بهبود مهارتهای پایه

مزایای قصه گویی برای رشد خلاقیت کودکان

مزایای قصه گویی برای رشد خلاقیت کودکان

قصه گویی مزایای زیادی برای کودکان دارد. ما قبلا به فواید قصه گویی برای رشد کودکان به طور کلی پرداختیم. با توجه به اهمیت خلاقیت و ضرورت تقویت آن در کودکان، در این مقاله از مجله تخصصی آریاکید به مزایای قصه گویی برای رشد خلاقیت کودکان می‌پردازیم.

خلاقیت و مهارت تفکر خلاق قابلیتی است که در همگان وجود دارد اما نیازمند پرورش و تقویت است. همین طور خلاقیت به معنای ابداع، نوآوری، ابتکار و آفرینندگی در تمام فعالیت­‌های آدمی است.

از طرف دیگر، خلاقیت عبارت است از توانایی دیدن چیزها به شیوه­‌های جدید، شکستن مرزها و فراتر رفتن از چارچوب‌­ها، فکر کردن به شیوه­ای متفاوت، ابداع و اختراع چیزهای جدید، استفاده از چیزهای نامربوط و تبدیل آن به شکل‌های جدید.

برای رشد و پرورش خلاقیت، بهترین زمان، سنین کودکی است. از آنجایی­ که محیط خانه نقش بسیار مهمی در رشد و پرورش کودکان دارد و اساساً پرورش خلاقیت در بستر خانواده صورت می­‌گیرد و تاثیر خانواده بر خلاقیت کودکان قابل توجه است.

لذا والدین می­‌توانند با شناخت کامل کودک و خصوصیت مراحل رشد و تربیت آنها و به کار بستن به‌موقع توصیه­‌ها، قبل از آنکه کودکان به محیط رسمی مدرسه پای بگذارند، خلاقیت کودکان خود را پرورش دهند.

قصه‌گویی یکی از قدیمی‌­ترین راه‌هایی است که از دیرباز برای تعلیم و تربیت آدمی به کار گرفته شده است. شاید پیشینه قصه و قصه‌گویی به حضرت آدم برسد که داستان رانده شدن از بهشت را برای فرزندانش بازگو کرده است.

اهمیت قصه در پرورش کودکان

افلاطون اشاره می­‌کند که «پرورشی که روح کودکان از طریق قصه کسب می­‌کند، بسیار بیشتر از تربیتی است که جسم آنها از طریق ورزش کردن کسب می­‌کند.»

از طریق قصه ­‌گویی می­‌توان تغییرات زیادی در زمینه یادگیری، سوادآموزی و خلاقیت کودکان ایجاد کرد (ریموند، ۲۰۰۸). روانشناسان معتقدند کودکان از ۵ سالگی به داستان و قصه علاقمند می­‌شوند.

البته قصه‌ گویی خلاق مستلزم یک ارتباط دوجانبه و متقابل بین قصه‌گو و شنونده است. قصه‌گو با نقل‌ شفاهي‌ يك‌ داستان، برای شنوندگان‌ خود، امكان‌ تصويرسازی ذهني‌ را فراهم‌ می‌سازد.

همچنان‌ كه‌ كودک قصه‌ را می‌شنود و صحنه‌ها، عمل‌ داستان‌ و شخصيت‌های آن‌ را خلق‌ می‌كند، توانايی تجسم‌ و خيالبافی كه‌ مبنای تصور خلاق‌ است‌، در وجود او شكوفا می‌شود.

از ميان‌ داستان‌ ها و انواع کتاب داستان به‌ ويژه‌ داستان‌ های تخيلی يا علمی ـ تخيلی می‌توانند در فعال‌ كردن‌ قدرت‌ تخيل‌ و ايجاد روح‌ نوجويی و حس‌ كنجكاوی، ابزاری مناسب‌ باشند.

استفاده‌ هوشمندانه‌ از داستان‌ تخيلی، نه‌ تنها حس‌ آينده‌ کودکان‌ را غنی می‌سازد، بلكه‌ جانی تازه‌ به‌ تخيل‌ آنها می‌بخشد و توانايی كنترل‌ و تسلط به‌ تغييرات‌ را در آنها بالا می‌برد (میرهادی، ۱۳۷۳).

اهمیت قصه گویی به کودکان برای رشد آنان

اهمیت قصه گویی برای رشد خلاقیت

امروزه اگر نگاهی به ویترین کتاب‌فروشی­‌ها بیندازید، می­‌توانید کتاب­‌های ادبی بسیاری را ببینید که برای همه گروه‌های سنی کودکان به عنوان کتاب کودک بازنویسی شده­‌اند، از کتاب شاهنامه گرفته تا کتاب بوستان و گلستان و مثنوی عظیم مولانا.

همه این کتاب­‌های ارزشمند منابع مهمی برای رشد تفکر و تعلیم و تربیت صحیح هستند. به عقیده کارشناسان، کودک از سال‌های ۵-۴ زندگی به قصه و داستان علاقمند می‌شود.

قصه‌­ها و داستان­‌ها توجه کودکان را به خود جلب کرده و تمرکز آنها را به دنیای ذهنی و خیالی متمرکز می­‌کند. دنیایی که در آن می­‌توانند مفاهیم خودشان در مورد زندگی، دنیا و ارتباطات انسانی آزمایش کنند.

قصه­‌ها کمک می­‌کنند تا کودکان بهتر دنیای اطراف خود را ببینند و بشناسند. از مزایای دیگر قصه‌ گویی برای رشد کودکان می­‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

  • تشویق و تحریک کودکان به سمت فرآیند­های ذهنی
  • ایجاد فرصت برای نمایش خلاق ایده­‌ها و احساسات
  • فراهم کردن موقعیت­‌هایی برای ایجاد و بهبود مهارت­‌های اجتماعی و ارتباطی
  • ایجاد کردن فرصت برای کار بر روی ایده­‌ها و تجربیات توسط کودکان
  • رشد خلاقیت کودکان

در این میان قصه گویی برای رشد خلاقیت کودکان اهمیت زیادی دارد.

قصه‌ گویی و پرورش خلاقیت

قصه­‌ها با خلق دنیایی دیگر می­‌توانند به جلب توجه و تمرکز در کودکان کمک کنند و آنها را به دنیایی ماورای دنیای واقعی ببرند و به همین جهت قصه­‌ها می­‌توانند با پرورش قوه خیال و خیالپردازی در کودکان، آنها را به سمت خلاقیت سوق دهند.

خلاقیت که به عنوان نیروی درونی و بالقوه در آدمی نهاده شده است که قابلیت رشد و پرورش دارد و می‌تواند به حالت بالفعل درآید. هر چند که تاکنون تعریف واحدی برای خلاقیت بیان نشده است اما خلاقیت به عنوان امری ضروری برای زندگی امروزی و سازگاری با دنیای اطراف بسیار مورد توجه است.

یکی از ابعاد مهم خلاقیت تخیل و تصویرسازی ذهنی است (هارلوک، ۱۹۸۲). می‌­توان گفت که خلاقیت در حقیقت شکلی از تخیل کنترل‌شده است که به نوعی ابداع و نوآوری منجر می‌شود.

بنابراین می­‌توان دریافت که یکی از روش‌­های رشد و پرورش خلاقیت تقویت و پرورش نیروی تخیل و تصور ذهنی است و از طرفی بهترین سنین برای رشد و پرورش قوای ذهنی و تخیل همان سنین کودکی و پیش از دبستان است.

پرورش خلاقیت در کودکان از روش‌­های مختلفی صورت می‌گیرد. قصه‌ گویی یکی از بهترین روش‌­های آموزش کودکان خردسال است که لذت بردن از قصه و کتاب را به آنها می­‌شناساند و به آنان فرصت کسب مهارت­‌های اجتماعی، حل مسأله، گوش دادن فعال، تمرکز، تقویت مهارت­‌های کلامی و پرورش خلاقیت را عرضه می­‌کند.

کودکان در حال شنیدن داستان

شیوه تاثیر قصه و داستان بر خلاقیت کودکان

فروید به عنوان پدر علم روانکاوی معتقد است خلاقیت و تفکر خلاق، شکلی عالی از تخیلات آزاد و بازی‌ های دوران کودکی است. به اعتقاد او سرچشمه خلاقیت را باید در تجربیات دوران کودکی جستجو کرد.

پس می­‌توان دریافت که قصه­‌ها با ایجاد و رشد و پرورش قدرت تخیل و تصویرسازی ذهنی که زیربنای خلاقیت و تفکر خلاق است، می­‌توانند به رشد و توسعه خلاقیت در کودکان کمک کنند.

در حقیقت داستان‌ها و قصه­‌ها با تحریک قوه تخیل و با ایجاد امکان تصویرسازی ذهنی، ذهن کودک را به تخیل و ایده‌سازی وامی‌­دارد. به همین دلیل قصه گویی برای رشد خلاقیت کودکان بسیار مفید است.

چراکه کودک با شنیدن یک داستان، صحنه­‌ها و شخصیت­‌های آن را دوباره در ذهن خود خلق و بازآفرینی می­‌کند. و بدین ترتیب توانایی تجسم و تصویرسازی ذهنی که مبنای مهارت تفکر خلاق و خلاقیت است­، در وجود او شکوفا می­‌شود.

ویگوتسکی از پیشگامان روانشناسی معتقد است که فقر محیطی و عدم وجود محرک­‌های محیطی مناسب سبب می­‌شود که کودکان تصور ذهنی ضعیفی داشته باشند.

بنابراین می­‌توان از طریق قصه‌ گویی به غنای محیطی کودک و تقویت قوای ذهنی و تخیل در او و در نتیجه پرورش خلاقیت کمک کرد.

تاثیر قصه گویی بر مهارت حل مسئله

یکی از مزایای قصه گویی برای رشد خلاقیت تاثیر آن در پرورش مهارت حل مسئله در کودکان است.

حل مسأله نیز یکی از ابعاد تفکر خلاق است. پیاژه و ویگوتسکی معتقدند که اهمیت بازی خلاق آن است که سبب رشد و بهبود حل مسأله به شیوه‌ای خلاق می‌شود (دنسکی، ۱۹۹۹).

حل مسأله یکی از راه‌هایی است که از طریق آن کودکان می‌­توانند خلاقیت خود را نشان دهند و در این میان قصه‌گویی یکی از راه‌هایی است که می­‌تواند بر بهبود فرآیند حل مسأله مؤثر باشد.

برای این کار می‌توان از قصه­‌هایی بهره برد که در آنها از فرآیندهای حل مسأله استفاده می­‌شود. قصه‌هایی که در آن، افراد به دنبال یافتن راه حل برای حل مشکلاتشان هستند. این امر سبب می­‌شود تا قدرت حل مسأله و تفکر خلاق درکودکان افزایش یابد.

کودک در حال قصه گویی به پدرش

روش‌های قصه گویی برای رشد خلاقیت کودکان

روش‌­های متعددی برای تشویق کودکان به فعالیت خلاق، از طریق داستان و قصه ­‌گویی وجود دارد. روش‌­هایی مانند نقل قصه‌های بدون پایان و تشویق کودکان به تکمیل آنها، نقل قصه‌های بدون عنوان و تقاضا از کودکان برای انتخاب عنوان، شرکت دادن کودکان در نمایش­‌های خلاق برای ساختن داستان، تصویرگری و نقاشی بر اساس داستان.

روش داستان گویی نیمه تمام

الكس‌ اسبورن‌ كه‌ از صاحب‌نظران‌ در زمينه‌ خلاقيت‌ و مؤسس‌ بنياد آموزش‌ خلاقيت‌ است‌، می‌گويد: «براي‌ به‌ دست‌ آوردن‌ حداكثر تمرين‌ خلاقيت‌ از داستان‌های كوتاه‌، بايد بكوشيم‌ كه‌ با خواندن‌ قسمت‌ اول‌ داستان‌ و فكر كردن‌ درباره‌ قسمت‌ آخر و نوشتن‌ داستان‌ متفاوت‌ از داستان‌ اصلی، اثری بهتر از آن‌ خلق‌ كنيم‌.»

همچنين پيشنهاد می‌شود كه‌ قسمتی از يك‌ داستان‌ كوتاه‌ كه‌ كودكان‌ با آن‌ آشنايی ندارند، خوانده‌ شود و پس‌ از اينكه‌ شخصيتی در داستان‌ معرفی شد يا حادثه‌ای رخ‌ داد، از آنها خواسته‌ شود مسائلی را كه‌ احتمالاً در پاراگراف‌ بعدی به‌ وقوع‌ خواهد پيوست‌، پيشگويی كنند.

پس‌ از اجراي‌ اين‌ تمرين‌، كودكان‌ بايد در گروه‌های كوچک‌تر، به‌ اظهار نظر در مورد نحوه‌ پايان‌ يافتن‌ داستان‌ بپردازند. ای.پال‌ تورنس‌ نيز كه‌ از محققان‌ برجسته‌ در زمينه‌ خلاقيت‌ است‌، توصيه‌ می‌كند كه‌ پس‌ از نقل‌ داستان‌، از كودكان‌ بخواهید اصل‌ مطلب‌ را به‌ شكل‌ يک تصوير، يكک شعر يا شعار، يک تم‌ يا علامت‌ انتزاعی خلاصه‌ كنند.

روش‌ ديگر، تشويق‌ كودكان‌ به يافتن‌ راه‌حل‌های ظريف‌ برای مسأله‌ يا گره‌ اصلی يک داستان‌ است‌.

روش تور جادویی

یک روش‌ ديگريی موسوم‌ به‌ «تور جادويی» نيز توسط تورنس‌ به‌ كار رفته‌ است‌. در اين‌ روش‌، او تكه‌ تورهای نايلونی در اختيار كودكان‌ می‌گذاشت و از آنها می­‌خواست خودشان‌ را در قالب‌ هر كس‌ يا هر چيزی كه‌ دوست‌ دارند، تجسم‌ و نقش‌ آن‌ را بازی كنند.

سپس‌، تمام‌ گروه‌، با توجه‌ به‌ نقش‌هايی كه‌ هنرپيشگان‌ برای تور جادويی انتخاب‌ كرده‌اند، ‌داستانی را خلق می‌كنند (تورنس، ۱۹۷۲).

کودک قصه گو

روش‌ ديگر، نوشتن حرف‌های كودک است‌. در این روش قصه گویی برای رشد خلاقیت کودکان خود آنان قصه تعریف می‌کنند و مربی آن را می‌نویسد.

به‌ اين‌ ترتيب‌ كه‌ مربی داستان‌ هايی را كه‌ كودک می‌گويد، با جملات‌ خودش‌، در همان‌ موقع‌، روی ورقه‌هايی می‌نويسد و برای او می‌خواند.

در اين‌ روش‌ توصيه‌ می‌شود كه‌ بگذارند بچه‌ها آزادانه‌ و بدون‌ ترس‌ و فشار صحبت‌ كنند، زيرا اين‌ عوامل‌، بازدارنده‌ خلاقيت‌ است‌ (شعبانی، ۱۳۸۰).

انواع قصه و داستان برای کودکان

نقاشی همراه قصه گویی

بسياري‌ از صاحب‌نظران‌ و مربيان‌ هنر نيز نقاشی همراه‌ با قصه‌ گويی برای رشد خلاقیت کودکان را توصيه‌ می‌كنند. جان‌ لينكستر مي‌گويد: «من‌ براي‌ تشويق‌ دانش‌آموزان‌ جوان‌، بالغ‌ و بزرگسال‌ به‌ انجام‌ انواع‌ كارهای هنري‌ خلاق‌، از [داستان‌ها] استفاده‌ كرده‌ام‌.

داستان‌ گفتن‌ نوعی سرگرمی است‌ ولی ترسیم‌ داستان‌ همزمان‌ با آنچه‌ گفته‌ می‌شود، هيجان‌انگيزتر است‌. دستور‌ آن‌ به‌ شرح‌ زير است‌:

١. تمام‌ مدتی كه‌ داستان‌ گفته‌ می‌شود، آن‌ را رسم‌ كنيد.

٢. کار رسم کردن را با یک‌ یا چند وسیله‌ انجام دهید.

٣. تا پايان‌ داستان‌، كار رسم‌ كردن‌ را ادامه‌ دهيد.»

قصه هایی برای رشد خلاقیت کودکان

با توجه به مواردی که برای قصه گویی برای رشد خلاقیت کودکان مطرح کردیم، باید به دنبال قصه­‌ هایی بود که بتواند به رشد و پرورش قوای ذهنی و خلاقیت در کودکان کمک کند.

افسانه­‌ها و قصه‌­ های ادبی ادیبان ما میراث ارزشمند و گرانبهایی است که می‌تواند به ما کمک کند.

قصه­‌هایی که در ادبیات کهن ما و آثاری چون مرزبان­‌نامه، کلیله و دمنه، موش و گربه و به ویژه در آثار شاعران و اندیشمندانی چون مولانا، سعدی، نظامی و… وجود دارد.

این داستان ها سرشار از نکته­‌هایی برای آموختن و یادگیری است و از طرفی سرشار از مسائلی است که حل آنها می­‌تواند ذهن را به سوی تفکر و اندیشیدن سوق دهد.

این؛ به ویژه برای کودکان که در سنین حساس زندگی خود هستند، می­‌تواند فرصت‌­های بسیاری را برای آموختن و یادگیری و پرورش خلاقیت ایجاد کرده و برای آنها فرصت­‌هایی برای حل مسأله و تفکر خلاق به وجود آورد.

از آنجا که هدف اصلی یک قصه خوب، رشد و پرورش ذهن و تقویت قوای تخیل و تصویرسازی ذهنی و درنهایت رشد خلاقیت است، می‌توان دریافت که به‌کارگیری قصه­ های تعلیمی کهن می­‌تواند ما را به سمت این هدف سوق دهد.

بنابراین شما والدین گرامی می­‌توانید با قصه­‌های ادبی کهن سرزمینمان نه تنها در حفظ این میراث گرانبها بکوشید، بلکه می‌­توانید به رشد و پرورش قوای تفکر و خلاقیت کودک خود نیز کمک کنید.

و از طرفی به تعلیم و تربیت صحیح فرزندان خود نیز یاری رسانید چراکه آثار ادبی ما سرشار از نکات اخلاقی و تربیتی برای تعلیم و تربیتی صحیح است.

حرف پایانی مزایای قصه گویی برای رشد خلاقیت کودکان

تمام‌ روش‌­هايی كه‌ برای قصه‌ گویی برای رشد خلاقیت بیان شد، به‌ راحتی در خانه‌ و مدرسه‌ قابل‌ اجرا است‌.

نكته‌ مهم‌ آن‌ است‌ كه‌ در حين انجام‌ اين‌ فعاليت‌ها، از انتقاد و ارزيابي‌ كودكان‌ پرهیز کنید و آنها را به‌ رقابت‌ وادار نكنيد.

لازم‌ است‌ كه‌ به‌ ايده‌های نو و ابتكاری كه‌ توسط آنان‌ ارائه‌ می‌شود، بها داده‌ شود و داستان‌ ها متناسب‌ با سن‌ آنها انتخاب‌ گردد.

جهت قصه گویی برای رشد خلاقیت کودکان استقاده از کتاب کودک و کتاب داستان متناسب با سن آنها مفید خواهد بود.


منابع:
اسبورن، الکس. (۱۳۷۵). پرورش خلاقیت (ترجمه حسن قاسم‌زاده). انتشارات نیلوفر، چاپ سوم.

شعبانی، نوشین. (۱۳۸۰)، تأثیر قصه‌گویی بر خلاقیت کودکان، پژوهشنامه ادبیات کودک و نوجوان، شماره ۲۵.

میرهادی، توران. (۱۳۷۳). چگونه‌ می‌توان‌ خلاقيت‌ را در كودكان‌ پرورش‌ داد؟ فصلنامه‌ شكوفه‌، دوره‌ اول‌، شماره‌ ١١.

Dansky, J. (1999). Play. Encyclopedia of creativity, 2, 393-408.

Turner, S. R. (2014). The creative process: A computer model of storytelling and creativity. Psychology Press.


author-avatar

درباره آزاده سیدمیرزایی

سرکار خانم سید میرزایی، دانش آموخته مقطع کارشناس ارشد روانشناسی تربیتی در دانشگاه خوارزمی، به مدت 4 سال است که به دلیل علاقه وافر به تحقیق، پژوهش، در این حوزه فعالیت دارد. تعهد و مسئولیت پذیری دو ویژگی بارز اوست. صبر و شکیبایی او سبب شده تا در پژوهش های طولی بتواند با اشتیاق کار کند. او اعتقاد به پیشگیری قبل از درمان دارد، لذا آموزش را بر هر چیزی ارجح میداند. تعلیم و تربیت صحیح و شادی کودکان این مرز و بوم از دغدغه های اصلی اوست.

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *