امروزه اهمیت و ضرورت آموزش و پرورش در دوره پیش از دبستان، بیش از گذشته مورد توجه است و افزایش روزافزون متقاضیان آموزشهای این دوره، نیازهای والدین شاغل و شرایط فعلی جامعه، ضرورت تهیه برنامههای غنی و کیفی و تدوین استانداردهای لازم در این دوره را نشان میدهد. از این رو، در این مقاله از مجله تخصصی آریاکید به بررسی استانداردهای یک مهد کودک خوب میپردازیم.
اهداف دوره مهد کودک
آموزش و پرورش در دوران اولیه کودکی، شامل برنامهای است برای کودکان گروه سنی ۳ تا ۶ سال که در دوره پیش از دبستان هستند. سالهای بین سه تا شش سالگی مرحله شکلگیری شخصیت است که با حساسیت زیاد کودک نسبت به محیط اطراف و پیرامون خود مشخص میشود.
برنامههای مناسب آموزشی در این دوره، شامل آن دسته از برنامههایی است که بتواند محیط بازی محرکی را برای رشد هوشی، کلامی، اجتماعی، عاطفی و جسمی کودک فراهم آورد.
همچنین مبنایی برای رشد خواندن، نوشتن و حساب کردن تشکیل دهد و از طرف دیگر تعامل با محیط، مشارکت فعال در فعالیتهای گروهی و توانایی حل مسائل خلاق را در کودکان تقویت کند و به طور کلی به بهبود مهارتهای پایه منجر شود.
تاثیر دوره پیش دبستانی در رشد کودکان
آموزش و پرورش پیش از دبستان از طریق غنیسازی محیطی، کودکان را قادر میسازد که به کسب تجارب ادراکی و ذهنی جدیدی که احتمالاً در محیط معمول خانواده برای آنان امکانپذیر نیست، بپردازند.
ثابت شده است کودکانی که چند سال به مراکز پیش از دبستان رفتهاند، آسانتر از آنهایی که از این امتیاز محروم بودهاند، وارد دبستان و مراحل بعدی تحصیل میشوند.
تحقیقات انجام شده در سالهای اخیر نشاندهنده تأثیر برنامههای غنی و برنامهریزی آموزشی و درسی مطلوب بر گروههای سنی مختلف کودکان به ویژه سنین پیش از دبستان است.
مطالعات متعددی که در فرهنگهای مختلف انجام گرفته، نشان داده است که کمبود محرکهای محیطی و عدم امکان تجارب حسی، حرکتی و ذهنی، اثرات نامطلوبی بر روند رشد روانی و اجتماعی کودکان میگذارد.
بنابراین نقش مراکز نگهداری از کودکان مانند مهد کودکها و مراکز پیشدبستانی در رشد همهجانبه کودکان، اهمیت فراوانی دارد.
ضرورت شناخت استانداردهای یک مهد کودک خوب
رعایت اصول مهم آموزشی و غیرآموزشی برای دست اندرکاران تعلیم و تربیت، یعنی معلمان و مربیان میتواند نتایج مهمی دربرداشته باشد.
هدف از تدوین استانداردهای غیرآموزشی مانند تغذیه، فضای فیزیکی، اصول مکانیابی، نیروی انسانی، بهداشت، ایمنی و تجهیزات، فراهم کردن بستری مناسب جهت حفظ سلامت و امنیت کودکان و کمک به رشد مناسب کودک و سهولت دستیابی به اهداف آموزشی و تربیتی است.
لذا در ادامه، استانداردهایی را برای یک مهد کودک خوب بیان میکنیم که میتواند مد نظر شما والدین گرامی و دستاندرکاران این مراکز قرار گیرد. در ابتدا به شرح استاندارهای لازم در مورد فضای بیرونی ساختمان یک مهد کودک خوب میپردازیم.
استانداردهای مربوط به فضای محوطه بیرونی ساختمان یک مهد کودک خوب
فضای بیرونی ساختمان یک مهد کودک خوب باید به راحتی برای کودکان قابل دسترس باشد؛ از جمله بچههای دارای ناتوانی جسمی یا سایر ناتوانیها. قوانین امنیت باید به همه مربیان اعلام شده و توضیح داده شود.
کارکنان باید برای اطمینان از امنیت فضای بازی بیرونی، به طور منظم سنجش خطر انجام دهند. وسایل بازی ثابت نباید در مجاورت یا روی سطوح سخت باشند. مطالعات نشان میدهد که وسایل بازی ابتدایی با صدمات زمین بازی همچون افتادن از وسایل مرتبط است.
افتادن روی سطوح نرم کمتر از افتادن روی سطوح سخت احتمال آسیب جدی دارد. تیمی که زمین بازی را طراحی میکند، باید نیاز به مواد نرم را برای نیازهای روزافزون بچهها محاسبه و تنظیم کند.
سطوح ارتجاعی باید حداقل تا ۴ قدم دورتر از منطقه افتادن از وسایل نصب شود. وسایل باید محکم باشد و نقاط تیز یا گوشه، تراشه، پیچها یا قسمتهای بیرونزده، قسمتهای فرسوده افتاده، قسمتهای کوچک خطرناک یا رنگهایی که محتوی مواد سمی هستند، نداشته باشد.
تمامی وسایل بازی باید به گونهای ساخته و نصب شده باشند که برای استفاده کودکان ایمن باشند. در رو یا زیر وسایل که ممکن است در دسترس بچهها باشد، نباید قسمتهای تیز و برنده وجود داشته باشد.
وسایل بازی فضای خارجی نباید به مواد سمی آغشته باشد. فضای خارجی با وسایل و نردهها و حفاظهایی محصور شود که بچهها بدون کمک یک بزرگسال نتوانند از آنجا خارج شوند.
تمام بخشهای زمین بازی باید سطح مناسب داشته و برای کاهش خطر صدمات، ضربهگیر داشته باشد. تمام لوازم زمین بازی باید با سطوح ارتجاعی و احتراقناپذیر پوشیده شده باشد.
نکات مربوط به محیط بیرونی
برخی دیگر از ملاحظات محیط بیرونی ساختمان یک مهد کودک خوب شامل موارد زیر است:
- استفاده از وسایل بازی استاندارد و متناسب با سن کودکان در محوطه بیرونی.
- پوشاندن زمین بازی کودکان با شن نرم یا کفپوشهای مناسب و استاندارد برای جلوگیری از آسیب دیدن کودکان در هنگام زمین خوردن.
- مقاومسازی و رعایت اصول ایمنی در محوطه بیرونی مهد مانند: استفاده از حفاظهای مناسب در محوطه بیرونی به ویژه اگر در محوطه بیرونی زیرزمین، استخر یا حوض آب وجود دارد.
- استفاده از گلها و گیاهان در محوطه بیرونی (توصیه میشود از گلها و گیاهان سمی یا خاردار استفاده نشود).
- فضای بیرونی باید به اندازه کافی بزرگ باشد تا کودکان به راحتی به فعالیتهای فیزیکی و بازی بپردازند.
- وسایل بازی کودکان باید استاندارد و از نوع پلاستیک مرغوب بوده و عاری از هرگونه مواد محرک و زوایا و گوشههای تیز و برنده باشد. لازم به ذکر است وسایل بازی باید هر از چند گاهی مورد بازبینی قرار گیرد و وسایل بازی خراب و شکسته باید تعویض شوند.
فضاهای استاندارد مهد کودک
فضاهای استاندارد در یک مهد کودک خوب شامل موارد زیر است:
۱-ورودی ساختمان
۲- هال مرکزی
۳- اتاق مدیریت همراه با محلی برای گفتگو با والدین
۴- فضای انتظار والدین
۵- فضای سرگرم شدن موقت کودکان
۶- رختکن کارمندان
۷- سرویس کارمندان
۸- آشپزخانه و انبار
۹- سالن ورزش و بازی دستهجمعی
۱۰- انبار وسایل بازی و اسباب بازی ها
۱۱- کارگاه نقاشی و کار با رنگ و کاردستی
۱۲- فضای مربوط به نظافتچی و انبار مربوط به آن
۱۳- کلاسهای گروهی ۱۵ تا ۲۰ نفره کودکان
۱۴- فضای سرویس هر گروه
۱۵- فضای استراحت کودک.
ملاحظات تکمیلی محوطه بیرونی مهد
- نظارت و کنترل دقیق کودکان به ویژه کودکان دارای مشکلات رفتاری در هنگام بازی توسط مربیان و معلمان.
- محوطه بیرونی و محل بازی کودکان علاوه بر ایمنسازی و مقاومسازیهای لازم، عاری از هرگونه مواد یا وسایلی باشد که سلامتی کودکان را به خطر میاندازد. مثلاً مواد سمی و موادی مانند رنگهای صنعتی را باید در انبار و در جایی دور از دسترس کودکان قرار داد.
- محوطه بیرون، اسباب بازی ها و محل بازی کودکان باید هر روز تمیز و نظافت شود.
- فضای بیرونی مهد باید عاری از هر گونه حشره یا حیواناتی مانند سگ و گربه باشد. اگر این حیوانات جهت اهداف آموزشی نگهداری میشوند، باید محل نگهداری آنها مخصوص و به دور از کودکان باشد.
- لازم است کودکان هر روز به میزان لازم، مثلاً یک ساعت در محوطه بیرون و در زیر نور آفتاب بازی کنند.
- بسته بودن در ورودی محوطه بیرونی برای پیشگیری از خروج احتمالی کودکان در زمان بازی ضروری است.
استانداردهای تغذیه در یک مهد کودک خوب
اهداف کلی حاصل از تدوین استانداردهای یک مهد کودک خوب حفظ سلامت جسمی و روحی کودکان است.
از آنجا که کودکان در ۷ سال اول زندگی در مراحل رشد قرار دارند، لذا تغذیه آنها از اهمیت ویژهای برخوردار است و توجه به اصول تغذیه کودکان از سوی والدین و مربیان امری لازم و ضروری است.
مواد غذایی موجود در برنامه غذایی کودکان باید به گونهای باشد که به تمام نیازهای رشدی کودک پاسخ بدهد.
یک مهد کودک خوب نه تنها خود باید این اصول و روشهای درست تغذیه را رعایت کند، بلکه باید این اصول و روشهای درست را در کودکان و والدین آنها نیز نهادینه کند تا به بهبود فرهنگ تغذیه درست در جامعه کمک شود.
در این بخش به شرح استانداردهای مربوط به تغذیه در یک مهد کودک خوب میپردازیم.
تنوع و کیفیت غذایی
- استفاده از همه گروههای مواد غذایی لازم در برنامه تغذیه کودکان
- استفاده از میوهها و سبزیجات تازه به طور روزانه در رژیم غذایی کودکان (توصیه میشود میوهها و سبزیجات به صورت تازه تهیه شده و خوب شسته شود و ضدعفونی گردد. همچنین توصیه میشود برای ترغیب و تحریک کودکان به غذا خوردن، از میوهها و سبزیجات رنگی استفاده شود. حتی بهتر است میوهها و سبزیجات به صورت اشکال مورد علاقه کودکان تزئین شوند تا آنها را به غذا خوردن ترغیب کنند.)
- استفاده روزانه از غلات و حبوبات مانند انواع نان، برنج، ماکارونی، عدس، لوبیا و… به میزان لازم.
- تغذیه روزانه از لبنیات به ویژه شیر و ماست که حتماً باید در رژیم غذایی کودکان گنجانده شود.
- استفاده از پروتئین و گوشتها شامل گوشت قرمز، گوشت سفید و به ویژه ماهی در برنامه غذایی کودک (توصیه میشود که حداقل هفتهای ۲ یا ۳ بار از گوشتها در برنامه غذایی کودک استفاده شود.)
- بهرهگیری از چربیها به طور روزانه و به میزان لازم در برنامه غذایی کودکان.
- استفاده از آب کافی و آبمیوهها در رژیم غذایی کودکان (توصیه میشود که هرگز از نوشابههای گازدار در برنامه غذایی کودکان استفاده نشود.)
- پرهیز از استفاده تنقلاتی چون چیپس، پفک و… و جایگزین کردن این مواد با مواد غذایی مناسب و مفید.
آموزشهای مرتبط با تغذیه و بهداشت
- آموزش اصول، آداب و روشهای درست صرف غذا به کودکان.
- آموزش و نظارت لازم در رعایت بهداشت کودکان مانند شستن دستها قبل از غذا خوردن، عدم استفاده از وسایل شخصی دیگران در هنگام غذا خوردن مانند قاشق، لیوان و… و نشسته بودن کودکان در هنگام غذا خوردن.
- نظارت و کنترل دقیق به نظافت و بهداشت آشپزخانه و محل نگهداری مواد غذایی.
- استفاده پرسنل آشپزخانه از روپوش و پیشبند بهداشتی و دستکشهای یک بار مصرف بهداشتی در هنگام آمادهسازی و طبخ مواد غذایی و نظارت به روند فراهم کردن غذا.
- استفاده از ظروف غذایی استیل یا پلاستیکی مرغوب برای کودکان و عدم استفاده از ظروف بلور و شیشهای.
- تهیه مواد غذایی به ویژه موادی مانند شیر، سبزیها و میوهها به صورت روزانه.
- عدم استفاده مجدد از غذاهای مانده (توصیه میشود غذاها به صورت تازه و روزانه و به میزان لازم تهیه شوند.)
- توجه به نیازهای غذایی خاص کودکانی که دچار حساسیت یا ممنوعیت غذایی هستند (لازم به ذکر است که والدین باید در زمان ثبت نام کودک در مهد، مسؤولان مهد را از حساسیت یا ممنوعیت غذایی کودک خود آگاه کنند.)
سایر موارد استانداردهای تغذیه یک مهد کودک خوب
- نظارت و کنترل دقیق به زمان تغذیه کودکان و سرو غذا رأس ساعت مقرر.
- عدم استفاده از ادویهجات و مواد غذایی محرک در برنامه غذایی کودکان.
- فراهم کردن یک محیط جذاب و خوشایند برای ساعات غذای کودکان (توصیه میشود مکان غذاخوری کودکان جذاب و سرگرمکننده باشد تا کودکان را به تغذیه مناسب، برانگیزد.)
- دمای نگهداری مواد غذایی داغ بیش از ۶۰ درجه و مواد غذایی سرد کمتر از ۵ درجه باشد.
- تهیه مواد غذایی از مراکز معتبر و دقت در تاریخ انقضای مواد غذایی.
- تمیز و ضدعفونی کردن روزانه محل غذاخوری کودکان.
- اطمینان از سلامت همه پرسنل به ویژه پرسنل و خدمه آشپزخانه از نظر ابتلا به بیماریها به ویژه بیماریهای واگیردار.
- استفاده از میانوعدههای مناسب مانند انواع مغزها، میوهها و… در برنامه غذایی کودکان.
استانداردهای بهداشتی و پیشگیری از بیماریها در مهد کودک
برای دستیابی به اهداف تربیتی، لازم است ابتدا اهداف زیربنایی مانند امنیت و سلامت کودکان مد نظر قرار گیرد. بنابراین یکی از وظایف مهم یک مهد کودک خوب دقت در امر سلامت و پیشگیری از بروز بیماریهای مختلف است.
لذا لازم است تمام قوانین و استانداردهای مورد نظر در این حوزه را با دقت مد نظر قرار دهند تا از بیمار شدن و انتشار بیماری بین کودکان پیشگیری شود.
استانداردهای مراقبتی بهداشتی و پزشکی
- جلوگیری از حضور کودکان بیمار تا بهبودی کامل در مهد، برای جلوگیری از انتشار بیماری به کودکان دیگر.
- استفاده از تجهیزات قابل شستشو مانند قفسهها، میز و صندلی پلاستیکی و اسباب بازی ها (لازم است وسایل مورد استفاده کودکان به طور منظم مثلاً به صورت هفتگی با آب گرم و مواد ضدعفونیکننده شسته و ضدعفونی شوند.)
- کلیه وسایل و تجهیزات موجود در کلاسها باید ایمنسازی و در شرایطی مناسب نگهداری شوند. حتیالامکان از انبار وسایل و تجهیزات اضافی در فضای داخلی مهد خودداری شود.
- حضور منظم پزشک (به طور ماهانه) در مهد و معاینه و چک کردن منظم وضعیت سلامتی کودکان و تهیه پرونده یا کارت وضعیت سلامتی کودکان برای اطلاع مسؤولان مهد و والدین. واکسیناسیون کودکان قبل از ورود به مرکز و انجام آزمایشهاى پزشکى هنگام ثبت نام برای اطمینان از سلامت کودک ضروری است.
- در صورت حضور شیرخواران در مهد، باید مکان مناسب نگهداری و مکان مناسب بهداشتی جهت تعویض پوشاک شیرخواران فراهم باشد.
- آموزش رعایت اصول بهداشتی به کودکان مانند اصول صحیح استفاده از مسواک و رعایت بهداشت دهان و دندان، نریختن زباله در فضاها، استفاده از دستمال یا دست خشککن بعد از شستن دستها و…
استانداردهای نظافتی
- همه فضاهای داخلی باید در پایان هر روز مورد نظافت کامل قرار گیرند. به ویژه سرویسهای بهداشتی که باید به طور روزانه با آب گرم و مواد ضدعفونیکننده نظافت شوند.
- آموزش، دقت و نظارت به شستشوی دقیق دستهای کودکان به ویژه قبل و بعد از غذا، بعد از استفاده از سرویس بهداشتی و بعد از بازی کردن با وسایل بازی، اسباب بازی ها یا حیوانات خانگی (لازم به ذکر است از آنجا که اغلب میکروبهای بیماریها از طریق دستان آلوده منتقل میشود، لذا آموزش کودکان و دقت و توجه به این امر، لازم و ضروری است.)
- مجهز بودن مهد به جعبه کمکهای اولیه مناسب.
- آموزش استفاده از دستمال در هنگام عطسه یا سرفه کردن.
- نصب تصاویر و پوسترهای آموزشی در مورد رعایت اصول بهداشتی، متناسب با سن کودکان در کلاسها.
- دور بودن مکان سرویسهای بهداشتی از کلاسها و به ویژه فضای آشپزخانه و محل نگهداری مواد غذایی.
استانداردهای مربوط به پرسنل و کارکنان در یک مهد کودک خوب
از دیگر استانداردهایی که در یک مهد کودک خوب باید رعایت شود، استانداردهای مربوط به پرسنل و کارکنان مهد است که شامل موارد زیر میباشد:
استانداردهای کیفی و کمی کارکنان
- استفاده از تعداد مناسب مربیان (هر چه تعداد کودکان کمتر باشد، کارایى مربى بیشتر میشود. آکادمى پزشکان اطفال امریکا ۳ تا ۵ کودک براى هر مربى و براى کودکان بزرگتر ۷ تا ۱۰ کودک را پیشنهاد کرده است.)
- استفاده از پرسنل مجرب و آموزشدیده برای انجام امور مختلف مهد و توجه به اهمیت گذراندن دورههای آموزشی مورد نظر توسط پرسنل.
- آشنایى مربیان و کارکنان با روشهاى تربیتى و آموزشی.
- آموزش لازم پرسنل براى جلوگیرى از گسترش بیماریها. این کار اصلیترین راه برای جلوگیرى از گسترش بیمارى بین کودکان است.
- کارمندان برنامههای سالهای ابتدایی مسؤول بررسی منظم فضای داخلی و خارجی برای سلامت و امنیت هستند و باید قادر باشند رفتارهای ایمن را به بچهها آموزش دهند، از جمله اینکه در یک موقعیت اضطراری چه کار کنند.
- همه مربیان باید دانش صحیحی در مورد استانداردهای ایمنی و سلامت داشته باشند و برای ترویج تجربیات یادگیری مناسب، مهارتهای لازم را داشته باشند. این استانداردها برای بچههای کوچکتر در برنامههای سالهای پایین که تازه از محیط خانه به مدرسه منتقل شدهاند، اهمیت بسزایی دارد.
- مربیان سالهای پایین باید توسط مدیران و رهبران مهد حمایت شوند تا جوابگوی سیاستها و اهداف مورد نظر باشند.
استانداردهای آموزشی و مهارتی پرسنل
مربیان بچههای کوچک باید در تمام زمینههای ایمنی دانش داشته باشند، از جمله ایمنی در برابر آتش، ایمنی عبور و مرور، سلامت آب و امنیت شخصی.
دانش کمکهای اولیه: همه مربیان باید کمکهای اولیه کودکان را آموزش ببینند. از جمله نجات تنفسی و خفگی. مربیان و دستیاران از مدیریت کمکهای اولیه آگاه باشند: مکان تجهیزات و تدارکات، امکانات و کارکنان کمکهای اولیه و روشهای اضطراری.
سنجش خطر: سنجش خطر شامل ارزیابی دقیق خطر در یک مجموعه است. همه کارکنان باید در زمینه سنجش خطر و شناسایی خطرات بالقوه برای کودکان آموزش ببینند.
گزارش روندها: همه کارمندان باید از قوانین، سیاستها و رویههای امنیت و سلامت مدرسه مطلع باشند. از جمله گزارش و مستندات برای تصادفات، خطرات بالقوه، بیماریهای کودکان یا نگرانیهای سلامت و کودکان مشکوک به سوءاستفاده یا غفلت.
سلامت کودکان: همه کارمندان باید در خصوص شناسایی بیماریهای عفونی و غیرعفونی مانند آسم و نشانههای همراه با واکنشهای آلرژیک مشترک میان کودکان از جمله حساسیتهای غذایی مثل کره بادام زمینی، غذای دریایی و فرآوردههای لبنی آموزش ببینند. مربیان باید مراقب وضعیت سلامت بچهها باشند و اگر نشانههای بیماری ظاهر شد، سریعاً اقدام کنند.
کلام آخر استانداردهای یک مهد کودک خوب
دوره مهد کودک و پیش دبستانی یکی از مهمترین سنین در آموزش و رشد کودکان است. حضور در مهد کودک علاوه بر تقویت هوش، منجر به بهبود مهارتهای پایه در کودکان میشود.
با این حال، همه مهد کودک ها از کیفیت یکسانی برخوردار نیستند. به همین دلیل آشنایی والدین با استانداردهای یک مهد کودک خوب برای ایمنی، سلامت و روند رشد و یادگیری کودکان حایز اهمیت است.
در این مقاله از مجله تخصصی آریاکید به مهمترین استانداردهای یک مهد کودک خوب از جمله استاندادرهای محیطی، تغذیهای، مراقبتی، بهداشتی و پرسنلی پرداختیم که شما را در انتخاب یک مهد کودک خوب برای فرزند دلبند خود یاری خواهد کرد.
منابع:
Estandards of California Department Education(CDE). (2008). California preschool learning Foundations,Sacramento. Social-Emotional Development Language and Literacy English-Language Development Mathematics, published by the Department. 1430 N Street: Sacramento, CA 95814-5901. (1).
Guidelines for Health and Safety Standards in Early Years Programm in the Independent School )2007(- The Supreme Education Council Education Institute Curriculum Standards Office.
