حافظه یک مهارت اساسی است که در فرایند یادگیری نقش کلیدی دارد. به دلیل روش رایج آموزش در مدارس که بر هوش کلامی زبانی و هوش منطقی ریاضی متمرکز است، برخی دانش آموزان در به خاطر سپاری مدارس با مشکل مواجه میشوند. در صورتی که هر دانش آموز با استفاده از هوش غالب خود قادر است راحتتر و بهتر مطالب درسی را به حافظه بسپارد. از این رو، در این مقاله از مجله تخصصی آریاکید به روشهای تقویت حافظه دانش آموزان بر اساس هوش های چندگانه میپردازیم.
مشکل حافظه در دانش آموزان
معلمان معمولا با مشکل حافظه در دانشآموزان مواجه هستند. گفتههایی مثل جملات زیر برای اغلب معمان بسیار آشناست:
«دیروز بلد بودند اما امروز فراموش کردهاند.»
«گویا هرگز چنین درسی به آنها داده نشده است.»
«انگار هرگز این مطلب را مطالعه نکرده است.»
به همین دلیل تقویت حافظه در دانش آموزان و کمک به آنان در به خاطر آوردن آموختههای خودشان، به یکی از مهمترین و داشوارترین مسائل آموزشی تبدیل شده است.
نظریه هوش های چندگانه درباره حافظه چه میگوید؟
نظریه هوش های چندگانه روش جدید و مناسبی را برای تقویت حافظه دانش آموزان فراهم کرده است.
از نظر هوارد گاردنر، ارائهکننده نظریه هوش های چندگانه، تصور سنتی در مورد حافظه کاملا اشتباه است. او معتقد است که ما یک «حافظه محض» نداریم که قوی یا ضعف باشد بلکه حافظه مربوط به مقولات هوش های چندگانه است.
از نظر گاردنر تا زمانی که یکی از ابعاد هوش را مشخص نکردهایم، نمیتوانیم از حافظه ای را خوب یا بد بدانیم.
به طور مثال، امکان دارد فردی چهرهها را بسیار خوب به حافظه بسپارد (هوش تجسمی فضایی / هوش بین فردی)؛ اما در به خاطر سپردن اسامی و تاریخها بسیار ضعیف باشد (هوش کلامی زبانی / هوش منطقی ریاضی).
یا ممکن است فردی در به خاطر سپردن، از توانایی بالایی برخوردار باشد (هوش موسیقایی)؛ اما اگر قادر نباشد حرکاتی را که به همراه انجام آن آهنگ انجام شده است، به خاطر آورد (هوش بدنی جنبشی).
کدام حافظه؟
بر اساس نظریه هوش های چندگانه، دانش آموزانی که از حافظه ضعیفی برخوردارند، امکان دارد در یک یا دو نوع از ابعاد هوش، حافظه ضعیفی داشته باشند.
به این ترتیب، مشکل این دانش آموزان، ضعیف بودن حافظه آنان در همان یک یا دو نوع هوش است که معمولا در کلاس درس تاکید زیادی بر آن میشود (هوش کلامی زبانی و هوش منطقی ریاضی).
حافظههای متناظر با هوش های چندگانه
بر اساس نظریه هوش های چندگانه برای تقویت حافظه دانش آموزان، باید به آنان کمک کرد تا به حافظه های قوی خود در سایر مقولات هوشی مثل هوش موسیقایی، هوش مکانی (تجسمی فضایی) و هوش بدنی حرکتی دست یابند.
روش های تقویت حافظه دانش آموزان یا کارهایی که مستلزم حفظ کردن مطالب است، باید به شیوهای تدریس شود که تمام انواع «حافظههای متناظر با هوش های چندگانه» را به فعالیت وادارد.
در روشهای رایج بیشتر از شیوههای زبانی برای آموختن استفاده میشود. مثلا در مورد به یادگیری یک لغت جدید چنین روشهایی به کار میرود: ده مرتبه این کلمه را بنویسید. یا با استفاده از این لغت یک جمله بسازید. یا این کلمه را با صدای بلند هجی کنید و امثال آنها.
اما از نظر هوش های چندگانه، برای دستیابی به موفقیت در تقویت حافظه دانش آموزان باید شیوه تدریس در کلاس درس از روشهای شنیداری، شفاهی و نوشتاری (روشهای مبتنی بر هوش کلامی زبانی) فراتر رود.
تحقیقات انجام شده برای تاثیر استفاده از هوش های چندگانه گاردنر، نشان داد که استفاده از این روش منجر به تقویت حافظه دانش آموزان نسبت به روشهای معمول شده است.
روشهای تقویت حافظه دانش آموزان بر اساس هوش های چندگانه
در ادامه برای روش شدن شیوه استفاده از هوش های چندگانه برای تقویت حافظه دانش آموزان، یادسپاری لغات را با سایر با استفاده از سایر انواع هوش توضیح میدهیم.
تقویت حافظه از طریق هوش کلامی زبانی
این دانش آموزان با گفتن، شنیدن و دیدن کلمات یاد میگیرند. آنها به راحتی میتوانند نامها، تاریخها، مکانها و چیزهای بی اهمیت را حفظ کنند.
برای کمک به تقویت حافظه دانش آموزان کلامی زبانی:
- از زبان توصیفی استفاده کنید.
- درخواست کنید با خواندن، نوشتن، قصهگویی، بازی با کلمات و از طریق جوک و معما مطالب را یاد بگیرند.
- از آنها بخواهید جهانهای خیالی خود را با مطالب مرتبط کنند و سپس آن را توضیح دهند یا بنویسند.
تقویت حافظه با هوش موسیقایی
برای کسی که هوش موسیقایی بالایی دارد، به خاطر سپردن لغت با آواز خواندن راحتتر است. به طور کلی در این روش باید تا جای ممکن ریتم، آهنگ و هارمونی را به کار بگیریم.
به طور مثال برای یادگیری معنی یک واژه، یک بیت شعر مرتبط با آن را به طور آهنگین تکرار کند.
دانش آموزان دارای هوش غالب موسیقایی الگوهای آهنگین و ریتمیک را بهتر تشخیص میدهند. پس برای یادگیری بهینه و تقویت حافظه دانش آموزان، به آنها پیشنهاد دهید که اطلاعاتی را که میخواهند حفظ کنند، زمزمه کنند یا به آواز بخوانند. یا از آنها بخواهید هنگام مطالعه بدن خود را به طور ریتمیک حرکت دهند.
- استفاده از آهنگها و موسیقی (برای به خاطر سپردن تاریخهای کلیدی، فرمولهای ریاضی و شعر) یا نوشتن اشعار جدید برای یک آهنگ به طوری که مطلب را توضیح دهد.
- مسائل اجتماعی را از طریق اشعار توضیح دهید.
- دورههای مختلف تاریخی را از طریق موسیقی تجزیه و تحلیل کنید.
- صداهایی را برای عملیات یا فرآیندهای مختلف ریاضی بسازید.
تقویت حافظه با هوش تجسمی فضایی
در این روش میتوان کلمههای مورد نظر را به طور تصویری آموزش داد. در این روش باید از دانش آموزان بخواهیم که از هوش تجسمی فضایی خود برای به خاطر سپردن کلمات استفاده کنند.
به طور مثال میتوان از الگوهای کدگذاری رنگی برای حفظ لغات، رسم کلمهها به صورت تصویری استفاده کرد. مثلا برای «خورشید» (sun) را میتوان با کشیدن اشعههای نورانی ساطع شده از لغت تشان داد. یا میتوان از اشکال و خطوط گرافیکی برای نوشتن کلمه و به خاطر سپردن آن استفاده کرد.
یادگیرندگان دیداری فضایی بر حس بینایی و توانایی تجسم یک شی تکیه میکنند. بنابراین روشهای زیر برای آموزش به آنان مفید خواهد بود.
- دانش آموزان یک سازماندهنده بصری یا مدل حافظه از مطالبی که یاد میگیرند، بسازند.
- از نمودارها و اینفوگرافی استفاده کنید.
- پوستر یا بروشور تهیه کنید.
- کلاژ تهیه کنید.
- از نقشهها استفاده کنید.
تقویت حافظه با هوش منطقی ریاضی
در این روش باید به نحوی کلمه مورد نظر را به اعداد یا اشکال یا نمادهای ریاضی یا منطقی تبدیل کرد.
مثلا برای یادگیری لغات میتوان آنها را دیجیتالی (رقمی) کرد. یعنی آنها را به صورت مجموعهای از اعداد صفر و یک درآورد (مثلا: حروف صامت= 1، حروف مصوت=0).
همچنین میتوان این کلمهها را با استفاده از سایر سیستمهای رقمی، کدگذاری کرد. مانند در نظر گرفتن یک عدد برای یک حرف، بر اساس حروف الفبا: الف=1، ب=2 و …).
این یادگیرندگان در دستهبندی، طبقهبندی و کار با الگوها و روابط انتزاعی ماهر هستند. آنها به خوبی با استدلال، اعداد، انتزاعات، منطق، حل مسئله و حرکت از عینی به انتزاعی کار میکنند.
- ایدهها را مقایسه کنید.
- یک جدول زمانی ایجاد کنید.
- طبقهبندی مفاهیم، اشیاء، و مواد.
- نقشهها را بخوانید یا طراحی کنید.
- از نمودار هندسی و عددی برای توضیح استفاده کنید.
تقویت حافظه با هوش بدنی جنبشی
در این روش برای یادگیری و به خاطر سپاری باید از شیوههای مرتبط با حرکات بدن استفاده کرد. مثلا برای یادگیری لغات میتوان آنها را با حرکات مختلف بدن نشان داد.
سایر روشهای حرکت جسمانی یا بدنی جنبشی عبارتند از:
- نوشتن لغات با انگشتان روی ماسه
- ایجاد مدلهایی از حروف ساخته شده با خاک رس
- استفاده از حرکات بدن برای نشان دادن الگوی حروف در کلمهها مانند بلند شدن برای حروف مصوت و نشستن برای حروف صامت.
قشر حرکتی مغز، که حرکت بدن را کنترل میکند، کلید تقویت حافظه یادگیرندگان دارای هوش جسمی حرکتی است.
این یادگیرندگان دانش را از طریق احساسات بدنی پردازش می کنند و نیاز به لمس، حرکت و تعامل با فضا دارند. برای این منظور در سایر دروس میتوانید از روشهای زیر استفاده کنید.
- پروژههای عملی تعریف کنید.
- آزمایشهای عملی انجام دهید.
- برای نشان دادن موقعیتها، مجسمههای انسانی یا کاردستی بسازید.
- لحظات تاریخی را از طریق بازی و نمایش بازسازی کنید.
- از انواع اسباب بازی ها و ابزار برای آموزش استفاده کنید.
تقویت حافظه دانش آموزان با هوش میان فردی
در این روش به طور مثال دانش آموزان میتوانند به صورت گروهی کلمات را تمرین کنند. برای مثال، به هر دانش آموز یک حرف داده میشود. سپس معلم کلمهای را ادا میکند. دانشآموزانی که حروف آن کلمه را در اختیار دارند، در کنار یکدیگر قرار میگیرند و کلمه مورد نظر را میسازند.
روابط و ارتباطات فرد به فرد برای فراگیران دارای هوش بین فردی ضروری است. آنها به بهترین شکل با دیگران مطالعه و کار میکنند.
- روابط موجود در یک داستان را تجزیه و تحلیل کنید.
- مطالب، مفاهیم، کتابها را به صورت شفاهی مرور کنید.
- در مورد موضوعات بحثبرانگیز مباحثه گروهی ترتیب دهید.
- روابط بین اشیا، فرهنگها و موقعیتها را بیابید.
- گفتگوی نقشآفرینی با یک شخصیت مهم تاریخی.
- مسائل پیچیده را به صورت گروهی حل کنید.
تقویت حافظه با هوش درون فردی
در این روش دانش آموزان میتوانند لغات گوناگون را با تفکر و تامل شخصی یاد میگیرند. آنها ممکن است داستانی در مورد آن کلمه برای خود بسازند یا آن را با احساسات و عواطف خود مرتبط کنند.
تقریبا برعکس یادگیرندگان بین فردی، دانش آموزان با سبک یادگیری درون فردی زمانی که به تنهایی کار میکنند، بهتر مطالب را میآموزند و به خاطر میسپارند.
آموزش به صورت خودآموزی و پروژه های فردی برای این دانش آموزان بهترین کارایی را دارد. به یادگیرندگان درون فردی پیشنهاد دهید که یک دفترچه روزانه داشته باشند، زیرا افکار آنها به سمت داخل هدایت میشود.
این کودکان دارای درجه بالایی از درک خود هستند و عمیقا بر امیال و ارزشهای درونی خود متکی هستند.
این روشها میتواند برای تقویت حافظه دانش آموزان دارای هوش غالب درون فردی مفید باشد.
- یک دفتر خاطرات برای یادگیری داشته باشید.
- شخصیتهای تاریخی را تحلیل کنید.
- تصور کنید که شخصیتی در تاریخ هستید، دانشمندی هستید که یک درمان را کشف میکند یا ریاضیدانی که روی یک نظریه کار میکند و آنچه را که برای نشان دادن یادگیری تصور میکنید، توصیف کنید یا بنویسید.
تقویت حافظه برای هوش طبیعت گرا
در این روش برای تقویت حافظه دانش آموزان میتوان از اشیای طبیعی (مانند شاخههای کوچک، برگ یاریشه درختان) برای ساختن لغت استفاده کنند. یا از اسامی حیوانات برای کدگذاری استفاده کنند. (مثلا الف=اسب، ب=ببر، پ=پلنگ، ت=تمساح).
فراگیران طبیعت گرا الگوهای سازمان یافته در جهان طبیعی را مشاهده و درک میکنند. فعالیتهای تجسمی و بازی های عملی که بر اساس طبیعت است را به آنها ارائه دهید.
در صورت امکان، فضای باز را به محیط آموزشی خود بیاورید. به روشی مطالعه کنید که از تواناییهای یادگیرنده طبیعت گرا برای اندازهگیری، نقشهبرداری و ترسیم مشاهدات گیاهان و حیوانات استفاده کند.
- مرتبسازی و طبقهبندی محتوای آموزشی در ارتباط با جهان طبیعی.
- از طریق سفرهای میدانی با طبیعت تعامل کنید.
- تشویق به یادگیری در محیط طبیعی.
- دستهبندی حقایق در مورد موجودات زنده و طبیعت.
انتخاب روش بهینه برای تقویت حافظه دانش آموزان
پس بر اساس نظریه هوش های چندگانه برای تقویت حافظه دانش آموزان، وظیفه معلم این است که مطالب آموزشی را با مولفههای هوش های چندگانه یعنی کلمهها، اعداد، تصاویر، حرکات فیزیکی، عبارات موسیقایی، تقابلات اجتماعی، احساسات و تجربیات شخصی و پدیدههای طبیعی مرتبط کند.
پس از اینکه دانش آموزان در معرض عوامل تقویت حافظه از مقولات هوش های چندگانه قرار گرفتند، آنها قادر خواهند بود تا از میان شیوههای موجود، آن را که برایشان دارای بیشتری کارایی بوده است و میتوانند از آن به طور مستقل استفاده کنند، انتخاب کنند.
نکاتی برای استفاده از هوش های چندگانه
- به دانشآموزان راههای متعددی برای دسترسی به اطلاعات بدهید: در این صورت، نه تنها درسهای شما جذابتر خواهد بود، بلکه دانش آموزان احتمالا اطلاعاتی را که به روشهای مختلف ارائه شدهاند به خوبی به حافظه سپرده و به خاطر خواهند آورد.
- دروس خود را شخصیسازی کنید: تا جای ممکن آموزش خود را با وضعیت هر دانش آموز هماهنگ کنید، حتی اگر دانش آموزان یک سبک یادگیری غالب نداشته باشند. از یک روش تدریس برای همه پرهیز کنید و به نیازها و علایق دانش آموزان فکر کنید.
- هنرها را در درسهای خود بگنجانید: مدارس اغلب بر هوش زبانی و منطقی تمرکز میکنند، اما ما میتوانیم به دانش آموزان این فرصت را بدهیم که آموختههای خود را به روشهای مختلف بیان کنند. همان طور که گاردنر توضیح میدهد، «نظریه هوش های چندگانه، مبنایی را برای آموزش در هنر فراهم می کند. طبق این نظریه، همه ما به عنوان انسان دارای تعدادی پتانسیل فکری هستیم.» استفاده از هنرهای مختلف علاوه بر تقویت حافظه دانش آموزان، یادگیری را برای آنان راحتتر و لذتبخشتر میسازد.
سخن آخر تقویت حافظه دانش آموزان بر اساس هوش های چندگانه
تحقیقات نشان میدهد که هر دانش آموز بر اساس هوش غالب خود بهتر مطالب را به خاطر بسپارد. در این مقاله از مجله تخصصی آریاکید، روشهایی را برای تقویت حافظه دانش آموزان بر اساس هر کدام از هوش های چندگانه توضیح دادیم.
علاوه بر مطالب فوق، استفاده از اسباب بازی های محتلف بر اساس شناخت انواع هوش میتواند برای تقویت حافظه دانش آموزان متناسب با سبک یادگیری غالب آنها مفید خواهد بود.
منابع:
آرمسترانگ، توماس (1383) هوش های چندگانه در کلاس درس، ترجمه مهشید صفری، انتشارات مدرسه.
https://www.edutopia.org/article/multiple-intelligences-theory-widely-used-yet-misunderstood
https://www.journals.aiac.org.au/index.php/IJELS/article/view/4402
