آیا چند ساعت بعد از اینکه کودک به خواب رفت، او را در حال قدم زدن در اتاق پذیرایی در حالتی سردرگم و گیج می‌یابید؟ اگر کودکی دارید که خوابگردی می‌کند، تنها نیستید، چراکه این مسأله‌ای شایع است و کودکان و نوجوانان زیادی دچار آن هستند. در این مقاله از مجله تخصصی آریاکید به علل این مشکل از میان مشکلات خواب کودکان می‌پردازیم و راهکارهایی را برای راه رفتن کودکان در خواب معرفی می‌کنیم.
راه رفتن کودکان در خواب نیز به مانند بزرگسالان رخ می‌دهد. بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد هیچ موجودی به غیر از انسان نمی‌تواند در خواب راه برود و در این حالت به طور عادی رفتار کند.
اشخاصی که در خواب راه می‌روند، از لحاظ جسمی مانند افراد عادی حرکت و عمل می‌کنند ولی ضمیر آنها در دنیای مبهم خواب باقی می‌ماند. وقتی کودکی در هنگام شب راه می‌رود، چشم‌هایش باز ولی خیره و بیرون‌زده است و این طور به نظر می‌رسد که جایی را نمی‌بیند.
اغلب کودکان به صورت گهگاهی خوابگردی می‌کنند و با افزایش سن این مسأله برطرف خواهد شد اما با به کارگیری بعضی راهکارهای ساده می‌توانید کودک خوابگرد خود را در امنیت قرار داده و گذار از این دوره را برای او تسهیل کنید.
خوابگردی چیست؟
به‌رغم نام خوابگردی (سومنامبولیسم هم خوانده می‌شود)، این مسأله چیزی بیشتر از راه رفتن صرف است و می‌تواند شامل طیفی از رفتارهای متنوع از رفتارهای بی‌خطر (مانند نشستن) تا رفتارهای خطرناک مانند (بیرون رفتن از خانه) یا رفتارهای ناشایست (برای مثال باز کردن در کمد و ادرار کردن در آن) باشد.
گذشته از رفتارهایی که کودک در حین خوابگردی انجام می‌دهد، غیرمحتمل است که کودک بعداً بتواند آنچه را در حین آن انجام داده، به یاد آورد.
خواب از دو مرحله کلی تشکیل می‌شود که خواب با حرکات سریع چشم و خواب با حرکات غیرسریع چشم نام دارد.
مرحله خواب با حرکات غیرسریع چشم، خود از چهار مرحله تشکیل می‌شود. عمق خواب با افزایش مراحل در خواب با حرکات غیرسریع چشم افزایش می‌یابد. باید گفت که خوابگردی معمولاً در مراحل سوم و چهارم خواب با حرکات غیرسریع چشم رخ می‌دهد.
در این دو مرحله (مراحل سوم و چهارم خواب با حرکات غیرسریع چشم)، به سختی می‌توان فرد را از خواب بیدار کرد و اگر فرد بیدار شود، برای دقایقی احساس گیجی و سردرگمی خواهد داشت.
اغلب کودکان ۱ یا ۲ ساعت پس از به خواب رفتن، خوابگردی می‌کنند که می‌تواند از چند ثانیه تا حداکثر نیم ساعت به طول انجامد.
این اختلال در کودکان دارای شیوع بیشتری نسبت به بزرگسالان است و معمولاً با افزایش سن (نهایتاً تا نوجوانی) برطرف می‌شود. خوابگردی دارای جنبه ارثی است و اگر شما یا همسرتان سابقه خوابگردی داشته‌اید، احتمالاً کودکتان هم خوابگردی خواهد کرد.
علت‌های راه رفتن کودکان در خواب
اگر کودک شما در خواب راه می‌رود، اساساً در نیمه راه بین خواب و بیداری گیر کرده است. چند ساعت پس از به خواب رفتن، کودکان از یک خواب عمیق به خواب سبک می‌روند. در این مرحله است که کودک شما می‌تواند گیر کند.
آنها آنقدر از خواب بیدار می‌شوند که از رختخواب بلند شوند، صحبت کنند و چشمانشان باز باشد، اما همچنان در خواب هستند و نمی‌توانند به سوالات شما پاسخ دهند.
اپیزودهای راه رفتن در خواب ممکن است با بیماری و تب بدتر شوند، یا اگر کودک شما در مورد چیزی بسیار نگران شود. اگر کودک شما بیش از حد خسته است، ممکن است بیشتر در خواب راه برود.
اغلب سابقه خانوادگی در وحشت شبانه یا راه رفتن در خواب کودکان موثر است. مشکلات عاطفی یا روانی قابل توجه معمولا باعث راه رفتن کودکان در خواب نمی‌شوند.
به طور کلی عوامل زیر می‌توانند علت خوابگردی کودکان باشند.
- علل ارثی
- وجود اختلافات بین والدین
- فوت یکی از والدین
- از بین رفتن یکی از حیوانات اهلی مورد علاقه کودک
- فشارهایی که در مدرسه به کودک وارد می‌شود.
- نقل مکان به خانه جدید
- مواجه شدن با محیط تازه
عوامل دیگری که می‌توانند منجر به خوابگردی کودک شوند، شامل:
- فقر خواب
- خستگی مفرط
- برنامه خواب و بیداری نامنظم
- بیماری یا تب
- داروهای خاص
- تنش و استرس
- تشنج‌های شبانه
- بعضی اختلالات روانپزشکی (مانند اختلال استرس پس از سانحه یا حملات پانیک (اختلالی که در آن فرد به علت افت فشار زمین خورده و برای مدت کوتاهی هوشیاری خود را از دست می‌دهد.)
رفتارهای شایع حین خوابگردی
به وضوح، بارزترین علامت راه رفتن کودکان در خواب، برخاستن از تخت و راه رفتن در حالت خواب است. اما خوابگردهای کوچک‌تر ممکن است علامت‌هایی مانند آنچه در ادامه مطرح می‌شود را نیز داشته باشند:
- صحبت در خواب
- دشواری در بیدار شدن
- رفتارهای دست و پاچلفتی
- عدم پاسخگویی به محرک‌ها (برای پاسخ ندادن به صحبت‌های دیگران)
- نشستن در تخت و انجام رفتارهای تکراری
به رغم اینکه چشم‌های خوابگردان، در حین خوابگردی باز است اما آنها مانند زمان بیداری نمی‌بینند.
گاهی بعضی مسائل دیگر در حین خوابگردی ظاهر می‌شود، مانند:
- وقفه تنفسی در خواب
- حمله وحشت خواب
- بی‌اختیاری ادرار
آیا راه رفتن کودکان در خواب آسیب‌رسان است؟
راه رفتن کودکان در خواب که بین چند دقیقه تا یک ساعت طول می‌کشد، معمولاً ضرری ندارد به جز اینکه کودکانی (یا بالغینی) که بدون مراقبت کسی در خواب عمیق در حال قدم زدن هستند، می‌توانند به خودشان آسیب بزنند. تعداد پسرانی که در خواب راه می‌روند، 2 تا 4 برابر دختران است.
پس خوابگردی به خودی خود خطرناک و آسیب‌رسان نیست اما از آنجایی که کودکان خوابگرد در حین خوابگردی هوشیار نبوده و متوجه آنچه انجام می‌دهند (مانند پایین رفتن از پله یا باز کردن پنجره) نیستند، این مسأله می‌تواند خطرآفرین و نگران‌کننده باشد.
معمولاً نمی‌توان راه رفتن کودکان در خواب را نشانه‌ای از وجود مشکل در سازمان روانشناختی یا هیجانی کودک در نظر گرفت. خود این مسأله هم هیچ آسیب هیجانی به کودک نمی‌زند. این کودکان در مورد خوابگردی خود چیزی به خاطر نخواهند داشت.
چطور می‌توان امنیت کودک خوابگرد را تضمین کرد؟
اگرچه گفته شد که اختلال خوابگردی به خودی خود خطرناک نیست اما با رعایت بعضی موارد ایمنی کودک، می‌توانید از بروز حوادث ناگوار (مانند افتادن یا بیرون رفتن از خانه) برای کودک خوابگرد ممانعت به عمل آورید. برای تأمین امنیت کودک خوابگرد:
- تلاش کنید که کودک خوابگرد را از خواب بیدار نکنید، چراکه این کار موجب ترس او خواهد شد. به جای آن، کودک را به سمت تختش هدایت کنید.
- پنجره‌ها و درها را، نه فقط در اتاق کودک، بلکه در تمام اتاق‌های خانه را قفل کنید. کلیدها باید دور از دسترس کودک خوابگرد قرار داشته باشند. این موضوع به‌خصوص در مورد نوجوانان خوابگردی که رانندگی کردن بلد هستند، اهمیت دارد.
- برای پیشگیری از سقوط کودک خوابگرد، او را در طبقات بالایی تخت‌های طبقه‌ای نخوابانید.
- برخی لوازم اتاق کودک مثل اشیای تیز شکستنی را از اطراف کودک خوابگرد دور نگه دارید.
- جهت جلوگیری از زمین خوردن کودک، موانع را از کف اتاق کودک و مکان‌های دیگر حذف کنید.
- خارج از اتاق و در پاگرد پله‌ها ورودی‌های ایمن نصب کنید.
راه‌های دیگر برای کمک به کودک خوابگرد
به طور معمول نیازی به درمان خوابگردی وجود ندارد اما از آنجایی که تکرار مداوم این مسأله می‌تواند موجب رفتارهای پرخطر در خواب، خواب‌آلودگی و کاهش توجه کودک در زمان بیداری شود، بهتر است در صورت برطرف نشدن مسأله و تکرار آن، با یک متخصص مشورت کنید.
در این هنگام می‌توانید در مورد علل احتمالی دیگر خوابگردی مانند مشکلات تنفسی خواب با پزشک مشورت کنید. ممکن است پزشکان برای کودکانی که اغلب خوابگردی می‌کنند، از برنامه درمانی «بیدار شدن منظم» استفاده کنند.
این برنامه منجر به قطع چرخه طبیعی خواب شده و در نهایت جلوی خوابگردی کودک را می‌گیرد. در موارد نادر، ممکن است پزشک دارویی را برای کمک به خواب کودک تجویز کند.
راهکارهای جلوگیری از راه رفتن کودکان در خواب
در مورد کودکان کوچک قفل را قدری بالاتر از حد معمول نصب کنید تا دست کودک نتواند به راحتی به آن برسد. یا اینکه فنر یا کشی به در نصب کنید که کودک در اتاق محبوس نشود ولی مجبور شود برای ترک اتاق کمی تلاش کند.
بدین ترتیب کودک مطمئناً هنگامی که تلاش می‌کند از اتاق بیرون بیاید، از خواب بیدار می‌شود و در عین حال در هنگام خطر نیز می‌تواند از اتاق بیرون بیاید. توجه کنید که هرگز در را روی کودک قفل نکنید.
تمرین‌های ذهنی برای ممانعت از خوابگردی
هنگامی که کودک کاملاً آرام است، از او بخواهید که تصور کند در تختخواب نشسته است و می‌خواهد شروع به خوابگردی کند ولی درست در زمانی که از جا بلند می‌شود، از خواب برمی‌خیزد. یا او را وادارید که تصور کند گرفتن دستگیره در باعث بیدار شدن او می‌شود.
ابتدا صحنه را برای او شرح دهید و سپس از او بخواهید که صحنه را خودش تصور کند. او را وادارید که تصور کند چه احساس شادی و غروری به او دست می‌دهد و حتماً موفقیت او را تحسین کنید.
در مورد بعضی کودکان تصور منفی بهتر عمل می‌کند. برای مثال کودک را وادارید که تصور کند در خواب از تختخوابش بیرون آمده است و در حال پرت شدن از پله‌ها است و در این حال به خودش می‌گوید «بایست! بایست! به تختخواب برگرد!» تا حد امکان این صحنه را واقعی و ترسناک مجسم کنید.
سپس از کودک بخواهید که صحنه را با تصور ذهنی خودش که سالم و آرام در تختخواب خوابیده است، کامل کند.
هشداردهنده‌هایی ترتیب دهید.
اگر هدف شما این است که وقتی کودک راه می‌رود، هم کودک و هم خودتان بیدار شوید، به در اتاق کودک زنگ آویزان کنید.
یا اینکه در اتاق کودک چشم الکترونیکی نصب کنید تا هنگامی که کودک بلند می‌شود و شروع به قدم زدن می‌کند، زنگ به صدا درآید.
کاهش دفعات خوابگردی کودک را تحسین کنید و به او جایزه بدهید.
کاری کنید که کودک بداند وقتی دفعات خوابگردی او کمتر می‌شود، شما خوشحال می‌شوید. «مریم، خوشحالم که این هفته فقط یک بار در خواب راه رفتی. خیلی خوبه! تو بالاخره جایزه را بردی.»
از جداول پاداش استفاده کنید.
به کودک خود هم برای راه نرفتن و هم برای بیدار شدن در هنگام راه رفتن شبانه، ستاره بدهید.
وقتی تعداد ستاره‌ها به حد مشخصی رسید، اقدام به تهیه یک جایزه مثل خرید اسباب بازی محبوبش کنید.
از دارو استفاده کنید.
اگر کودک شما همیشه در خواب راه می‌رود، با پزشک متخصص اطفال مشورت کنید. گاهی دارو می‌تواند الگوی خواب کودک را تغییر دهد.
معمولاً پزشک می‌تواند راه رفتن در خواب را بر اساس گزارش‌های سایر اعضای خانواده از رفتار کودک تشخیص دهد. به طور کلی، هیچ درمانی لازم نیست.
پزشک شما ممکن است بخواهد یک معاینه فیزیکی و روانی برای رد سایر شرایطی که می‌تواند باعث راه رفتن در خواب شود انجام دهد.
اگر راه رفتن در خواب باعث رفتارهای خطرناک یا خستگی مفرط می‌شود، پزشک ممکن است داروهایی مانند بنزودیازپین‌ها (داروهای روانگردان که معمولاً برای درمان اضطراب تجویز می‌شوند) یا داروهای ضد افسردگی تجویز کند.
اگر مشکل پزشکی دیگری باعث راه رفتن در خواب کودک شما شده است، درمان برای مشکل اساسی مورد نیاز است.
راهکارهای دیگر برای کاهش بسامد دوره‌های خوابگردی کودکان
- کمک به فرزندتان در ایجاد عادات خواب خوب و تکنیک‌های آرام‌سازی می‌تواند به جلوگیری از راه رفتن در خواب کمک کند.
- به وسیله پخش موسیقی‌های آرام‌بخش در زمان خواب، کودک خود را آرام کنید.
- برای کودک از یک برنامه خواب و بیداری منظم استفاده کنید.
- مطمئن شوید که کودک تا دیروقت بیدار نماند.
- اجازه ندهید که کودک در عصر و شب نوشیدنی زیاد بنوشد و حتماً قبل از خواب، او را به دستشویی ببرید.
- قبل از خواب به کودک خود کافئین ندهید.
- تلاش کنید که اتاق خواب کودک آرام‌بخش، ساکت و مناسب برای خوابیدن باشد و در زمانی که کودک قصد دارد بخوابد، کمترین صدا تولید شود.
کلام آخر راهکارهایی برای خوابگردی و راه رفتن کودکان در خواب
با توجه به مطالب گفته شده، نباید کودکان را از اینکه در خواب راه می‌روند، سرزنش کرد. زیرا عامل نگرانی و اضطراب آنها هر چه باشد، این سرزنش مزید بر علت خواهد شد.
در پیش گرفتن یک الگوی خواب منظم و ایجاد شرایط آرام قبل از خوب می‌تواند به کاهش راه رفتن کودکان در خواب کمک کند.
در مواردی که راه رفتن کودکان در خواب منجر به چالش‌های جدی شود، حتما باید به پزشک متخصص مراجعه کرد.
به علاوه، والدین این کودکان باید تدابیر احتیاطی و ایمنی کودک که در بالا ذکر شد، برای اینکه این گونه کودکان آسیبی به خود نرسانند، اتخاذ کنند.
منابع:
خراسانی، هادی. (1349). تحقیقات جدید درباره علل خواب رفتن در خواب. مجله وحید. شماره3. سال 8.
گاربر، استفن. گاربر، ماریان دانیلز. فریدمن اسپیزمن، روبین. (1394). چگونه با کودکم رفتار کنم؟ (ترجمه شاهین خزعلی، هومن حسینی نیک و احمد شریف تبریزی). تهران: انتشارات مروارید.
Pearl Ben-Joseph, Elana April 2013.Sleepwalking in children. Retrieved April 30, 2016 from http://kidshealth.org/en/parents/sleepwalking.html#.
Jennifer, Robinson. October 22, 2014. Retrieved April 30, 2016 from http://www.webmd.com/sleep-disorders/guide/sleepwalking-causes.
https://www.rch.org.au/kidsinfo/fact_sheets/Sleepwalking/
https://www.healthline.com/health/sleep/sleepwalking-and-children#sleepwalking-treatments