اختلال تیک در دوران کودکی و نوجوانی و درمان آن

اختلال تیک (Tic Disorders) شرایطی است که باعث می‌شود فرد حرکات یا صداهای ناگهانی و تکراری (تیک) ایجاد کند که به نظر می‌رسد خود بیمار نسبت به این رفتارها آگاهی نداشته باشد. اختلال توره شدیدترین حالت بروز این بیماری است. در این مقاله از مجله تخصصی آریاکید به انواع اختلال تیک بویژه سندروم توره و راهکارهای درمانی آن می‌پردازیم.

چیستی اختلال تیک

تیک‌ها حرکات تکراری (تیک حرکتی) یا اصواتی (تیک صوتی) هستند که افراد نمی‌توانند جلوی بروز آنها را بگیرند. در اغلب موارد تیک‌ها به صورت خودبه‌خود ناپدید می‌شوند.

اما افرادی که بیشتر از یک سال (منطبق با نسخه پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی) علائم تیک را داشته باشند، به عنوان مبتلایان به اختلال تیک شناخته می‌شوند.

به طور معمول تیک‌ها برای اولین بار در دوران کودکی فرد ظاهر می‌شوند، همچنین تیک‌ها می‌توانند با مسائل دیگری مثل اختلال وسواس و اختلال بیش فعالی و نقص توجه و تمرکز همراه شوند.

انواع اختلال تیک

سندروم توره (تورت) (Tourette Syndrome): در این اختلال ترکیبی از تیک‌های صوتی و حرکتی دیده می‌شود. این اختلال را باید در یک طیف اختلالات رفتاری که شامل تیک‌ها، رفتار و افکار وسواسی و اختلال بیش‌ فعالی و نقص توجه است، مورد بررسی قرار داد. برای تشخیص این اختلال فرد بیمار باید حداقل یک سال علائم را داشته باشد.

اختلال تیک حرکتی یا صوتی مزمن: در این اختلال فرد فقط تیک‌های حرکتی یا صوتی را نشان می‌دهد و در باقی موارد مانند اختلال توره است.

اختلال تیک موقت: در این اختلال فرد تیک‌های متعدد صوتی یا حرکتی یا ترکیبی از این دو را نشان می‌دهد که کمتر از یک سال وجود داشته است.

پیچیده‌ترین و نگران کننده‌ترین اختلال تیک، اختلال توره است. در مواقعی که فرد تحت تنش و استرس قرار می‌گیرد، شدت، طول مدت و بسامد تیک‌ها افزایش می‌یابد.

شاید بعضی از کودکان بتوانند برای مدت کوتاهی تیک‌های خود را کنترل کنند اما در این مدت سطح تنش کودک بالا رفته و این فشار در نهایت در قالب تیک برون‌ریزی خواهد شد.

اگر کودک دائماً بر کنترل تیک و علائم آن متمرکز باشد، تمرکز بر چیز دیگر (کلاس درس و غیره) ناممکن خواهد بود. در نتیجه برای کودکانی که مبتلا به اختلالات تیک (به‌خصوص توره) هستند، شاید انجام یک مکالمه ساده دشوار باشد.

اختلال توره در کودکان

تیک ساده و پپیچیده

تیک‌ها را به دو دسته پیچیده و ساده تقسیم‌بندی می‌کنند. تیک‌های ساده حرکتی صرفاً شامل حرکت یک گروه از عضلات می‌شوند. برای مثال می‌توان به پلک زدن مکرر اشاره کرد.

در مقابل، تیک‌های حرکتی پیچیده، شامل گروه‌های عضلانی بیشتری است و مانند مجموعه‌ای از حرکات به نظر خواهد رسید. برای مثال در بعضی موارد نادر اختلال توره، تیک فرد مبتلا به صورتی است به خود آسیب می‌رساند؛ مانند سرکوبش.

تیک‌های صوتی ساده شامل صاف کردن مکرر گلو یا سرفه کردن است. در صورتی که تیک‌های پیچیده صوتی می‌تواند شامل تکرار کلمات افراد دیگر یا فحاشی کردن غیرارادی باشد.

شیوه‌های بروز

اختلال تیک یک مشکل حرکتی است که قسمتی از بدن را به صورت تکراری، سریع، ناگهانی و غیرقابل کنترل درگیر می‌کند. در سندروم توره چندین تیک حرکتی و یک یا چند تیک صوتی طی بیماری وجود دارد.

تیک‌ها ممکن است در هر قسمت از بدن شامل صورت، شانه‌ها، دست‌ها یا پاها تظاهر کنند. بیمار قادر به کنترل تیک‌ها برای مدت کوتاهی است. صداهایی که به طور غیرارادی ایجاد می‌شوند (مانند صاف کردن صدا) را تیک صوتی می‌نامند.

اکثر تیک‌ها خفیف هستند ولی در عده‌ای، تیک‌ها ممکن است به تعداد فراوان و شدید تظاهر کرده و روی زندگی کودک تأثیر منفی بگذارد. شایع‌ترین فرم بیماری تیک گذرا است که در 10 درصد از کودکان در سال‌های اولیه مدرسه رخ می‌دهد.

سندروم توره

بعضی موارد اختلال تیک‌ با گذشته زمان برطرف نمی‌شوند که به آنها تیک مزمن می‌گویند. نوع خاصی از تیک‌های مزمن که به صورت تیک‌های حرکتی و صوتی تظاهر می‌کند را سندروم توره می‌نامند.

این کودکان ممکن است اختلال توجه و تمرکز و مشکلات یادگیری داشته باشند و همین طور علائم وسواس را نشان دهند.

بعضی کودکان مبتلا به سندروم توره ممکن است در تکلم خود از کلمات زشت استفاده کنند که سبب آزار اطرافیان می‌شود یا حرکات زشت و وقیحانه از خود نشان دهند.

بایستی به یاد داشت که بیماران قادر به کنترل این الفاظ و حرکات نیستند و نبایستی آنها را به خاطر این اعمال سرزنش کرد. تنبیه بیمار توسط والدین، مسخره کردن توسط همکلاسی‌ها و سرزنش توسط معلمان هیچ کمکی به بیماران نمی‌کند بلکه باعث صدمه به اعتماد به نفس بیمار می‌شود.

کودک مبتلا به سندروم توره

ویژگی‌های اختلال تیک توره

در سندروم توره چندین تیک حرکتی و یک یا چند تیک صوتی طی بیماری وجود دارد، اگرچه همزمانی این تیک‌ها الزامی نیست. این تیک‌ها سبب اختلال شدید در عملکرد اجتماعی، تحصیلی و انجام فعالیت‌های روزانه کودک می‌شوند.

این اختلال در قبل از 18 سالگی تشخیص داده می‌شود و معمولاً اولین تظاهرات بیماری به صورت تیک‌های صورت مانند چشمک زدن سریع یا حرکات دهانی هستند.

حدود 50 درصد کودکان علائم همزمان به صورت اختلال بیش‌ فعالی و نقص توجه را دارند. حدود یک‌سوم بیماران، علائم بیماری وسواس فکری عملی یا سایر اشکال اختلالات اضطرابی را نشان می‌دهند. مشکلات یادگیری شایع هستند.

به نظر می‌رسد که علت بیماری، متابولیسم غیرطبیعی دوپامین (یک انتقال‌دهنده عصبی که وظیفه انتقال پیام‌های عصبی را در مغز به عهده دارد) است.

جنبه ارثی

بررسی‌های ژنتیک درباره اختلال تیک توره نشان‌دهنده توارث ژن در خانوداه است. در صورت وجود بیماری در یک والد، 50 درصد احتمال بروز بیماری در فرزندان وجود دارد.

در صورت وجود ژن بیماری در مؤنث‌ها، 70 درصد احتمال بروز علائم و در مذکرها 99 درصد احتمال بروز علائم وجود دارد. هیچ تست تشخیصی جهت تعیین بیماری وجود ندارد و تشخیص بیماری بر اساس وجود علائم بالینی است. البته ممکن است پزشک جهت بررسی بعضی بیماری‌هایی که ممکن است علائم مشابه داشته باشند، از سی‌تی اسکن یا نوار مغز استفاده کند.

عوارض اجتماعی

درباره مورد اختلال تیک توره، اکثر افراد نمی‌دانند که این اختلال چیست و احتمالاً نمی‌دانند که در مقابل فرد مبتلا به اختلال توره باید چطور رفتار کنند. در نتیجه، با خیره شدن و گاه تمسخر این کودکان و نوجوانان، باعث خجالت‌زدگی و ناکامی آنها می‌شوند.

در صورتی که رفتارهای کودک مبتلا به اختلال تیک مخرب، تهاجمی یا عجیب به نظر آید، ممکن است توسط سایر کودکان، دوستان، خانوداه یا معلمان مورد تمسخر قرار گیرد یا طرد شود.

معلمان و سایر کودکان ممکن است وحشت‌زده شده و کودک را از فعالیت‌های اجتماعی کنار بگذارند. در حدود دوران بلوغ، مشکلات اجتماعی کودک افزایش می‌یابد، لذا جهت حفظ اعتماد به نفس کودک و حالات هیجانی وی، شروع زودرس درمان ضرورت دارد.

وجود علائم به تنهایی ممکن است زندگی بیمار را مختل نکند و درمان در همه بیماران ضروری نیست. در صورتی که علائم بیماری با زندگی طبیعی کودک تداخل کند، درمان دارویی می‌تواند سبب بهبود توجه، کاهش اختلال بیش‌ فعالی، تیک‌ها و علائم وسواس فکری عملی شود.

سندروم توره روی هوش کودک تأثیر نمی‌گذارد ولی بسیاری از بیماران، اختلال یادگیری و اختلال توجه دارند. لذا غالباً آموزش‌های اختصاصی به این بیماران ضروری است.

کودک مبتلا به سندروم تیک تورت

درمان سندروم توره

شروع درمان دارویی اختلال تیک توره بستگی به نظر بیمار و نه والدین او دارد. اگر بیمار به علت تیک‌ها، تحت فشار و ناراحتی نباشد و توسط اطرافیان اذیت نشود، درمان دارویی ضرورتی ندارد.

در اکثر موارد اطمینان دادن به والدین و بیمار در مورد ماهیت بیماری، سیر گذرای آن و عدم بروز صدمات جدی کفایت می‌کند. از آنجاکه اضطراب و استرس سبب تشدید تیک می‌شود، لذا در بعضی از بیماران روش‌های آرامش‌بخش کمک‌کننده هستند. همچنین اجتناب از مایعات کافئین‌دار همواره توصیه می‌شود.

درحالی‌که اختلال تیک توره یک مسأله عصب‌شناختی (نورولوژیک) و نیازمند راهبردهای دارودرمانی خاص خود است، در بعضی موارد این کودکان را به روانشناس و روانپزشک کودک ارجاع می‌دهند تا با آموزش و مهارت‌آموزی بیشتر بتوانند سطح تنش را کم کرده و با بیماری خود انطباق بهتری پیدا کنند.

در دیگر اختلالات تیک که دارای علائم خفیف‌تری هستند، می‌توان انتظار داشت که شدت و بسامد علائم تا حدود ۱۱ سالگی کاهش یافته و ناپدید شود.

اما در هر صورت پزشکان در صورت مشاهده پریشانی در عملکرد کودک به واسطه تیک‌ها، داروهایی را برای تخفیف علائم تجویز می‌کنند. از طرف دیگر آموزش‌های روانشناختی و جلسات رواندرمانی می‌تواند بهبودی قابل توجهی را برای این دسته از کودکان به ارمغان بیاورد.

تشخیص اختلال تیک تورت

درکودکانی که به تازگی تشخیص سندروم توره دریافت کرده‌اند، معمولاً اولین سؤال والدین در مورد روش تشخیص و شدت بیماری در کودک است. باید یادآور شد که هیچ روش قطعی جهت تعیین شدت بیماری وجود ندارد و ماهیت و سیر بیماری در کودکان متفاوت است.

نگرانی سبب افزایش استرس کودک و تشدید علائم وی می‌شود. لذا بهترین روش حمایت از کودک و کمک به وی در قبول شرایط است. در غالب موارد چگونگی این کمک بر اساس روش آزمون و خطا است.

از طرفی باید به یاد داشت که تمامی علائم ناشایست به علت بیماری کودک نیستند و بعضی از این رفتارها به علت تربیت نادرست کودک هستند. اگر کودک تصور کند که تمامی اعمال غیرقابل قبول وی به علت بیماری او هستند، پیشرفتی در اصلاح رفتارهای ممکن رخ نخواهد داد.

باید به کودک انضباط و رفتارهای مناسب آموزش داده شود و محدودیت‌های وی مشخص شوند. برقراری انضباط به معنای تنبیه نیست بلکه بر اساس آموزش است. شرکت والدین و کودکان در انجمن‌های حمایت‌کننده این گونه بیماران سبب بهبود رفتاری کودکان و آموزش و آرامش والدین می‌شود.

تاثیر والدین

باید به خاطر داشت که اختلال تیک توره یک مجموعه از علائم بالینی است و یک بیماری کشنده نیست. کودک خود را در چشمان والدین می‌بیند و در صورت مشاهده ترس یا اضطراب در والدین، این حالات روی کودک تأثیر منفی خواهند داشت.

در صورت افسردگی در والدین، کودک دچار افسردگی یا اضطراب خواهد شد. اگر والدین به زندگی خود به طور ناامیدانه بنگرند، این احساس در کودک نیز بروز خواهد کرد.

در صورتی که والدین به کودکان خود روش‌های واقع‌گرایانه برخورد با علائم اختلال تیک و مدیریت آنها را آموزش دهند، مؤثرترین قدم درمانی را برداشته‌اند.

کودکان در مدرسه

راهکارهایی برای والدین در مواجهه با اختلال تیک کودکان

فرد مبتلا به اختلال توره باید یاد بگیرد که در مورد اختلالش بتواند به دیگران توضیح دهد یا نسبت به رفتارهای تحقیرآمیز آنها راهبردی سازشی اتخاذ کند.

در ادامه، تعدادی راهکار برای سازش بیشتر این کودکان و نوجوانان با اختلال تیک خود، به‌خصوص اختلال توره، ارائه می‌شود:

کودک را درگیر در فعالیت کنید

بر اساس بعضی پژوهش‌ها زمانی که کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال توره در یک فعالیت درگیر می‌شوند، بسامد و شدت تیک‌هایشان تخفیف می‌یابد.

ورزش کردن و انجام بعضی فعالیت‌های سرگرم‌کننده بهترین راه برای متمرکز کردن انرژی ذهنی و جسمانی این کودکان و نوجوانان است.

به یاد داشته باشید که بعضی از ورزشکاران بنام مانند تیم هاوارد (دروازه‌بان تیم فوتبال اورتون و همین‌طور تیم ملی انگلستان) مبتلا به اختلال توره هستند.

از کودک طلب یاری کنید

دست و پنجه نرم کردن با یک اختلال تیک مانند توره باعث می‌شود که این کودکان نسبت به احساسات دیگران، به‌خصوص افرادی که دارای مشکلات خاصی هستند، فهم بهتری پیدا کنند.

ممکن است این کودکان از این حساسیت خود در راستای کمک به دیگران استفاده کنند. این کار باعث افزایش اعتماد به نفس آنها می‌شود.

از خلاقیت کودک استقبال کنید

فعالیت‌های خلاقانه مانند نقاشی کردن، نوشتن و نواختن موسیقی می‌تواند به کودکان در متمرکز کردن ذهن بر مسائل دیگر کمک کند.

گمانه‌زنی‌هایی در این راستا وجود دارد که موتسارت موسیقیدان و ساموئل جانسون نویسنده نیز مبتلا به اختلال تیک توره بوده‌اند.

به دنبال حمایت باشید

خانواده‌هایی را پیدا کنید که دارای کودکان مبتلا به انواع اختلال تیک (به‌خصوص در مورد اختلال توره) هستند و با آنها در مورد تجربیاتشان در مورد اختلال کودک مشورت و تبادل نظر کنید.

حرف آخر اختلال تیک در دوران کودکی و نوجوانی

دانش بیشتر در مورد اختلال تیک موجب کنترل بیشتر بر روندهای درمانی خواهد شد. از پزشک کودک در مورد اختلال توره سؤال کنید و تلاش کنید با جستجو و پژوهش اطلاعات بیشتری در مورد اختلال تیک به دست بیاورید.

هر فردی با اختلال توره به طور متفاوتی با چالش‌های هیجانی، فیزیکی و رفتاری این اختلال سازش می‌کند. الزامی وجود ندارد که اختلال توره تمام زندگی فرد را مختل کند.

در نتیجه، نیاز نیست که کودکان مبتلا حوزه فعالیت‌های خود را محدود سازند. آنها می‌توانند از انجام دادن فعالیت‌هایی که دیگران نیز انجام می‌دهند، لذت ببرند.

منابع:

غفرانی، محمد، اشرفی، محمودرضا. (1392). بیماری‌های مغز و اعصاب کودکان ویژه خانواده. تهران: انجمن علمی مغز و اعصاب کودکان ایران.

Pearl Ben-Joseph,Elana. July 2014. Tourette Syndrome. Retrieved April 12, 2016 from http://kidshealth.org/en/parents/tourette.html#.

Lava, Neil. September 20, 2014. Tic Disorders and Twitches. . Retrieved April 12, 2016 from http://www.webmd.com/brain/tic-disorders-and_twitches?page=3.

اختلال تیک در دوران کودکی و نوجوانی و درمان آن