در اواسط کودکی (حدوداً ۴ تا ۹ سال)، جامعه همسالان به طور فزاینده‌ای بستر مهمی برای رشد می‌شود. روابط دوستی با همسالان به بهبود مهارتهای پایه و تقویت هوش هیجانی کودکان می‌کند. به همین دلیل، در این مقاله از مجله تخصصی آریاکید به اهمیت روابط دوستی در کودکان دبستانی می‌پردازیم.
دنیای کودک شما با شروع مدرسه بزرگتر می‌شود. روابط با افراد دیگر – مانند بچه های همکلاسی او در مدرسه – اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
روابط دوستانه برای افزایش عزت نفس کودک در سن مدرسه خوب است. وقتی فرزند شما دوستان خوبی دارد، احساس می‌کند که به او تعلق دارد. دوستانش به او اهمیت می‌دهند و این به او کمک می کند تا احساس خوبی نسبت به خودش داشته باشد.
دوستی ها به کودکان کمک می‌کند تا مهارت های ده گانه زندگی مانند کنار آمدن با افراد دیگر و مهارت مدیریت تعارض و حل مشکلات را توسعه دهند. کودکانی که این مهارت ها را دارند در آینده کمتر دچار مشکلات اجتماعی و عاطفی می‌شوند.
رشد اجتماعی کودک دبستانی
کودکان دبستانی در مقایسه با کودکان پیش‌دبستانی، تعارض‌ها را به صورت مؤثرتری حل کرده و از قانع‌سازی و سازش استفاده می‌کنند (مایوکس و سلیسن، ۲۰۰۳).
در این دوران، تقسیم کردن، کمک کردن و اعمال نوع‌دوستانه دیگر افزایش می‌یابند. هماهنگ با این تغییرات، پرخاشگری کاهش می‌یابد. این کاهش در مورد حملات بدنی خیلی بیشتر است (ترمبلی، ۲۰۰۰).
در دوران مدرسه کودکان میل نیرومندی به تعلق گروهی نشان می‌دهند. آنها گروه‌های همسال را تشکیل می‌دهند. گروه‌های همسال بر اساس مجاورت (قرار داشتن در کلاس واحد) و مشابهت جنسیتی، قومی و محبوبیت تشکیل می‌شوند.
هنگامی که کودکان این گروه‌های دوستی را تشکیل می‌دهند، تیپ لباس و رفتار آنها نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرد. تخلف از هنجارهای گروه توسط افراد منجر به بی‌اعتنایی و انزوا از دوستان می‌شود.
در این گروه‌ها رفتارها و آداب خاصی ارزش پیدا می‌کند؛ این سنت‌ها همسالان را به هم نزدیک می‌کند و نوعی احساس هویت گروهی به وجود می‌آورد.
مشارکت در این گروه‌ها منجر به آموزش مهارت های اجتماعی متعددی می‌شود که مهارت همدلی، مهارت روابط بین فردی، مهارت مدیریت تعارض، مهارت همکاری، رهبری، پیروی و وفاداری به هدف‌های مشترک و جمعی، از آن جمله هستند.
طرد شدن یکی از همسالان توسط سایر افراد گروه می‌تواند احساسات وی را جریحه‌دار کند و حتی امکان برقراری پیوندهای گروهی تازه برای او دشوار شود.
نسب روابط خانوادگی با روابط دوستی
کودکان خردسال از بازی با دوستان خود لذت می‌برند، اما همچنان به والدین خود نیاز دارند. در واقع، در سال‌های اولیه مدرسه، روابط خانوادگی همچنان بزرگترین تأثیر را بر رشد فرزند شما دارد. روابط خوب خانوادگی همان چیزی است که فرزند شما باید بیاموزد و بهبود بخشد.
روابط خانوادگی به فرزند شما یک پایگاه خانه باثبات و ایمن در طول فراز و نشیب‌های پیدا کردن و از دست دادن دوستان می‌دهد. در واقع مراقبت و محبتی که در خانه به فرزندتان می‌دهید به او کمک می کند تا روابط دیگر را مدیریت کند.
اگر فرزند شما از کنار گذاشته شدن ناراحت است، یا با دوستی دعوا کرده است، می‌داند که شما همچنان برای او هستید. و شما می‌توانید با صحبت کردن با او در مورد آنچه اتفاق افتاده و احساس او به او کمک کنید تا آن را حل کند.
به عنوان مثال، «وقتی علی به شما اجازه بازی نمی‌دهد چه احساسی داشتید؟» این به کودک شما کمک می‌کند تا در مورد احساسات خود و نحوه رفتار با آنها بیاموزد. گاهی اوقات فقط گوش دادن یا در آغوش گرفتن فرزندتان می تواند کافی باشد.
روابط دوستی کودکان با همسالان و گروه‌های دوستی
در حالی که گروه‌های همسال کودکان را از ساختارهای اجتماعی بزرگتر آگاه می‌کنند، روابط دوستی تک به تک به پرورش اعتماد و دلسوزی کمک می‌کند. روابط دوستی کودکان در طول سال‌های دبستان پیچیده‌تر می‌شود و مبنای روانشناختی کسب می‌کند. عقاید این کودک ۸ ساله را در نظر بگیرید:
چرا شلی بهترین دوست توست؟
چون هر وقت که غمگینم به من کمک می‌کند و با من سهیم می‌شود.
چه چیزی شلی را تا این حد استثنایی می‌کند؟
من او را برای مدت طولانی‌تری می‌شناسم، من کنار او می‌نشینم و او را بهتر شناخته‌ام.
چرا شلی را بیشتر از هرکس دیگری دوست داری؟
او کارهای زیادی برای من انجام داده است. او هرگز با من مخالفت نمی‌کند، هرگز جلوی من چیزی نمی‌خورد. وقتی گریه می‌کنم هرگز از من دور نمی‌شود و در تکالیف مدرسه به من کمک می‌کند.
چه کار می‌کنی تا کسی تو را دوست داشته باشد؟
اگر با دوستانت خوب باشی، آنها نیز با تو خوب خواهند بود.
ویژگی‌های روابط دوستی در کودکان
همان‌طور که این پاسخ‌ها نشان می‌دهند، رابطه دوستی رابطه‌ای است که متقابلاً در مورد آن توافق شده است و کودکان ویژگی‌های یکدیگر را دوست دارند و به نیازها و امیال یکدیگر پاسخ می‌دهند.
هنگامی که رابطه دوستی برقرار می‌شود، اعتماد، ویژگی برجسته آن است. کودکان دبستانی می‌گویند رابطه دوستی خوب بر مهربانی استوار است که اطمینان می‌دهد روی آن فرد می‌توان برای کمک کردن به دیگری حساب کرد.
در نتیجه، کودکان نقض کردن اعتماد، مانند کمک نکردن زمانی که دیگران به کمک نیاز دارند، عهدشکنی و پشت سر دیگران غیبت کردن را نقض جدی دوستی می‌دانند (هارتاپ و آبکاسیس، ۲۰۰۴؛ سلمن، ۱۹۸۰).
به خاطر همین ویژگی‌ها، روابط دوستی در کودکان دبستانی بیشتر گزینشی هستند. در حالی که کودکان پیش‌دبستانی می‌گویند تعداد زیادی دوست دارند، کودکان در ۸ یا ۹ سالگی فقط تعداد اندکی دوست خوب را نام می‌برند.
دخترها که بیشتر از پسرها صمیمیت می‌طلبند، در روابط دوستی خود منحصربه‌فرد هستند.
معیارهای انتخاب دوست در کودکان دبستانی
کودکان دبستانی دوستانی را انتخاب می‌کنند که از لحاظ سن، جنسیت، قومیت و جایگاه اجتماعی ـ اقتصادی شبیه خودشان باشند.
دوستان از لحاظ شخصیت (معاشرتی یا پرخاشگر)، محبوبیت در بین همسالان، پیشرفت تحصیلی و رفتار نوع‌دوستانه نیز به یکدیگر شباهت دارند. کودکان احتمالاً برای افزایش دادن حمایت رابطه دوستی، همدم‌هایی را انتخاب می‌کنند که به خودشان شباهت داشته باشند اما فرصت‌های برقرار کردن رابطه دوستی که توسط محیط کودکان فراهم می‌شوند نیز بر انتخاب‌های آنها تأثیر می‌گذارند.
در طول اواسط کودکی (حدوداْ ۴ تا ۹ سال)، روابط دوستی نسبتاً پایدار می‌مانند و معمولاً به مدت چند سال ادامه می‌یابند. کودکان از طریق این روابط، اهمیت وفاداری عاطفی را یاد می‌گیرند.
آنها می‌فهمند که اگر دوستان همچنان یکدیگر را دوست داشته باشند، رابطه صمیمانه می‌تواند از اختلاف‌نظرها مصون بماند. بدین ترتیب، رابطه دوستی موقعیت مهمی را فراهم می‌آورد که در آن کودکان یاد می‌گیرند انتقاد را تحمل کرده و اختلاف نظرها را حل کنند که منجر به بهبود مهارت مدیریت تعارض در آنان می‌شود.
تاثیر روابط دوستی در کودکان بر رشد آنها
تأثیر روابط دوستی در کودکان بر رشد آنان به ماهیت دوستان بستگی دارد. هنگامی که در روابط دوستی خود مهربان و دلسوز هستند، گرایش‌های نوع‌دوستی یکدیگر را تقویت می‌کنند.
هنگامی که کودکان پرخاشگر روابط دوستی برقرار می‌کنند، این روابط اغلب اعمال ضداجتماعی را تشدید می‌کنند. روابط دوستی دخترهای پرخاشگر از لحاظ تبادل احساس‌های خصوصی عالی است ولی مملو از حسادت، تعارض و بی‌وفایی است (گراتپتر و کریک، ۱۹۹۶).
در بین پسرهای پرخاشگر، روابط دوستی ابراز خشم، اظهارات توهین‌آمیز، حملات بدنی و وسوسه‌هایی برای رفتار قانون‌شکن را شامل می‌شود (باگول و کوی، ۲۰۰۴؛ کریک و نلسون، ۲۰۰۲؛ دیشیون، آندروز و کروسبی، ۱۹۹۵).
این یافته‌ها نشان می‌دهند که مشکلات اجتماعی کودکان پرخاشگر، درون روابط صمیمی آنها با همسالان شکل می‌گیرند و روابط دوستی مناسب و سالم می‌تواند به کودکان در رشد بهنجار شناختی، عاطفی، اجتماعی و حتی جسمانی کمک زیادی بکند.
تاثیر خانواده در رابطه‌های دوستی کودکان
یکی از عوامل بسیار مهم و اثرگذار بر موفقیت کودکان در برقراری ارتباط با دوستان و پذیرش توسط همسالان، تأثیرات پیشین خانواده بر کودکان است.
خانواده‌هایی که ارتباط عاطفی کمرنگی با فرزندان برقرار می‌کنند، از روش‌های انضباطی سختگیرانه استفاده می‌کنند، به فرزند فشار روانی و استرس وارد می‌کنند و در مجموع وضعیت روانی و هیجانی مناسبی را در کودکشان شکل نمی‌دهند، بر مشکلات ارتباطی و دوست‌یابی فرزندان نیز اثرات منفی برجای می‌گذارند.
به همین جهت آگاهی والدین از چگونگی روابط دوستی در کودکان با همسالان از یک سو و آگاهی از اثرگذاری روش‌های رفتاری و تربیتی خود از سویی دیگر در موفقیت اجتماعی و ارتباطی فرزندانشان اهمیت زیادی دارد.
اگر مطمئن نیستید دوستان فرزندتان چه کسانی هستند، فقط بپرسید یا تماشا کنید که او در زمین بازی در مدرسه به سراغ چه کسی می رود. همچنین می‌توانید با معلم فرزندتان صحبت کنید.
اگر می‌توانید در ورزش مدرسه، در غذاخوری یا در کلاس حضور پیدا کنید، این کار می‌تواند به شما این فرصت را بدهد که ببینید فرزندتان با چه کسی خوب است.
حمایت از روابط دوستی کودکان
زمینه ایجاد روابط دوستی در کودکان در مدرسه بایستی با تقویت مهارت های اجتماعی کودکان از قبل از مدرسه فراهم شود.
می‌توانید با پرسیدن اینکه آیا کسی هست که بخواهد به خانه‌تان دعوت کند، به فرزندتان کمک کنید تا قرارهای بازی و فعالیت‌هایش را ترتیب دهد. می‌توانید او را تشویق کنید تا دوستش را دعوت کند و می توانید با والدین دوستش صحبت کنید.
در اینجا چند نکته وجود دارد که به شما کمک می‌کند تا بازی ها در خانه شما بدون مشکل پیش بروند:
- با یک میان وعده یا نوشیدنی شروع کنید. این می‌تواند به کودکان کمک کند تا با یکدیگر احساس راحتی کنند.
- به همراه بچه ها در مورد قسمت‌هایی از خانه یا باغ که می‌توانند استفاده کنند، صحبت کنید. این می‌تواند به جلوگیری از تنش در مورد کارهایی که کودکان مجاز به انجام آن در خانه شما هستند، کمک کند.
- در صورتی که کودکی به کمک نیاز دارد در دسترس باشید، اما به کودک و دوستش زمان و فضا بدهید تا یاد بگیرند که چگونه با یکدیگر کنار بیایند.
- برخی از فعالیت‌ها را برنامه‌ریزی کنید. این می‌تواند بازی با اسباب بازی ها، بازی شطرنج، فوتبال و غیره باشد. ممکن است نیازی به استفاده از این فعالیت‌ها نباشد. اما اگر احساس کردید کودکان بی‌قرار هستند، خوب است که آنها را آماده داشته باشید.
- اگر فرزندتان با بازی طولانی مشکل داشت، سعی کنید آن را نسبتاً کوتاه نگه دارید مثلاً 1 تا 2 ساعت.
بهبود روابط دوستی در مدرسه
اغلب کودکان از طریق انجام یک بازی با هم در مدرسه دوست می‌شوند. اما اگر قوانین بازی را نداند این کار بربایش دشوار است. می‌توانید مطمئن شوید که فرزندتان قوانین بازی هایی را که می‌خواهد به آن ملحق شود، می‌داند.
اگر بازی هایی را که بچه های دیگر انجام می‌دهند دوست ندارد، می‌توانید با درخواست از همکلاسی‌های خود بازی‌ای را که دوست دارد، شروع کند.
برخی از مدارس دارای یک سیستم دوستانه هستند، که در آن دانش آموزان کوچکتر یک دانش آموز بزرگتر را به عنوان رفیق سال خود دارند. اگر فرزند شما برای یافتن دوستانش به کمک نیاز دارد یا مطمئن نیست که چه چیزی بازی کند، می‌تواند از دوست بزرگترش کمک بخواهد.
اگر فرزند شما نیازهای خاصی دارد، ممکن است در رابطه با دوستانش به کمک بیشتری نیز نیاز داشته باشد. می‌توانید سعی کنید با والدین دیگر دوست شوید و بعد از مدرسه در یک زمین بازی دور هم جمع شوید.
به والدین و فرزندان دیگر ایده‌هایی در مورد نحوه مشارکت دادن فرزندتان بدهید. برای مثال، «کارن عاشق بازی فوتبال است. او می‌تواند خوب بازی کند و گل زدن را دوست دارد.»
چالش‌های دوستی کودکان
اگر فرزندتان از رفتن به مدرسه خوشحال نیست یا به نظر می‌رسد از نظر اجتماعی مضطرب است، ممکن است به این دلیل باشد که او در دوست یابی و حفظ دوستانش مشکل دارد.
صحبت کردن با فرزندتان این فرصت را به شما می‌دهد تا با مشکلات او در وابط دوستی آشنا شوید. برخی از کودکان با خوشحالی این موارد را به شما می‌گویند، اما ممکن است برای برخی دیگر سخت باشد.
می توانید با گفتن یک مشکل دوستی که در کودکی داشته‌اید یا با خواندن داستانی در مورد مشکلات دوستی، فرزندتان را تشویق کنید. اگر فرزندتان آمادگی صحبت کردن را ندارد، به او بگویید که هر موقع مایل بود شما اماده شنیدن حرف‌هایش هستید.
همچنین می‌تواند خوب باشد که از معلم فرزند خود بپرسید که آیا معلم متوجه چیز متفاوتی در روابط دوستی او شده است.
اگر مشکوک هستید که فرزندتان مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرد یا فرزندتان به دیگران قلدری می‌کند، باید وارد عمل شوید و به کودک خود کمک کنید.
اگر نگران دوستی های فرزندتان هستید – برای مثال، فرزند شما و دوستانش کارهایی انجام می دهند که ناامن است – صحبت کردن بهترین شروع است.
به عنوان مثال، “آیا پریدن از بالای سرسره ایده خوبی است؟” ممکن است صدمه ببینی. این می‌تواند به فرزند شما کمک کند که یاد بگیرد به امنیت خود و دوستانش در بازی توجه کند.
داشتن دوستانی که به یک مدرسه نمی روند – به عنوان مثال، بچه های کلاس هنر، همسایه‌ها یا دوستان خانوادگی – می تواند به تقویت اعتماد به نفس فرزند شما کمک کند، به خصوص اگر او در مدرسه مشکلات دوستی دارد.
حرف آخر روابط دوستی در کودکان
روابط دوستی در کودکان در دبستان، زمینه یادگیری مهارت های بسیاری را برای آنها فراهم می‌کند.
این روابط به تقویت هوش هیجانی و عاطفی کودکان کمک می‌کند و به بهبود مهارتهای پایه مثل مهارت مدیریت تعارض و مهارت همدلی منجر می‌شود.
زمینه‌های ایجاد دوستی در دبستان بایستی از اوایل دوران کودکی از طریق بازی با انواع اسباب بازی های مرتبط با مهارت های اجتماعی مثل عروسک های انسان و حیوانات ایجاد شود.
بازی با اسباب بازی هایی نیز که نیاز به هم بازی دارند برای تقویت روابط دوستی در کودکان مناسب هستند.
منابع:
دیوید کی. (۱۳۸۹). محمدرضا اسکندری، صغری کرمی، بهداشت روانی و روانپزشکی کودک و نوجوان. تهران: انتشارات ارجمند.
برک، لورا. (۱۳۸۹) روانشناسی رشد (جلداول) (ترجمه یحیی سید محمدی). نشر: ارسباران.
https://raisingchildren.net.au/school-age/connecting-communicating/connecting/supporting-friendships
