ترس در کودکان دبستانی مانند سایر دورههای سنی، ویژگیهای خاص خود را دارد. البته هر کودکی نیز ویژگیهای شخصیتی خاص خود را دارد. میتوان گفت ویژگیهای هر کودک منحصر به فرد است. اما گاهی کودکان احساسات، هیجانها و رفتارهای مشابهی از خود بروز میدهند که موجب ناراحتی و مشکلاتی برای اطرافیانشان میشوند. بروز رفتارهای ناگهانی در رفتار کودکان مانند اضطراب، شبادراری، بیقراری، ناخن جویدن، کمتوجهی، مشکلات یادگیری، تغییر در خوردن و خوابیدن، افسردگی و گوشهگیری، عدم برقراری ارتباط با دیگران و… از جمله مشکلاتی است که والدین را نگران میکند.
گاهی بروز ترس در کودکان طبیعی است و در غالب کودکان دبستانی رخ میدهد که جای نگرانی نیست.
در ادامه به مواردی از ترس در کودکان در سنین مختلف دبستان اشاره میکنیم.
ترسهای طبیعی کودکان در سنین مختلف
شش سالگی: ترس از تاریکی، ترس از تنهایی، ترس از رعد و برق، ترس از هیولا و ارواح و…
هفت سالگی: ترس از تاریکی، ترس از گم شدن، ترس از توفان، ترس از تنها ماندن، ترس از ارواح، هیولا، جادوگران و…
هشت سالگی: ترس از افرادی مانند دزد، ترس از سلاح و تفنگ، ترس از تنها ماندن، ترس از حیوانات، ترس از هیولا و ارواح و…
نه سالگی: ترس از تاریکی و تنها ماندن، ترس از گم شدن، ترس از تصادف و آسیب دیدن و ترس از تنها ماندن و از دست دادن والدین
ده سالگی: ترس از افراد ناشناس و آسیبزننده، ترس از خوابهای وحشتناک و کابوس و ترس از تنبیه شدن
یازده سالگی: ترس از تنها ماندن، ترس از کابوسهای شبانه، ترس از آسیب دیدن توسط افراد ناشناس و ترس از بیمارشدن
دوازده سالگی: ترس از تنبیه شدن توسط معلم یا والدین، ترس از تاریکی، ترس از تنها ماندن، ترس از ترک شدن توسط والدین و ترس از امتحان و نمره (رابینسون و رابر[۱]، ۱۹۹۱).
تفاوت ترس در دختران و پسران
ترسهای رایج در کودکان با توجه به جنسیت کودک متفاوت است.
ترسهای معمول در پسران بیشتر شامل:
ترس از عنکبوت، ترس از شکارچیان، ترس از صدمه دیدن توسط ماشین، ترس از مار، ترس از دزد، ترس از تاریکی، ترس از خوابهای ترسناک و کابوس، ترس از اعمال پزشکی و… است.
اما ترسهای معمول در دختران بیشتر شامل:
ترس از عنکبوت، سوسک و حشرات، ترس از مردن والدین، ترس از ربوده شدن، ترس از تاریکی، ترس از فیلمهای ترسناک، ترس از رعد و برق، ترس از هیولا و ارواح، ترس از تنها خوابیدن و ترس از اشتباه کردن و تنبیه شدن است. (موریس، کلاریس و همکاران، [۲] ۱۹۹۷).
انواع علائم ترس در کودکان دبستانی
علائم ترسهای دوران کودکی را میتوان در قالب سه علامت خلاصه کرد؛ پاسخ ترس از طریق سیستمهای شناختی، فیزیولوژیکی و رفتاری. این علائم که به طور معمول در شرایط هراسانگیز در کودکان بروز میکند، عبارتند از:
ـ علائم شناختی ترس: علائمی در کودک است شامل اظهاراتی در مورد احساس ترس (من احساس ترس میکنم)، خودگویی منفی (من نمیتوانم به مدرسه بروم) و پیشبینی آسیب از اشیاء یا موارد ترسناک (پرنده به من نوک خواهد زد).
علائم فیزیولوژی یا جسمانی ترس
افزایش ضربان قلب، عرق کردن، خشکی دهان، تهوع، لرزش، تکان دادن، سردرد، دلدرد و تغییرات در تنفس. از جمله علائم جسمانی ترس محسوب میشوند.
شکایاتی مانند دلدرد و سردرد نشان میدهد که کودکان تحت ترس یا استرس هستند و والدین این دردها را بیش از یک بیماری جسمی میدانند. این مشکل چیزی نیست که کودک آن را از خود ساخته باشد. کـودکـان به وسیله سردرد و دلدرد میخواهند از چیزی فرار کنند اما گاهی این یک مشکل واقعی است و میتواند راهی باشد برای اینکه آنها خود را با استرسها تطابق دهند.
اگر این علائم ادامهدار و جدی باشد، لازم است والدین با یک روانشناس کودک مشورت کنند.
علائم آشکار رفتاری ترس
اجتناب یا فرار از موقعیت هراسانگیز، هنگامی که اجتناب و فرار امکانپذیر نیست، کودکان ممکن است کجخلقی نشان دهند، مسدود کردن و پوشاندن چشمها، خوردن انگشت شست، داد و فریاد، چسبیدن به پدر و مادر، اختلالات خواب از جمله ناتوانی در به خواب رفتن، از خواب پریدن و بیش از حد خوابیدن و… (کینگ، مریس و اولندیک،[۳] ۲۰۰۴).
منفیبافی و دروغگویی:
گاهی منفیبافی و دروغگویی کودکان ناشی از ترس و هراسی پنهانی است. مثلاً کودک به دلیل ترس از تنبیه شدن و عواقب راستگویی به دروغ پناه میبرد که در این مورد والدین باید از هر گونه اقدام شتابزده و ناهنجار و تنبیه کردن کودک پرهیز کنند. راه مقابله با این مسأله این است که والدین بدون اینکه دروغ کودک را تأیید کنند، آن را بزرگ نکنند و به او بگویند اگر این طور بود، خیلی خوب بود.
به این طریق والدین دروغ را قبول نکردهاند و از طرفی احساسات او را نیز سرکوب نکردهاند. به این وسیله والدین و کودک میتوانند بیشتر با هم صحبت کنند.
محرومیت و خجالتی بودن و عصبانیت افراطی:
همه ما تقریباً با اخلاق بچهها آشنایی داریم. همـه بچـهها با یک سرعت بالغ نمیشوند. بعضی از بچهها در پذیرش بعضی چیزها کند هستند. گاهی عصبی بودن یا خجالتی بودن کودک ناشی از نوعی ترس و نگرانی است. مثلاً ترس از غریبهها او را دچار خجالتی بودن افراطی میکند.
اگـر فرزند شما زود عصبـانی شـده و پرخاشگـری میکند و زودتر از بقیه آشفتـه میشود، باید به او کمک کنید تا راهی برای تخلیه هیجانات و ترسهای خود پیدا کند.
اگر کودک ما بعد از مدرسه نیاز به تحرک دارد، به او پیشنهاد ورزش کنیم. اگر فرزند ما نیاز به آرامش دارد، به او توصیه کنیم به موسیقی گوش دهد. سعی کنیم از کودکانمان سؤال کلی نپرسیم بلکه با آنها بیشتر صحبت کنیم.
منابع:
King, N., Muris, P., & Ollendick, T. (2004). Specific phobia.
Matthews, R. A, Reuther, E. T., Davis III, T. E., Munson, M. S., & Grills‐Taquechel, A. E. (2010). Fear of anxiety as a partial mediator of the relation between trauma severity and PTSD
Muris, P., Merckelbach, H., & Collaris, R. (1997). Common childhood fears and their origins. Behavior Research and Therapy, 35(10), 929937.
Robinson, E. H., Rotter, J. C., Fey, M. A., & Robinson, S. L. (1991). Children’s fears: Toward a preventive model. The School Counselor, 38(3), 187-202.
[1] Robinson III, E., & Rotter, J.
[2] Muris, P., Merckelbach, H., & Collaris, R
[3] King, Muris, and Ollendick
در زمینه ترس در کودکان میتوانید مقالات زیر را هم ببینید:
