتی

بیماری‌های جزئی دوران کودکی مانند سرماخوردگی و گوش درد معمولا هیچ تأثیری درازمدت بر رشد کودک ندارند. اما ناتوانی، تاخیر در رشد و شرایط مزمن یا طولانی‌مدت می‌تواند بر رشد تاثیر بگذارد. متخصصان سلامت و ناتوانی کودکان، می‌توانند به شما در درک وضعیت فرزندتان و چگونگی تأثیر آن بر رشد کمک کنند.

محله و محیط زندگی

رشد کودک شما با روابط مثبت با دوستان و همسایگان و دسترسی به زمین‌های بازی، پارک‌ها، مغازه‌ها و خدمات محلی مانند مراقبت از کودک، گروه‌های بازی، مهدکودک‌ها، مدارس، مراکز بهداشتی و کتابخانه‌ها بهبود می‌یابد.

تفاوت در رشد بین کودکان

به طور کلی، رشد در اکثر کودکان به یک ترتیب اتفاق می‌افتد، اما مهارت ها ممکن است در سنین یا زمان های مختلف رشد کنند. به عنوان مثال، کودکان معمولا ابتدا ایستادن را یاد می‌گیرند و سپس راه رفتن را می‌آموزند. اما این پیشرفت می‌تواند در هر زمانی بین 8 تا 18 ماه اتفاق بیفتد.

بنابراین اگر نمی‌دانید که آیا رشد فرزندتان در مسیر درستی قرار دارد، فقط به یاد داشته باشید که رشد در طول زمان اتفاق می‌افتد. تفاوت‌های بین کودکان معمولا جای نگرانی نیست.

پدر و مادر بودن

چه والدین، پدربزرگ و مادربزرگ، مراقب خویشاوندی یا پدرخوانده‌ای باشید که فرزندتان را بزرگ می‌کنید، همیشه در حال یادگیری هستید. اشکالی ندارد که نسبت به آنچه می‌دانید احساس اطمینان کنید. و همچنین خوب است که بپذیرید چیزهایی را نمی‌دانید و در مورد آنها سؤال بپرسید یا کمک بگیرید.

وقتی روی مراقبت از نوزاد یا کودک تمرکز می کنید، ممکن است فراموش کنید یا وقت خود را برای مراقبت از خود کم کنید. مراقبت از خود از نظر جسمی، ذهنی و عاطفی به رشد، تقویت هوش و شکوفایی فرزندتان کمک می‌کند.

سخن آخر هوش نرمال در کودکان

درست نیست که با روش‌های نامعمول بر سرعت رشد رفتاری یا توسعه هوش کودک بیفزایید. اما می‌توانید با فرزند کم سال خود حرف بزنید یا با او بازی کنید، برایش داستان بخوانید و به سوالات بسیار زیاد او پاسخ دهید. استفاده از اسباب بازی های مناسب برای تقویت ابعاد هوش نیز برای رشد کودکان مفید است.

این راهکارها موجب می‌شود تا کودک بتواند از ظرفیت هوشی خود بهره بیشتری ببرد و به نوعی از لحاظ عملکرد نسبت به توانایی‌های خود مناسب باشد. قویا توصیه می‌شود که کودک خود را برای تسریع رشد و یادگیری زیر فشار قرار ندهید. اما شدیدا توصیه می‌کنیم که تا حد امکان با او صرف وقت کنید و بر غنای محیط زندگی‌اش بیفزایید.

منابع:

ایلگ، فرانسس، باتس آمس، لوئیز، بیکر، سیدنی، (1387). رفتار کودک از تولد تا 9 سالگی، (ترجمه مهدی قراچه داغی). انتشارات شباهنگ، تهران.

رابینسون، ماریا. رشد و شخصیت کودک از تولد تا یک سالگی. (1387). (مترجمین غلامرضا تبریزی، مرضیه وطن خواه، معصومه تبریزی). نشر دقت: مشهد.

https://raisingchildren.net.au/newborns/development/understanding-development/development-first-five-years

https://www.medicinenet.com/what_is_the_normal_range_for_iq/article.htm

https://www.livescience.com/36143-iq-change-time.html