یادگیری مفهوم توالی یکی از بخش‌های مهم رشد شناختی، قوه استدلال و عقل سلیم در کودکان است که آنان را به درک چگونگی تحول رویدادها قادر می‌سازد. از این رو، در این مقاله از مجله تخصصی آریاکید به آموزش مفهوم توالی به کودکان از طریق بازی می‌پردازیم.
ذهن كودک وقتی به خوبی تحول می‌یابد كه فعال باشد. كودک فقط چیزهایی را خوب فرامی‌گیرد كه از راه مشاهده، تعمق، تجربه و فعالیت شخصی آموخته باشد.
در این میان، بازی های سازمان‌یافته و هدایت‌شده و بازی های آزاد، نقشی بی‌بدیل در تسریع و تقویت توانایی‌های کودک ایفا می‌كند (پیاژه، ۱۹۶۴؛ پاپالیا و الدز؛ ۱۹۹۲).
ویگوتسكی معتقد است كه بازی منبعی هدایت‌كننده برای رشد ذهنی كودكان پیش‌دبستانی است (ویگوتسكی به نقل ازكمپبل، ۲۰۰۸).
پژوهشگران معتقدند كه تكالیف متفاوت، توانایی‌های كودكان را به شیوه‌های گوناگون پرورش می‌دهند و تجربه آنها می‌تواند بر آهنگ رشد تأثیری شگرف داشته باشد (گلمن، ۲۰۰۰).
توالی چیست؟
توالی عبارت است از توانایی قرار دادن دادن زبان، افکار، اطلاعات و اعمال به ترتیب معین. توانایی توالی یابی به شدت به توسعه مهارت های عملکرد اجرایی مانند توجه، سازماندهی، برنامه‌ریزی و حافظه فعال بستگی دارد.
توالی، همچنین به عنوان ترتیب زمانی شناخته می‌شود، فرآیند ایجاد رویدادها به ترتیبی که در طول زمان رخ می‌دهند.
گاهی اوقات اتفاقات فقط به ترتیب خاصی رخ می‌دهند، مانند هنگام لباس پوشیدن، ابتدا لباس زیر پوشیده می‌شود، شلوار قبل از کفش و غیره.
برخی اوقات چیزها تغییر شکل می‌دهند، مانند زمانی که آب دریا تبخیر می‌شود، ابرها را تشکیل می‌دهد، باران می‌بارد و سپس چرخه ادامه پیدا می‌کند.
گاهی اوقات نیز با گذشت زمان تغییری در اندازه ایجاد می‌شود، مانند یک توله سگ یا یک گیاه که بزرگتر می‌شود. تغییر فصول نمونه خوبی از توالی در طبیعت هستند.
آموزش مفهوم توالی به کودکان نقش مهمی در رشد شناختی و یادگیری آنان دارد.
اهمیت آموزش مفهوم توالی به کودکان
در اوایل کودکی، کودکان یاد می‌گیرند که زندگی پر از توالی است، چه در خانه و چه در محیط اطراف آن. بدون درک مفهوم توالی، پیروی از دستورالعمل‌ها، صحبت صحیح، تکمیل وظایف چند مرحله‌ای و حل مشکلات دشوار خواهد بود.
یادگیری توالی بخش مهمی از رشد شناختی کودک است، همراه با یادگیری مفاهیم ذهنی مانند تطبیق، مرتب‌سازی، جفت‌سازی و روابط علت و معلولی.
کودکان یاد می‌گیرند که جهان و سیستم‌های آن بر اساس الگوها و مراحل چگونه عمل می‌کنند، از آماده شدن برای خوابیدن در شب گرفته تا تبدیل یک دانه به یک درخت.
در توالی پیش‌بینی خاصی وجود دارد که چگونه هر اتفاقی می‌افتد و تحولات به چه ترتیبی رخ می‌دهند. بنابراین آموزش مفهوم توالی به کودکان اهمیت زیادی برای توسعه شناختی آنان دارد.
نقش توالی در آموزش و یادگیری
آموزش مفهوم توالی به کودکان برای یادگیری و پیشرفت تحصیلی آنان بسیار مهم است. الگوها و مراحل در ریاضیات، علوم و بسیاری از رشته‌های تحصیلی دارای اهمیت است.
یادگیری ترتیب‌بندی آیتم‌ها و تصاویر از چپ به راست حتی به کودکان کمک می‌کند تا خواندن از چپ به راست را بیاموزند.
به طور کلی توالی زمانی، استدلال و عقل سلیم و همچنین دانش کلی کودکان را توسعه می‌دهد.
توالی‌یابی یک مهارت شناختی مهم است که هم پایه‌ای را برای توسعه خواندن و هم برای یادگیری مفاهیم علمی فراهم می‌کند.
آموزش مفهوم توالی به کودکان کمک می‌کند تا الگوهایی را که دنیای آنها را قابل درک‌تر و قابل پیش‌بینی‌تر می‌کند، تشخیص دهند.
اگر می‌خواهید کودکان خود را با ابزارهایی که برای حل مشکلات، تکمیل برنامه‌های روزمره و توسعه مهارت های درک مطلب نیاز دارند، آماده کنید، در ادامه روش سرگرم‌کننده و آسان را برای آموزش مفهوم توالی به کودکان معرفی خواهیم کرد.
چگونه توالی یابی را برای کودکان پیش دبستانی توضیح دهید؟
هر جایی که اقلام بر اساس اندازه یا کیفیت دیگری به ترتیب قرار می‌گیرند، بهترین راه برای توضیح توالی به کودک این است که این سوال اساسی را بپرسید “بعدش چه می‌شود؟“
این سوال ساده کودکان را وادار می‌کند تا در سنینی که واقعا دایره لغات و بلوغ لازم برای درک یک توالی را ندارند، فکر کنند قدم منطقی بعدی چیست.
بنابراین، هنگام آموزش مفهوم توالی به کودکان، از جملاتی مانند اینها استفاده کنید:
- بعدش چی پیش میاد؟
- وقتی از خواب بیدار می‌شوید اولین کاری که انجام می‌دهید چیست؟
- بعد، چه کار می‌کنی؟
- آیا می‌توانید قبل از مسواک زدن به مدرسه بروید؟
- بعد از آن چه اتفاقی می‌افتد؟
- اگر فراموش کنیم ابتدا مواد را مخلوط کنیم چه اتفاقی می‌افتد؟
- آخرین مرحله در این دستور غذا چیست؟
آموزش توالی به کودکان پیش دبستانی همیشه نباید به شکل یک فعالیت توالی یابی خاص باشد، مانند انجام یک بازی توالی.
آموزش مفهوم توالی به کودکان از طریق بازی و فعالیت
فرصت‌های زیادی برای آموزش مفهوم توالی به کودکان در زندگی روزمره ما یا در مدرسه وجود دارد. این مفهوم را می‌توان در حین بازی، در حین بحث و همچنین در طول فعالیت‌های دیگر آموزش داد.
یادگیرندگان خردسال شما در حال توسعه مهارت های ترتیب‌دهی هستند زیرا روال‌های آشنا را دنبال می‌کنند، مانند ابتدا خوردن ناهار، سپس بازی کردن در بیرون یا زمانی که یک روال روزانه قبل از خواب شامل حمام کردن، مسواک زدن، داستان و خاموش شدن چراغ‌ها را کامل می‌کنند.
ترکیب کردن تمرین ترتیب‌دهی بیشتر در طول روز آسان است. معمولا در سؤالات و مکالمات روزمره خود با کودکان از کلمات توالی (مانند اول، بعد، بعد از آن، در آخر) استفاده کنید.
برای آموزش مفهوم توالی به کودکان هنگامی که آنها وسایلی که با اسباب بازی های خود مانند لگو یا پازل خود را به شما نشان می‌دهند، از آنها بخواهید توضیح دهند که با چه ترتیبی آن را ساخته‌اند.
کودکان همچنین به فرصت‌های ساختاریافته برای تمرین مهارت های توالی نیاز دارند. آموزش مفهوم توالی به کودکان می‌توانداز طریق بازی ها و فعالیت‌های روزمره به آسانی انجام گیرد.
آموزش مفاهیم مختلف از طریق بازی به عنوان یکی از روش‌های مهم آموزشی، بسیار اهمیت دارد. در سنین ۲ تا ۵ سالگی کودکان به بازی و سرگرمی علاقه زیادی دارند و در قالب داستان‌ها و بازی‌ها می‌توان موضوعات مهمی را به آنها آموزش داد.
همچنین اینگونه بازی های همراه با والدین بر کیفیت ارتباطی و گرمی رابطه والدین با کودکان تأثیر زیادی دارد.
یادگیری توالی رویدادها از طریق بازی
بازی یكی از راه‌هایی است كه كودكان یاد بگیرند و بفهمند كه وقایع اغلب طبق نظم معین اتفاق می‌افتند. مثلا قبل از اینكه كودک به بازی با اسباب بازی می‌پردازد، كارهای وانمودی و تجسمی گذاشتن كتری روی اجاق برای جوشاندن آب و ریختن آن داخل فنجان را انجام می‌دهد.
کودکان با آموختن اینکه وقایع مرتبط با هم به صورت پی در پی رخ می‌دهند، می‌توانند حتی درک دقیق‌تری از علت رخ دادن حوادث نیز کسب کنند.
وقایع مختلفی که در زندگی روزانه رخ می‌دهند، در خانه یا در طبیعت یا زندگی اجتماعی، همگی می‌توانند موضوعاتی باشند که هدف اصلی بازی قرار گیرند.
بعد از ذوب شدن برف‌ها، گل‌ها می‌شكفند و پرندگان شروع به ساختن لانه می‌كنند. مامان و بابا و خواهر و برادرهای بزرگ معمولا پنجشنبه‌ها و جمعه‌ها در خانه می‌مانند و برای كار یا مدرسه از خانه نمی‌روند.
قبل از اینكه برای میهمانان چای بیاوریم، باید آب را بجوشانیم و صبر كنیم تا دم بكشد.
بازیی های این چنینی به کودک کمک می‌کنند تا فرآیند توالی رخدادها را کشف کنند. این امر موجب آگاهی از پیامدهای رخدادها و رفتارها می‌شود و در مهارت حل مسأله و استدلال کودک مؤثر است.
بازی چهار فصل برای آموزش مفهوم توالی به کودکان
یکی از بازی هایی که به رشد مفهوم توالی کودکان کمک می‌کند، بازی چهار فصل است. بهار، تابستان، پاییز و زمستان، این لغات را كه نشان‌دهنده فصل‌های یک سال است، به كودک آموزش دهید و از او بخواهید كه لغات را به همین ترتیب چند دفعه تكرار كند. بهار، تابستان، پاییز و زمستان ـ بهار، تابستان، پاییز و زمستان.
بازی زیر در یادگیری نام و ویژگی‌های چهار فصل و نیز درک نظم و توالی آنها به كودكان كمک مؤثری می‌كند. از فصلی كه در آن قرار داریم، شروع كنید و ویژگی‌های آب و هوای هر فصل در منطقه خودتان را برای آنان توضیح دهید و از آنان بخواهید كارهایی بكنند كه مناسب هر فصل است. یک نمونه را در اینجا آورده‌ایم.
بهار
برای آموزش مفهوم توالی به کودکان با فصل بهار، كاغذ یا ملافه سفید را روی زمین پهن كنید و گل‌های مصنوعی را در دست بگیرید. به وسایل اضافی نیازی نیست. شما و كودكان می‌توانید وانمود كنید آبپاش در دست دارید و بارانی شده‌اید.
مفهوم بهار را به این شكل توصیف كنید و ضمن توصیف انجام دهید: بهار است. علف‌های تازه و سبز به تازگی روییده است. چند روزی هوا سرد است و باران فراوان می‌بارد ولی به مرور گرم‌تر می‌شود.
پرندگان آواز می‌خوانند و گیاهان تازه همه جا روییده‌اند. (گل‌های مصنوعی را روی كاغذ یا ملافه بریزید.) به گل‌های زیبا نگاه كنید كه تازه روییده‌اند.
هوا ناگهان بارانی می‌شود. بارانی‌تان را بپوشید و چترها را بردارید: پایمان را در چاله‌های آب باران می‌گذاریم. در سطل آب باران جمع می‌شود.
بارانی‌تان را درآورید و آب آن را بگیرید: آه! نگاه كنید! چقدر گل با كفش‌هایمان آورده‌ایم. چهره درهم بكشید (اخم كنید).
تابستان
با كاغذ نقاشی زرد، خورشید بزرگی درست كنید و روی دیوار بچسبانید. ملافه سبزرنگ را روی زمین پهن كنید و به این صورت بازی را شروع كنید.
بهار به پایان رسیده و حالا تابستان است. آسمان آبی است. خورشید می‌درخشد و هوا بسیار گرم است.
به دریا بروید و روی ماسه‌های ساحل قدم بزنید و حس خود را بیان کنید: بیل و سطل اسباب بازی را بردار و یک قلعه شنی درست كن.
حالا وانمود كن نزدیک آب می‌شوی. بگذار آب به پاهایت بخورد. خوشحالی؟ پس قیافه‌ات را خندان نشان بده.
پاییز
با كاغذ كاردستی برگ‌های قرمز، نارنجی، زرد و قهوه‌ای درست كنید. اگر دوست دارید جارو یا هر چیز دیگری كه بتوان با آن برگ‌ها را زیر و رو كرد، به دست بگیرید.
خورشید بزرگ و ملافه سبز را جمع كنید و شروع به معرفی پاییز كنید.
برای آموزش مفهوم توالی به کودکان فصل زمستان را هم نیز به همین صورت نشان دهید. مثلا کت بپوشید و اعمال متناسب با فصل زمستان را به کودک نشان دهید.
بازی هواپیمای در پرواز
این نیز بازی جالبی برای آموزش مفهوم توالی به کودکان است.
ابتدا درباره مراحل مسافرت هوایی با كودكان صحبت كنید: خرید بلیط، كنترل چمدان‌ها، سوار شدن به هواپیما، بستن كمربندهای ایمنی، بلند شدن هواپیما، فرود آمدن و پیاده شدن از هواپیما. سپس از آنان بخواهید وانمود كنند به مسافرتی هوایی می‌روند:
بیایید سفر با هواپیما را تصور كنیم. ابتدا باید بلیط بخرید. همه برای خرید بلیط صف بكشید. (به هر كودک یک بلیط خیالی بدهید.) حالا باید چمدان‌ها را كنترل كنیم تا بتوانید آنها را داخل هواپیما ببرید.
چمدان‌ها سنگین است؟ می‌توانید آنها را بلند كنید؟ چمدان‌ها را اینجا بیاورید تا من داخل هواپیما بگذارم. بسیار خوب، حالا می‌توانیم سوار هواپیما بشویم. هواپیما اینجا است. (صندلی‌ها، مبل‌ها یا جعبه‌ها را به صورت ردیفی بچینید).
دانیال تو خلبان باش و روی صندلی جلو بنشین. سارا و سوزان شما مهماندار باشید. شما باید ببینید آیا همه سر جایشان نشسته و كمربندها را محكم بسته باشند. همه برای پرواز آماده‌اند؟ بسیار خب خلبان، پرواز می‌كنیم! كودكان وانمود می‌كنند هواپیما در پرواز است.
آنان می‌توانند به هر جای دنیا كه می‌خواهند بروند. به باغ وحش بروند و رفتار حیواناتی را كه در آنجا می‌بینند تقلید كنند. به آلاسكا پرواز كنند. جایی كه احساس سرما می‌كنند و می‌لرزند.
جاهای جالب دیگر برای رفتن می‌تواند كارخانه اسباب بازی، جنگل، مزرعه یا سیرک باشد. اهمیت این بازی رسیدن به مقصد نیست بلكه درک توالی رخدادهایی است كه تا رسیدن به مقصد اتفاق می‌افتد.
بازی دنبال کردن یک دستور آشپزی
دستورالعمل‌ها یک راه عالی برای آموزش مفهوم توالی به کودکان هستند.
برای کودکان خردسال، یک دستور غذای اصلی را روی یک صفحه کاغذ یا تخته سفید بنویسید و مراحل را همانطور که آنها را دنبال می‌کنید علامت بزنید.
کودکان را تشویق کنید تا کارهای ساده مانند چیدن میز را بیاموزند و آنها را در کارهای توالی عملکردی مانند آشپزی درگیر کنید.
داستان‌گویی با تصاویر
داستان‌گویی با تصاویر روش مناسب برای آموزش مفهوم توالی به کودکان است. با تصاویر داستانی به کودکان کمک کنید مفهوم توالی اول، بعدی و آخر را درک کنند.
برای این منظور می‌توانید از داستان‌های مصور کتاب کودک استفاده کنید.
همچنین استفاده از فلش کارت های داستانی برای این منظور مفید هستند.
برای آموزش مفهوم توالی به کودکان بعد از خواندن یک داستان درباره توالی وقایع بحث کنید.
حرف آخر آموزش مفهوم توالی به کودکان
آموزش مفهوم توالی به کودکان برای رشد شناختی، یادگیری و موفقیت تحصیلی آنان بسیار مهم است.
در این مقاله از مجله تخصصی آریاکید بازی هایی را برای آموزش مفهوم توالی به کودکان معرفی کردیم. علاوه بر این تقریبا تمام فعالیت‌های روزمره مثل لباس پوشیدن، مسواک زدن، آشپزی و غیره دارای توالی خاصی هستند که از طریق آنها می‌توان مفهوم توالی را به کودکان اموزش داد.
علاوه بر بازی ها و فعالیت‌های ذکر شده، بازی با اسباب بازی های ساختی نیز که ترتیب در آنها دارای اهمیت است، برای آموزش مفهوم توالی به کودکان مفید و موثر هستند.
منابع:
سینگر، دروتی جی. سینگر، جروم ال. (۱۳۸۷). پرورش خلاقیت به کمک بازی‌های وانمودی. (ترجمه حمید علیزاده، علیرضا روحی). تهران: جوانه رشد.
Campbell, S. C. (2008). Plays and its role in mental development, Retrieved, 10 June 2008, http://articledirectory.adsensepackages.com.
Gelman, R. (2000). Domain specificity and variability in cognitive development .Child Development, 71.
Papalia , D. & Olds ,S. W.(1992). Human development. Mc Grow – Hill. INC.
Piaget, J. (1964). Development and learning. In R. Ripple and V. Rockcastle. (Eds.), Piaget rediscovered (pp.7-20). Ithaca, NY: Cornell University Press.
https://www.lwtears.com/blog/7-sequencing-activities-kindergarteners-and-preschoolers
