دستیابی به شادی و نشاط هدفی اساسی در زندگی انسان‌ها است. آرزوی هر والدی است که فرزندی شاد و بانشاط داشته باشد. به همین دلیل، در این مقاله از مجله تخصصی آریاکید روش‌ها و راهکارهایی را برای پرورش کودک شاد و سرزنده با شما در میان می‌گذاریم.
اهمیت شادی کودکان
در سالهای اخیر تلاش‌های چشمگیری در جهت ارتقای سلامت روانی دانش آموزان دبستانی صورت گرفته است و به‌رغم جهت‌گیری‌های گذشته كه توجه خود را بیشتر بر بُعد درمان معطوف می‌‌اشتند، بر پیشگیری شكل‌گیری مشكلات روانشناختی در دانشآموزان تأكید می‌شود.
متخصصان و محققان با رویكردهای مختلف در مورد اهمیت مؤلفه‌های محافظت‌كننده سلامت روانی و نقش آن در زندگی کودک در حوزه‌های مختلف زندگی اتفاق نظر دارند.
یكی از مؤلفه‌های اساسی زندگی بهنجار و سالم، شادی است. طبق بسیاری از نظریه‌های هیجان، شادی یكی از شش هیجان بزرگ است كه عبارتند از: تعجب، ترس، خشم، شادی، تنفر و نگرانی.
کودکان اگر شاد باشند، دنیا را مکانی امن‌تر می‌بینند، حس همکاری و کمک به دیگران دارند و اطلاعات را به گونه‌ای پردازش میکنند که به شادی بیشتر آنها بینجامد (حسینی و همکاران، ۱۳۹۰).
برای پرورش کودک شاد و سرزنده باید به هفت عامل که به عنوان مؤلفه‌های شادکامی در نظر گرفته شده است، توجه داشته باشیم:
- امیدواری
- خودکارآمدی
- زیبایی‌شناسی
- ذوق
- آمادگی روانی
- رضایت از زندگی
- خودپنداره مثبت
علاوه بر موارد فوق یک عامل اساسی وجود دارد که به عنوان یکی از پایه‌های اساسی شناخته شده است. این عامل ضروری برای پرورش کودک شاد و سرزنده، سازگاری نام دارد.
نقش سازگاری در پرورش کودک شاد و سرزنده
سازگاری کودکان یکی از رکن‌های اصلی و اساسی شاد زیستن است. کودک سازگار از اضطراب و تعارضی که وی را از فعالیت رضایت‌بخش بازدارد، دوری می‌جوید و از ترس، اضطراب و تنش نسبتاً راحت است.
عزت نفس یکی از تعیین‌کننده‌های اصلی شادکامی است که به میزان بالایی در کودکان سازگار دیده می‌شود. رشد و تحول عاطفی مطلوب کودک در دوره‌های اولیه زندگی‌اش (سازگاری عاطفی) میتواند رشد و تحول و سازگاری در دوره‌های بعدی را تعیین کند.
از آنجایی كه کودک ما در بسیاری از مراحل زندگی با سایر افراد جامعه در فعل و انفعال مداوم قرار می‌گیرد، می‌بایست برای ادامه حیات و تأمین نیازهای خود به زندگی گروهی تن دهد و با دیگران برای رسیدن به هدف‌های مشترک تشریک مساعی كند.
در چنین شرایطی در رابطه با سایر افراد جامعه است كه هر كس ناگزیر باید به نوعی سازگاری رضایت‌بخش دست یابد (بیاتی، ۱۳۸۳). بنابراین سازگاری در دورانی كه عصر اضطراب، تنش و تغییرات سریع اجتماعی است، یک ضرورت به شمار می‌رود.
ابعاد سازگاری کودک
هدف عمده اجتماعی شدن، هماهنگی کودک با محیط اجتماعی است تا با ارتباط سالم و مؤثری كه بین او و جامعه برقرار می‌شود، زمینه رشد شخصی کودک فراهم شود.
از سوی دیگر مطالعات زیادی نیز در مورد عوامل مؤثر در میزان شادکامی دانشآموزان انجام شده است که سازگاری یکی از آن عوامل است. سازگاری کودک شامل سه بعد اساسی سازگاری عاطفی، سازگاری آموزشی و سازگاری اجتماعی است:
بهترین پیش‌بینی‌کننده شادکامی و احساس شادی در کودکان، حمایت عاطفی از طرف اعضای خانواده است.
همچنین فنگ و زوکیون (۲۰۱۳)، تأکید دارند که بین حمایت اجتماعی و رضایت از زندگی، اعتماد به نفس و احساس تنهایی رابطه معناداری وجود دارد و هر چه حمایت اجتماعی از کودک دبستانی بالاتر باشد، رضایت از زندگی و اعتماد به نفس نیز بیشتر شده و برعکس احساس تنهایی در او کاهش می‌یابد.
سازگاری عاطفی، آموزشی و اجتماعی
همه افراد دارای یک سری از نیازها هستند. مهم نیازهای روانی هستند كه کودک به جهت رشد سالم شخصیت، برای برطرف كردن آنها تلاش می‌كند.
از جمله این نیازها، نیاز به امنیت، نیاز به عشق و احساس تعلق و نیاز به احترام است كه در مجموع، ارضای این دسته از نیازها منجر به سازگاری عاطفی و اجتماعی و تلاش جهت رسیدن به كمال و خودشكوفایی می‌شود.
سازگاری اجتماعی، بر این ضرورت تأكید دارد كه نیازها و خواسته‌های کودک با خواسته‌ها و منافع جامعه‌ای كه در آن زندگی می‌كند، هماهنگ باشد و تا جایی كه ممكن است از برخورد و تعارض با منافع جمع جلوگیری شود.
اجتماعی شدن، فرآیندی است كه افراد به كمک آن ارزش‌ها، اعتقادات و معیارهای رفتار اجتماعی را كه فرهنگشان از آنها انتظار دارد، می‌آموزند و مهمترین شاخص و نشانه اجتماعی شدن، سازگاری اجتماعی است.
با توجه به اینكه کودکان پس از هفت سالگی اغلب در مدرسه حضور دارند، طبیعتاً نمود این تغییرات در درس و تحصیل نیز هست و از آنجا كه مدرسه یک محیط اجتماعی است کودک علاوه بر ارتباط با همسالان، با معلمان نیز در ارتباط است.
از این رو، مبحث سازگاری آموزشی نیز مطرح می‌شود كه به بررسی چگونه كنار آمدن با شرایط مدرسه، مدیر، معلمان، مواد آموزشی و… می‌پردازد. امروزه سازگار شدن با استرس‌های زندگی برای هر کودکی، یک ضرورت محسوب می‌شود.
تقویت سازگاری برای پرورش کودک شاد و سرزنده
کودکانی که در دوره‌های اولیه زندگی، تجربه‌های عاطفی مطلوب دارند، در دوره‌های بعدی زندگی، احساس راحتی و آرامش بیشتری دارند.
کودکانی كه در سالهای شروع مدرسه و دوران دبستان، از طرف خانواده‌هایشان ارضا نشده‌اند، سطوح بیشتری از افسردگی و اضطراب را در سالهای پایان مدرسه، گزارش داده‌اند.
همچنین روابط عاطفی پدر و مادر با فرزندان، نقش بسیار مهمی در فرآیند رشد و سازگاری كودكان دارد.
باید به فرزندانمان نشان دهیم که بی‌قید و شرط از آنها حمایت میکنیم و آنها را دوست داریم تا سازگاری و شادمانی را در آنها بارور کنیم. (فوئنتس و مندیتا، ۲۰۱۲)
راهکارهایی برای پرورش کودک شاد و سرزنده
یکی از بهترین هدایایی که پدر و مادر می‌توانند به فرزندانشان بدهند، امکان شاد زیستن و شاد بودن آنها است. برای شاد بودن، به ثروت و دارایی فراوان نیازی نیست، بلکه می‌توان با ساده‌ترین و پیش پاافتاده‌ترین وسایل و امکانات نیز فرزندان را شاد کرد.
کودکانی که بتوانند احساسات و عواطف شاد درونشان را بشناسند، می‌توانند آن را در سراسر زندگی خود حفظ کنند. با توجه به اینکه پدر و مادر دو رکن اصلی کانون خانواده هستند، داشتن نگرش منفی نسبت به آنها سبب می‌شود که کودک احساس کند از حمایت مهم و کافی برخوردار نیست و در برابر مشکلات و گرفتاری‌ها خود را تنها ببیند.
این تنهایی میتواند سبب بروز مشکلات و کم شدن احساس شادی و سازگاری در او شود. در نتیجه، باید از ایجاد و دوام نگرش منفی در کودکمان به شدت پرهیز کنیم.
تاثیر ویژگی‌های شخصیتی بر شادی کودکان
اما علی‌رغم تمایل همه والدین به پرورش کودک شاد و سرزنده، ما به عنوان والدین تا چه میزان بر شادی و شاد بودن کودکان خود کنترل داریم؟
بعضی از کودکان به طور ذاتی افرادی درون گرا و کمتر ابرازگر هستند. برخی دیگر، از همان سالهای ابتدایی تولد، کودکانی شاد و برون گرا و ابرازگر هستند.
بعضی کودکان هنگامی که صبح از خواب بیدار می‌شوند، بدخلق هستند و بعضی دیگران درحالی که لبخندی بر لب دارند به شما سلامی گرم می‌دهند.
با این حساب می‌توان ابراز کرد که مقداری از خلق و خوی کودکان به صورت ژنتیکی و ذاتی تعیین می‌شود.
واقعیت این است که حتی اگر کودکان به طور ژنتیکی نسبت به بعضی اختلالات خلقی مانند افسردگی آسیب‌پذیری داشته باشند، این بدان معنا نیست که کودک به حتم مبتلا به افسردگی خواهد شد.
چراکه می‌توان با اتخاذ بعضی راهکارهای محیطی نحوه تاثیر ژن‌ها را بر رفتار و خلق فرد تحت تاثیر و تغییر قرار داد.
پژوهش‌ها به وضوح نشان داده‌اند که کودکان شاد، مثبت‌نگر و سرزنده، ثمره خانوداه و محیطی شاد و سرزنده هستند. حال سوال این است که شما برای اینکه محیطی شاد و مثبت در خانه فراهم کنید باید به چه اقداماتی دست بزنید؟
تعامل با کودک را افزایش دهید.
یکی از مطمئن‌ترین روش‌ها برای تضمین سلامت هیجانی و پرورش کودک شاد و سرزنده در آینده این است که او در کودکی احساس همبستگی با خانواده داشته باشد. دوران کودکی که فرد در آن خود را به دیگران مرتبط و دارای ارتباط احساس کرده، کلیدی برای شادی در دوره‌های بعدی است.
خوشبختانه، ما به عنوان والدین قادر هستیم که مهمترین ارتباط مورد نیاز کودک را برای او فراهم کنیم. این ارتباط همان ارتباطی است که کودک با مادر برقرار می‌کند.
در این ارتباط ضرورت دارد که کودک از والدین خود عشق و محبت بی‌قید و شرط دریافت کند! اگر خواهان پرورش کودک شاد و سرزنده هستید، از همان ابتدای نوزادی او را همراه با عشق و گرمای محبت در آغوش بگیرید.
به گریه‌هایش با همدلی پاسخ دهید، برای او با صدای بلند کتاب بخوانید، با او غذا بخورید و بهمراه او با صدای بلند بخندید.
البته در همین حال باید بتوانید برای کودک فضایی را ایجاد کنید که بتواند با دیگران نیز ارتباط عاطفی نزدیک برقرار کند.
پژوهش های مرتبط با عوامل خوشحالی و شادی در طی پنجاه سال گذشته “داشتن ارتباط نزدیک با دیگران” را اگر نه مهمترین عامل اما بعنوان یکی از مهمترین عوامل موثر در شادی افراد برشمرده است.
“کیفیت” این ارتباطات تنها مسئله مهم نیست! بلکه کمیت ارتباطات فرد نیز از اهمیت به سزایی برخوردار است. به زبان ساده‌تر، هر چه ارتباطات کودک شما بیتشر باشد با احتمال بیشتری در آینده و در زمان حال شاد خواهد بود.
سعی نکیند که کودکتان را شاد کنید!
شاید این جمله کمی عجیب به نظر برسد! اما برای اینکه بتوانید در بلند مدت کودک شاد و سرزنده‌ای تربیت کنید، بهتر است که تلاش نکیند که کودک خود را برای مدت کوتاهی شاد نگه دارید.
اگر ما کودکانمان را درون حبابی جادویی بگذاریم و هر آنچه را که آنها درخواست میکنند از انواع اساب بازی گرفته تا سایر وسایل، بر آورده سازیم، آنها در سالهای آتی زندگی خود نیز با این انتظار رشد خواهند کرد که هر چه بخواهند می‌توانند داشته باشند!
اما همه می‌دانیم که واقعیت دنیایی که ما در آن زندگی میکنیم چیز دیگری است! شاید باید به یاد داشته باشیم که ما به عنوان والدین مسئول شاد کردن و شاد نگه داشتن کودک خود نیستیم.
والدینی که احساس میکنند مسئول هیجانات فرزندان خود هستند، نمی‌توانند به کودکان خود اجازه دهند تا احساسات و هیجانات طبیعی خود مانند خشم، ناراحتی، غم، و ناکامی را تجربه کنند.
متاسفانه کودکانی که در دوره کودکی به طور مناسبی در مورد هیجانات و تقویت هوش هیجانی خود آموزش نمی‌بینند، در نوجوانی و بزرگسالی توسط همین هیجانات دچار مشکلات متعددی خواهند شد.
شادی را در خود بپرورانید.
اگرچه نمی‌توانیم حس شادی را در کودکانمان کنترل کنیم، اما مسئول حس شادی خود خواهیم بود. و از آنجایی که کودکان هر چیزی را از والدین جذب میکنند، کیفیت خلق ما اهمیت بسیاری پیدا می‌کند.
والدین شاد به احتمال خیلی بیشتری قادر به پرورش کودک شاد و سرزنده خواهند بود. در حالیکه کودکانی که والدین مبتلا به افسردگی دارند، در خطر ابتلا به افسردگی خواهند بود.
در نتیجه، یکی ازبهترین کارها برای داشتن فرزندان شاد این است که برای شادی و شاد بودن خود زمان صرف کنید. زمانی را برای استراحت، تفریح و از همه مهمتر زندگی رمانتیک خود قرار دهید.
برای پرورش کودک شاد و سرزنده تلاش کنید که رابطه خود را با همسرتان تقویت نمایید. اگر والدین حقیقتا یک رابطه خوب و متعهدانه داشته باشند، شادی کودکان به طور طبیعی به وجود خواهد آمد.
نقش تشویق در پرورش کودک شاد و سرزنده
البته خیلی عجیب نیست که اکثر پژوهش‌ها از ارتباط قوی شادی با افزایش عزت نفس سخن به میان می‌آورند. تقریبا همه ما تایید میکنیم که بدون عزت نفس کافی نمی‌توان احساس شادی کرد.
شاید به علت همین باور باشد که بعضی از ما والدین تبدیل به افرادی می‌شویم که برای هر کار کوچک و بزرگی کودکانمان را به طور تصنعی تشویق میکنیم.
کودک ما در یک برگه چند خط ترسیم می‌کند و ما اورا پیکاسو می‌خوانیم. در یک بازی فوتبال یک شوت نصفه و نیمه می‌زند و ما او را مارادونا یا رونالدوی بعدی فرض میکنیم. با یک اسباب بازی لگو چیزی می‌سازد و ما او را ادیسون می‌نامیم.
اما باید بدانیم که این نوع از تشویق میتواند در آینده مانعی برای شاد زیستن کودک ما باشد!
خطر این نوع تشویق و تحیسن این است که کودک شما فکر خواهد کرد که برای به دست آوردن تحسین شما موظف است که بهترین باشد و یا در تمام رقابت‌ها برنده میدان شود! در نتیجه اگر او نتواند موفق شود، عشق والدین خود را از دست خواهد داد.
باید گفت مورد تحسین قرار دادن بعضی ویژگی‌های خاص – مانند هوش، زیبایی، ورزشکار بودن و داشتن حس ورزشی – میتواند در آینده حس اعتماد به نفس کودکان را مورد تهدید قرار دهد.
تشویق درست کودکان
پژوهش‌ها نشان داده‌اند که کودکانی که صرفا برای توانمندی‌های هوشی خود مورد تحسین قرار می‌گیرند در آینده تبدیل به افرادی می‌شوند که دائما از این واهمه دارند که مبادا توانایی هوشی خود را از دست بدهند.
در نتیجه بهتر است برای مواردی که باید بدان خاطر کودکان خود را تشویق کنیم، ملاکی مشخص و منطقی‌تر در نظر بگیریم. ملاکی که بدان وسیله موارد کلی‌تر و ویژگی‌های کلی‌تر شخصیت کودک مانند، خلاقیت، مهربانی، سخت‌کوشی، پشتکار، و از همه مهمتر فرایند و نه نتیجه مورد تشویق قرار گیرند.
تقویت احساس قدردانی در کودکان
در انتها باید گفت شادی به طور کلی ارتباط زیادی با احساس قدردانی دارد، پژوهش‌ها نشان داده‌اند که افرادی که احساس قدردانی بیشتری نسبت به زندگی خود دارند در زندگی نگاه مثبت‌گراتری دارند.
این افراد در کارها و فعالیت‌هایشان پیشرفت بیشتری میکنند و به طور کلی از زندگی خود رضایت بیشتری دارند.
یکی از راهکارهایی که می‌توان از طریق آن احساس قدردانی را در کودکان افزایش داد این است که زمان‌هایی را برای قدردانی در مورد چیزهایی که کودک از وجود آنها در زندگی خود احساس زضایت رضایت می‌کند، مشخص کنیم.
برای مثال می‌توانیم از افراد خانواده بخواهیم که با صدای بلند بگویند که از چه چیزی در زندگی خود احساس رضایت میکنند و بابت آن از خداوند قدردان هستند.
برای پرورش کودک شاد و سرزنده باید احساس قدردانی را در او نهادینه و تبدیل به یک عادت کنیم.
حرف پایانی راهکارهای پرورش کودک شاد و سرزنده
در این مقاله از مجله تخصصی آریاکید به اهمیت شادی کودکان، نقش رضایت در شادی آنها و راهکارهایی برای پرورش کودک شاد و سرزنده پرداختیم.
با اینکه احساس شادی و رضایت تا حدودی تحت تاثیر ویژگی‌های ژنتیکی و شخصیتی است اما با راهکارهایی می‌توان شادی و نشاط را در کودکان تقویت کرد.
استفاده از مجموع راهکارهایی که ارائه کردیم برای پرورش کودک شاد و سرزنده مفید خواهد بود.
.در انتها مجموع این عوامل منجر به پایداری احساس شادمانی در زندگی کنونی و آینده کودکان خواهد شد
از آنجا که شادمانی و رضایت ارتباط نزدیکی با هوش هیجانی و هوش درون فردی دارد. تقویت این ابعاد هوش نیز به پرورش کودک شاد و سرزنده کمک خواهد کرد.
منابع:
بیاتی، فاطمه. (۱۳۸۳). مقایسه سازگاری عاطفی ـ اجتماعی ـ آموزشی و همدلی مادران و دختران در بین دانشآموزان دختر تک‌فرزند و چند فرزند مقطع راهنمایی شهر تهران. پایان‌نامه كارشناسی ارشد چاپ نشده، دانشگاه الزهرا (س).
حسینی، سیده مریم؛ رضایی، آذرمیدخت و کیخسروی بیگ‌زاده، زهره. (۱۳۹۰). مقایسه حمایت اجتماعی و رضایت از زندگی و افسردگی و شادکامی در سالمندان زن و مرد. فصلنامه جامعه‌شناسی زنان، سال دوم، شماره چهارم. ۱۶۲-۱۴۳.
-Feng, Kong & Xuqun, You.(2013). Loneliness and Self-Esteem as Mediators between Social Support and Life Satisfaction in Late Adolescence. Social Indicators Research, 110)1(,271-279
Fuentes, D & Mendieta, H .(2012). Social support and happiness in immigrant women in Spain. Psychol Rep. ;110(3),977-9
Lamb, Marguerite. 2008. 7 Secrets to Raising a Happy Child. Retrieved June 21, 2016 from http://www.parents.com/toddlers-preschoolers/development/fear/raising-happy-children/.
Eric Barker. March 24, 2014. How to Raise Happy Kids: 10 Steps Backed by Science. Retrieved June 21, 2016 from http://time.com/35496/how-to-raise-happy-kids-10-steps-backed-by-science/.
