موسیقی، بخش جدایی‌ناپذیر از همه جوامع و فرهنگ‌ها است. هوش موسیقایی به عنوان یکی از انواع هوش، قابلیتی است که فرد را برای تشخیص اصوات، ریتم‌ها و هارمونی‌ها توانمند می‌سازد. هوش موسیقیایی به راحتی در کودکان قابل تشخیص و تقویت است. در این مطلب از مجله تخصصی آریاکید، به چیستی هوش موسیقی، روش تشخیص، محیط مناسب برای رشد و معرفی بازی‌هایی برای تقویت آن می‌پردازیم.
هوش موسیقایی چیست؟
هوش موسیقایی (Musical intelligence) یعنی توانایی استفاده از مجموعه‌ای از عناصر مربوط به موسیقی مثل ارتفاع یا زیر و بم صوت، هارمونی، هماهنگی، ریتم، کیفیت و طنین آن، و آگاهی و شناخت دقیق صداهای محیط.
کسی که دارای هوش موسیقایی است حساسیت خاصی به ریتم و هارمونی آهنگ و صوت دارد.
او همچنین نسبت به هرگونه صدایی در محیط اطراف خود، حساس است. این افراد بر اثر صدا و موسیقی به هیجان می‌آیند و احساسات و عواطف آنها تحریک می‌شود.
فردی که هوش موسیقایی دارد، عاشق موسیقی است و هر جا می‌رود در جستجوی صدای آهنگین است. حتی زمانی که مشغول مطالعه دروس یا کتاب خوانی تفریحی است، ترجیح می‌دهد صدای موسیقی را در پس زمینه داشته باشد.
اصولا، موسیقی ذهن این افراد را به نظم می‌آورد و آنها را از پریشانی و نگرانی رهایی می‌بخشد. شعر و هر گونه سخن ریتمیک و آهنگین آنها را به وجد می‌آورد و در رویا فرو می‌برد.
ابزار و وسایل مورد علاقه آنها علاوه بر آلات موسیقی عبارتند از: رادیو، هر نوع دستگاه پخش صوت و رسانه‌ها.
انتخاب های شعلی افرادی که دارای هوش موسیقیایی هستند
- آهنگساز
- ترانه نویس
- منتقد موسیقی
- رهبر ارکستر
- متخصص صدا
- رقصنده
- دوبلور
- ناشر آثار موسیقی
- کارشناس موسیقی درمانی
- خواننده
- کارشناس صدا
- کارشناس دوبله صدا
- معلم موسیقی
- منتقد هنری
- نوازنده موسیقی
نشانه های هوش موسیقایی
آیا قبل از آنکه راه رفتن را یاد بگیرید شروع به پایکوبی کردید؟ می‌توانید به محض آنکه یک آهنگ را شنیدید آن را با پیانو بنوازید؟ کسانی که از هوش موسیقایی برخوردارند دارای گوش حساسی هستند.
چه تعداد از موارد زیر در مورد شما صدق می‌کند؟ اگر بیش از ۴ مورد باشد می توان گفت که از هوش موسیقی خوبی برخوردار هستید.
- دوست دارید نوازنده طبل شوید.
- قادرید نوت موسیقی را بخوانید.
- زمانی که دیگران آهنگ جدیدی را فقط می‌پذیرند، شما می‌توانید آن را مورد نقد و بررسی قرار دهید.
- فقط از تعداد معدودی از انواع موسیقی لذت می‌برید.
- در نظر دارید آهنگ بنویسید.
- به الگوهای موسیقایی توجه دارید.
- ترانه های قدیمی را به خاطر دارید.
- می‌توانید آهنگی را با یک وسیله موسیقی بنوازید.
مسیر پیشرفت و ترقی هوش موسیقی
در مراحل اولیه کسی که دارای هوش موسیقایی است، در مسیر تشخیص و شناسایی ریتم ها و بازتولید آنها پیش می رود. او مهارت خود را در زمینه تداعی اصوات تقویت می‌کند.
برای مرحله بعد، او به تولید ریتم و ضرب آهنگ های جدید می‌پردازد و از انواع مختلف موسیقی لذت می‌برد.
با پیشرفت بیشتر و در مراحل بالاتر، او به تدریس موسیقی به دیگران می‌پردازد و بعد از کسب تجارب مختلف در زمینه موسیقی، به کشف معانی نمادهای موسیقی مشغول می‌شود.
۱۲ توصیه برای تقویت هوش موسیقی
شما به همان میزان که تمایل داشته و تمرین کنید، می‌توانید هوش موسیقایی خود و کودکانتان را تقویت کنید.
در مورد هر یک از رهنمودهایی که می خوانید سعی کنید به تمرین بپردازید. همچون کودکان سعی کنید فعالیت های زیر را با شور و اشتیاق و هیجان انجام دهید.
آنگاه تغییر و تحولی را که در زمینه هوش موسیقایی تان ایجاد می شود شاهد باشید.
۱. در روز جشن تولد یکی از دوستان خود به او تلفن کنید و در پیام‌گیر او ترانه تولدت مبارک را بخوانید.
۲. داخل آشپزخانه زیر دوش و داخل اتومبیل آواز بخوانید.
۳. در یک کلاس تعلیم موسیقی ثبت نام کنید و یکی از آلات موسیقی را که همیشه دلتان می‌خواسته، یاد بگیرید مثلاً: طبل، ساکسیفون، چنگ یا ترومبون.
۴. برای پیاده روی به جنگل بروید و به صداهای طبیعت گوش کنید از جمله صدای آبشار، چهچهه پرندگان و صدای سکوت.
۵. به کنسرت موسیقی بروید.
۶. با مراجعه به پایگاه های موسیقی در اینترنت ببینید مردم راجع به انواع مختلف موسیقی چه می‌گویند.
۷. به جاهایی که در آنها موسیقی نواخته می‌شود مثل کلیسا رستوران و غیره بروید و خودتان را به ریتم و آهنگ بسپارید تا موسیقی تا مغز استخوان‌تان نفوذ کند.
۸. سی دی‌های موسیقی خود را با دیگران رد و بدل کنید و تلاش کنید دامنه وسیع‌تری از موسیقی را گوش کنید.
۹. در مورد زندگی و شغل موسیقیدانان بزرگ مطالعه کنید، همین طور ستارگان موسیقی امروز و دیروز.
۱۰. شعرهای خود را با آهنگ های معروف بخوانید.
۱۱. فیلم ترسناک، عاشقانه یا غم‌انگیز ببینید و به موسیقی متن آن گوش کنید و ببینید چگونه عواطف شما را در حین تماشای فیلم تقویت می‌کند.
۱۲. برای بهبود هوش موسیقیایی سعی کنید به صداهایی که در محیط زندگی تان تولید می‌شود، آگاهانه گوش کنید.
تشخیص هوش موسیقیایی در کلاس درس
کسی که از هوش موسیقایی برخوردار است در مرحله تحصیلی چگونه دانش آموزی است؟ چنین دانش آموزی را معمولا می‌توان از نشانه‌های زیر تشخیص داد.
- در صدا و حرکت و جنبش اطراف خود غرق است.
- با مداد خود آهسته به روی میز ضربه می‌زند یا با پای خود مشغول ضرب گرفتن است و انگار با موسیقی یا آهنگی در ذهن خود همراهی می‌کند.
- خیلی زود آهنگ و ترانه های جدید را یاد می‌گیرد و به زمزمه زیر لبی آنها می‌پردازد.
- دانش آموزی که دارای هوش موسیقیایی است معمولا به نواختن یکی از آلات موسیقی اسباب بازی علاقه نشان می‌دهد.
- در زیر دوش حمام آواز می‌خواند.
محیط خلاقانه و مثبت برای افراد دارای هوش موسیقایی
این افراد در طی فعالیت‌های موسیقایی و بازی‌های ریتمیک به شور و شوق می‌آیند. آنها عاشق آن هستند که به جای خواندن و مطالعه کتاب داستان در سکوت، آن را با صدای بلند بخوانند.
آنان در هنگام انجام وظایفی که به کمک محفوظات ذهنی صورت می‌گیرد، ترجیح می‌دهند به جای فشار آوردن به حافظه خود از ساختارهای یادآور استفاده کنند.
پخش موسیقی در پس زمینه کار باعث می‌شود این افراد تمرکز بهتری در انجام وظایف خود داشته باشند. افرادی که دارای هوش موسیقیایی خوبی هستند در حین کار نیازمند آن هستند که آهنگی را زیر لب زمزمه کنند یا سوت بزنند.
اینگونه افراد نیاز دارند که حتی المقدور هر چیز را به طور شفاهی و زبانی توضیح دهند. یکی از محیط های ایده آل برای افراد دارای هوش موسیقیایی جایی است که موزیک آرامی پخش می‌شود و آنها در حال آرامش و استراحت بوده و احتمالا در حال کشیدن طرح و تصویری هستند.
ترانه خوانی گروهی یکی دیگر از فعالیت های مورد علاقه این افراد است، بویژه وقتی در یک استودیو موسیقی انجام می‌گیرد. حضور در کنسرت‌های موسیقی و گوش فرا سپردن به موسیقی استادان بزرگ یکی دیگر از سرگرمی های مطلوب افراد عاشق موسیقی است.
این گروه احتمالا از محیط های هنری به ویژه آتلیه های نقاشی کارگاه‌های تجسمی و غیره خوششان می‌آید. عاشق عکاسی هستند و دوست دارند با چوب اشیا مختلف بسازند و مجسمه سازی کنند.
محیط هایی که سرشار از تصویر و طرح باشد آنها را به خود جلب می کند. معمولا مجلات و کتب تصویردار آنها را به شوق و ذوق می‌آورد و می‌تواند منبع الهام آنها باشد.
بازی ها برای تقویت هوش موسیقایی
1. بازی تمرین خوانندگی
هدف:
تمرین صدا، تقویت مهارت خواندن، ایجاد فضای شاد و پرنشاط، تقویت اعتماد به نفس.
شرح فعالیت:
در این بازی برای رشد هوش موسیقی باید شرایطی ایجاد شود که کودک بخواند. کودک می‌تواند به شیوه خوانندگان، شروع به خواندن کند. برای کودک شرایطی فراهم شود که در خلوت و تنهایی خود، شعرها، آهنگ ها، سرودها و ترانه های مختلف را تمرین کند. سپس در فضایی عمومی تر در قالب بازی یا به صورت جدی، اجرا نماید.
2. بازی سازهای کوبشی
هدف:
آشنایی با موسیقی، آشنایی با سازهای کوبه ای، آشنایی با نحوه ساخت سازهای کوبه ای، ایجاد فضای شاد و پرنشاط
وسایل مورد نیاز:
کوزه، کاسه، سطل، انواع ظرف های گود، قوطی، بشکه های کوچک، روزنامه، سفره،کیسه فریزر، کیسه پلاستیکی، انواع کاغذ ها، انواع چسب، کش، کاموا، نخ.
شرح فعالیت:
برای تقویت بهتر هوش موسیقایی، از وسایل گفته شده به مقدار زیاد، در اختیار کودکان قرار داده می‌شود. کودکان هدایت می‌شوند تا با کشیدن و چسباندن کاغذ، سفره و امثال آن بر دهانه ظرف های گود، ساز کوبه‌ای بسازند. سازی مثل تنبک و طبل که با زدن بر آن، بتوانند آهنگ بنوازند.
نکات:
- بهتر است چند نمونه ساز کوبه‌ای، در محل بازی وجود داشته باشد.
- کودکان برای ساخت سازها، راهنمایی و هدایت شوند.
- وقتی سازها آماده شد، به کودکان فرصت داده شود تا بر آنها بکوبند و متوجه صدا و تفاوت صداها بشوند.
- کودکان، باید هدایت شوند که با نواختن انواع سازها، موسیقی و آهنگ مناسبی را اجرا نمایند.
3. بازی ریتم های تمرکزی
هدف:
فراگیری ریتم، تقویت و توجه، تمرکز و دقت
شرح فعالیت:
در این بازی تقویت هوش موسیقایی، کودکان،بدون آهنگ، تمرین ریتم گرفتن می‌کنند: ریتم از یک ضرب تا چهار ضرب.
یک ضرب: کودکان با نگه داشتن ریتم و با فاصله مشخص دست می زنند.
دو ضرب: کودکان با نگه داشتن همان فاصله و ریتم دو ضرب میزنند: دست میزنند، به سینه میزنند.
سه ضرب: با همان فاصله و ریتم سه ضرب می‌گیرند: دست میزنند، به سینه میزنند، به پا میزنند.
چهار ضرب: با همان فاصله و ریتم چهار ضرب می‌گیرند: دست، سینه و پا به زمین یا میز میزنند و فعالیت به صورت چهار ضرب دنبال می‌شود.
کودکان، هدایت می‌شوند که ترتیب را در یاد داشته باشند. برای این منظور، آنها می‌توانند ترتیب ضرب ها را با هم تکرار کنند. زیرا ترتیب ضرب ها ممکن است در اثر هیجان بازی فراموش شود. برای مثال، هنگام ریتم گرفتن می گویند : دست، سینه، پا، زمین. این بازی برای بهبود مهارتهای پایه نیز مثل قبیل مهارت توجه و تمرکز مفید است.
نکات:
- ترتیب ضرب ها، بسته به نظر گرداننده بازی است و هیچ قاعده مشخصی ندارد.
- برای مثال در ضرب چهارم، کودکان می‌توانند دو به دو روبروی هم بایستند و ضرب چهارم دست هایشان را به هم بزنند.
- در هر ضرب مهارت لازم کسب می‌شود، سپس ضرب بعدی به فعالیت اضافه می‌شود. به مرور، به بازی سرعت داده می‌شود.
خلاصه کلام هوش موسیقایی
اگر کودک شما به انواع صداها، ریتم ها و هارمونی ها توجه خاصی دارد یا با وسایل مختلف صداهای موزون ایجاد می‌کند، احتمالا دارای هوش موسیقایی خوبی است. اما علیرغم این، هوش موسیقایی در همه کودکان می‌تواند تقویت شود. محققان معتقدند که آموزش موسیقی برای رشد مغز و هوش کودکان و نوجوانان مفید است. برای رشد و شکوفایی استعداد موسیقیایی کودکان، علاوه بر بازی هایی که توضیح دادیم و یادگیری موسیقی، می‌توانید از اسباب بازی های مناسب برای تقویت هوش موسیقایی آریاکید بهره ببرید.
منابع:
جمالی اسماعیل (1395) کودک بازی زندگی، تهران: نشر ندای سینا.
گاردنر، هوارد (1396) هوش چندگانه گاردنر، ترجمه حمیدرضا بلوچ، تهران: نشر آسمان نیلگون.
عالی بود