درمان ترس با بازی درمانی؛ روش های انجام و اهمیت آن

ترس و اضطراب یکی از شایع‌ترین اختلالات در کودکان است، اما خبر خوب این است که بازی درمانی با محوریت کودک، همراه با مشاوره والدین، می‌تواند برای کاهش و حتی رفع ترس در دوران کودکی معجزه کند. در ادامه می‌خواهیم درباره تاثیرات مثبت بازی درمانی ترس کودکان و فواید بازی درمانی و تکنیک‌های آن صحبت کنیم.

بازی درمانی چیست؟

بازی درمانی نوعی درمان است که عمدتاً برای کودکان استفاده می‌شود. به این دلیل که کودکان ممکن است نتوانند احساسات خود را پردازش کنند یا مشکلات خود را به والدین یا دیگر بزرگسالان بیان کنند. اگرچه ممکن است بازی درمانی یک بازی معمولی به نظر برسد، اما در واقع بازی درمانی می‌تواند بسیار بیشتر از یک بازی ساده باشد. یک درمانگر آموزش دیده می‌تواند از زمان بازی برای مشاهده و کسب بینش در مورد مشکلات کودک استفاده کند. سپس درمانگر می‌تواند به کودک کمک کند تا احساسات را کشف کند و با آسیب‌ها و ترس‌های حل نشده مقابله کند. از طریق بازی، کودکان می‌توانند نحوه تغییر دادن رفتارهای نامناسب را بیاموزند. بازی درمانی توسط تعدادی از متخصصان دارای مجوز بهداشت روان مانند روانشناسان و روانپزشکان انجام می‌شود. همچنین توسط درمانگران رفتاری و شغلی، فیزیوتراپیست‌ها و مددکاران اجتماعی نیز قابل انجام است.

به چه علت کودکان دچار نگرانی و ترس می‌شوند؟

اغلب اوقات ترس و اضطراب در کودکان زمانی ایجاد می‌شود که کودک به دلیل برخی عوامل استرس‌‌زا در زندگی خود، احساس شرمندگی می‌کند و به همین علت اعتماد به نفس پایینی دارد و یا در زندگی خود در موقعیت‌هایی قرار گرفته است که باعث به وجود آمدن ترس شده است. این احساسات کم ارزشی از روش‌های مختلفی باعث بوجود آمدن ترس و اضطراب در کودکان می‌شود و حتی در شرایطی ممکن است برخی از کودکان را به سمت کمال‌گرایی سوق دهد. با قرار گرفتن در این وضعبت کودک احساس بدی نسبت به خود پیدا می‌کند و سعی می‌کند با ایجاد فشاری که به خود تحمیل می‌کند خوب به نظر برسد و خود را از این احساسات نجات دهد تا عملکرد شگفت‌انگیز یا خروجی تقریباً عالی داشته باشد.

مشکل این است که این نوع استراتژی هرگز نمی‌تواند کارساز باشد، زیرا دستاوردهای کودک هر چقدر هم که بزرگ باشند، نمی‌توانند علت ترس و عزت نفس پایین او را خنثی کنند؛ بنابراین اغلب حتی پس از انجام کارهای زیادی، کودک همچنان احساس بدی دارد و سپس تصمیم می‌گیرد که حتی بیشتر به سوی کمال تلاش کند که این موضوع می‌تواند نگرانی و ترس زیادی در کودک ایجاد کند.

بازی درمانی چه کمکی به درمان ترس در کودکان می‌کند؟

در روند بازی درمانی، معمولا درمانگر به کودک نمی‌گوید چه کار کند بلکه تمام تصمیمات را به عهده کودک می‌گذارد و درمانگر از او پیروی می‌کند و برای همه احساسات، خواسته‌ها، تصمیمات و نیازهای ابراز شده‌ کودک احترام و اعتبار قائل است. این موضوع به کودک حس قدرت و کنترل زندگی را می‌دهد به طوری ‌که می‌تواند سرنوشت خود را تعیین کند و بدون ترس از تنبیه شدن کاری را که فکر می‌کند درست است انجام دهد. همچنین در حین بازی درمانی کودک به این فکر می‌کند که «من نباید نگران باشم که اوضاع خوب پیش نمی‌رود زیرا من این قدرت را دارم که همه چیز را آنطور که می‌خواهم و نیاز دارم پیش ببرم، تا اوضاع به درستی پیش برود» به این ترتیب، نگرانی و ترس کودک بلافاصله کاهش پیدا می‌کند.

همچنین در طی بازی درمانی هیچ گونه رفتار ناشایستی مانند توبیخ، انتقاد، سرزنش و عدم تایید، به جز در صورت خطر، وجود ندارد. این امر کودک را عادت می‌دهد که مورد احترام، پذیرفته شدن و تأیید قرار گیرد، به طوری که تا حد زیادی اثرات سوء هرگونه توبیخ را که ممکن است در گذشته دریافت کرده باشد، خنثی کند. این امر ترس و اضطراب او را در مورد توبیخ یا سرزنش بسیار کاهش می‌دهد. علاوه بر این، به طرز شگفت‌انگیزی، کودک را چنان به رفتار خوب عادت می‌دهد که شروع می‌کند از دیگران بخواهد خارج از جلسه نیز با او رفتار مشابهی داشته باشند. بازی درمانی ترس کودکان را کاهش می‌دهد و به طور کامل مشکلات رفتاری مانند عصبانیت، عصبانیت و سرکشی را برطرف می‌کند و حتی افسردگی را نیز کاهش می‌دهد و یک رابطه فوق‌‌العاده بین والدین و کودک ایجاد می‌کند.

فواید بازی درمانی

طبق گزارشات به دست آمده از سازمان‌‌های بهداشت و سلامت، مشخص شده است که حدود ۷۱ درصد از کودکانی که به بازی درمانی مراجعه می‌کنند ممکن است تغییرات مثبتی را تجربه کنند. در حالی که برخی از کودکان ممکن است با تردید شروع کنند، هر چقدر که اعتماد به درمانگر بیشتر می‌شود، آن‌ها می‌توانند ارتباط دوستانه‌تری با درمانگر خود برقرار کنند و حتی ممکن است کودک در بازی خلاق‌تر یا کلامی‌تر شود. برخی از مزایای بازی درمانی شامل مسئولیت بیشتر در قبال برخی رفتارها، توسعه راهبردهای مقابله‌ای و مهارت‌های حل مسئله خلاق، احترام به خود، همدلی و احترام به دیگران، کاهش اضطراب، یادگیری کامل تجربه و بیان احساسات، مهارت‌های اجتماعی قوی‌تر، روابط خانوادگی قوی‌تر و … می‌شود. اگر کودک شما یک بیماری روانی یا جسمی تشخیص داده شده دارد، بازی درمانی جایگزین داروها یا درمان‌های ضروری دیگر نمی‌شود. بازی درمانی را می‌توان به تنهایی یا در کنار سایر روش‌های درمانی استفاده کرد.

چه زمانی از بازی درمانی استفاده می‌شود؟

اگرچه افراد در هر سنی می‌توانند از بازی درمانی استفاده کنند، اما معمولاً بازی درمانی برای کودکان بین ۳ تا ۱۲ سال استفاده می‌شود. بازی درمانی ممکن است در شرایط مختلفی مانند مواجهه با اقدامات پزشکی، بیماری مزمن یا مراقبت‌های تسکینی، تأخیر رشدی یا اختلالات یادگیری، رفتارهای مشکل ساز در مدرسه، رفتار پرخاشگرانه یا عصبانی، مسائل خانوادگی، مانند طلاق، جدایی، یا مرگ یکی از اعضای نزدیک خانواده، بلایای طبیعی یا حوادث آسیب زا، خشونت خانگی، سوء استفاده یا بی‌توجهی، اضطراب، افسردگی، اندوه، ترس، اختلالات خوردن، اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD)، اختلال طیف اوتیسم (ASD) و… مفید باشد.

در طول بازی درمانی چه اتفاقی می‌افتد و درمانگر چه کاری انجام می‌دهد؟

به طور معمول، کمی شکاف ارتباطی بین کودکان و بزرگسالان وجود دارد. بسته به سن و مرحله رشد، کودکان نمی‌توانند به سادگی با بزرگسالان ارتباط برقرار کنند. آن‌ها ممکن است چیزی را احساس کنند، اما در بسیاری از موارد، یا نمی‌توانند آن را به یک بزرگسال بیان کنند یا بزرگسال قابل اعتمادی ندارند که مشکل یا ترس خود را به او بیان کنند. از سوی دیگر، بزرگسالان می‌توانند نشانه‌های کلامی و غیرکلامی کودک را اشتباه تعبیر کنند. کودکان از طریق بازی یاد می‌گیرند جهان و جایگاه خود را درک کنند. اینجاست که آن‌ها آزادند تا احساسات درونی و عمیق‌ترین احساسات خود را به نمایش بگذارند. اسباب بازی می‌توانند به عنوان نماد عمل کنند و معنای بیشتری برای کودکان پیدا کنند.

از آنجایی که کودک نمی‌تواند به اندازه کافی خود را در دنیای بزرگسالان بیان کند، درمانگر به کودک در دنیای خود و در سطح خود می‌پیوندد. در حین بازی، کودک ممکن است کمتر تحت مراقبت قرار گیرد و تمایل بیشتری برای به اشتراک گذاشتن احساسات خود داشته باشد، اما به هیچ عنوان تحت فشار نیستند. آن‌ها اجازه دارند در زمان خود و با روش ارتباطی خود این کار را انجام دهند. بازی درمانی بسته به درمانگر و نیازهای خاص کودک متفاوت خواهد بود. برای شروع، درمانگر ممکن است بخواهد کودک را در حال بازی مشاهده کند. پس از یک ارزیابی کامل، درمانگر برخی از اهداف درمانی را تعیین می‌کند، درباره محدودیت‌هایی که ممکن است لازم باشد تصمیم می‌گیرد و برنامه‌ای برای چگونگی ادامه آن تدوین می‌کند.

همچنین درمانگران به نحوه برخورد کودک با جدا شدن از والدین، نحوه تنها بازی کردن آن‌ها و نحوه واکنش آن‌ها هنگام بازگشت والدین توجه می‌کنند. به طور مثال، در مورد نحوه تعامل کودک با انواع مختلف اسباب بازی‌ها و چگونگی تغییر رفتار آن‌ها از جلسه‌ای به جلسه دیگر می‌توان چیزهای زیادی را آشکار کرد. آن‌ها ممکن است از بازی برای نشان دادن ترس‌ها و اضطراب‌ها، به عنوان یک مکانیسم تسکین‌دهنده، یا برای درمان و حل مشکل استفاده کنند. درمانگران از این مشاهدات به عنوان راهنمایی برای مراحل بعدی استفاده می‌کنند. هر کودک خلق و خو و عادت‌های متفاوتی دارد، بنابراین درمان، متناسب با نیازهای فردی آن‌ها انجام می‌شود. با پیشرفت درمان، می‌توان رفتارها و اهداف را دوباره ارزیابی کرد.

تکنیک‌های بازی درمانی

جلسات بازی درمانی معمولا ۳۰ دقیقه تا یک ساعت طول می‌کشد و یک بار در هفته یا بیشتر برگزار می‌شود. تعداد جلسات مورد نیاز بستگی به کودک و میزان پاسخ او به این نوع درمان دارد. درمان می‌تواند به صورت فردی یا گروهی انجام شود. بازی درمانی می‌تواند دستوری یا غیرمستقیم باشد. در رویکرد دستورالعمل، درمانگر با مشخص کردن اسباب‌بازی‌ها یا بازی‌هایی که در جلسه استفاده می‌شود، رهبری را بر عهده خواهد گرفت. درمانگر بازی را با هدفی خاص هدایت می‌کند. رویکرد غیرمستقیم ساختار کمتری دارد. کودک می‌تواند اسباب بازی‌ها و بازی‌ها را به دلخواه انتخاب کند. درمانگر از نزدیک فعالیت کودک را مشاهده می‌کند و در صورت لزوم مشارکت خواهد کرد.

جلسات باید در محیطی برگزار شود که کودک در آن احساس امنیت کند و محدودیت‌های کمی وجود داشته باشد. درمانگر ممکن است از تکنیک‌هایی مانند تجسم خلاق، داستان‌سرایی، نقش‌آفرینی، گوشی‌های اسباب بازی، عروسک‌ها، حیوانات عروسکی و ماسک‌ها، هنر و صنایع دستی، آب و شن بازی، بلوک‌ها و اسباب بازی‌های ساختمانی، رقص و حرکت خلاق، بازی موزیکال و… استفاده کند. بازی درمانی روشی درمانی است که از بازی برای کشف و مقابله با مسائل روانی استفاده می‌کند. می‌توان آن را به تنهایی، به‌ویژه برای کودکان، یا همراه با سایر درمان‌ها و داروها استفاده کرد. برای بهره‌مندی بیشتر از بازی‌درمانی، به دنبال یک متخصص بهداشت روان دارای مجوز با تجربه در این نوع درمان باشید.