ریاضی معمولا به عنوان درسی دشوار به حساب می‌آید. علت این امر معمولا روش‌های نادرست آموزش ریاضی است. در حالیکه با استفاده از بازی ها و روش‌های سرگرم‌کننده می‌توان به تقویت هوش ریاضی و سواد ریاضی در کودکان پرداخت. در این مقاله از مجله تخصصی آریاکید، بازی های مناسبی را برای تقویت هوش ریاضی در کودکان پیش‌دبستانی معرفی می‌کنیم.
نکاتی برای تقویت هوش ریاضی کودکان
آموزش ریاضی و در کل یادگیری می‌بایست خود به خودی و مفرح باشد. شكی نیست که كودكان برای یادگیری نیازی به فشار ندارند. آنها تا قبل از ۵ و حتی ٧ سالگی هنوز نمی‌توانند آموزش رسمی را آغاز كنند و این مسأله دقیقا بازتاب رشد مغزی كودک شما است.
در این سن لوب‌های پیشانی مغز به ما اجازه می‌دهند كه فكر كرده، استدلال كنیم و تكانه‌هایمان را كنترل كنیم. كودكان تا ٦ سالگی به این بلوغ فكری نمی‌رسند.
بسیاری از تحقیقات نشان داده‌اندكه آموزش‌های رسمی زودهنگام كودكان را خسته و دلزده كرده و باعث نگرش‌های منفی در كودكان نسبت به مدرسه می‌شود و ممكن است آنها دچار اضطراب ریاضی شوند. اضطراب‌ها منجر می‌شود كه كودک از پرداختن به درس‌هایی مثل ریاضی طفره رفته و والدین را با مشكل مواجه كند.
تحقیقات اخیر نشان داده است كه تقویت هوش ریاضی و بالا بردن مهارت های ریاضی دوران كودكی روی رشد خودكنترلی هیجانات كودک تأثیرگذار است. كودكانی كه نمره پایینی در كنترل هیجانات، تكانه‌ها و توجه می‌گیرند، مهارت ریاضی اندكی نیز در مهد كودک دارند.
رشد مهارت های ریاضی در کودکان
به طور کلی کودکان از سنین پایین می‌توانند شمردن را به طور طوطی‌وار تا عدد ۱۰۰ یاد بگیرند. اما تحقیقات نشان داده که کودکان بر اساس رشدشان در این دوره، تا عدد ۱۰ را می‌توانند درک کنند.
بنابراین والدین نباید برای بالا بردن مهارت‌های ریاضی کودکشان او را مجبور به شمردن طوطی‌وار کنند. بلکه کودکان در پیش‌دبستانی باید مفاهیم و شکل‌های هندسی را یاد بگیرند. آنها همه این مفاهیم را از طریق بازی و تجربه رشد خواهند داد.
لزوم مفرح بودن آموزش ریاضی
لازم است پیش از هر چیز تأکید کنیم که آموزش ریاضی و جلسات رياضی كودكان پيش‌دبستانی نبايد خسته‌كننده باشد و كودكان فقط مجبور به شمردن طوطی‌وار اعداد نيستند.
بلکه کودکان می‌توانند با تجربه مستقیم و نیز با بازی، مفاهیم و شمردن اعداد را یاد بگیرند. مثلا آنها می‌توانند با پرداخت پول به هنگام خريد، اين تجارب را به دست آورند و شما می‌توانيد به اين طریق به عملكرد ذهنی كودكتان کمک كنيد. بدين وسيله كودكتان با بازی و اكتشاف، اعداد را می‌آموزد.
جلسات رياضی در دوره پیش‌دبستانی می‌بایست سيستم شمردن خطی تا عدد ۱۰ باشد و این سیستم به كودک كمک می‌كند تا مفهوم جمع را ياد بگيرد.
بدین ترتیب كودكان می‌توانند اعداد را به شکل تناظر یک به یک بشمرند. مثل وقتی که کودک بشقاب‌ها را می‌شمارد به شکل یک به یک: «یک بشقاب، دو بشقاب، سه بشقاب و…»
بنابراين جلسات رياضی پيش‌دبستانی می‌تواند شامل فعاليت‌هايی باشد كه دور از شمردن طوطی‌وار اعداد است. در حقيقت تحقيقات نشان داده كودكان نخست نياز آشنايی و تعداد واقعی هر عدد را دارند بدون اينكه نياز به شمردن داشته باشند.
بازی هایی برای تقویت هوش ریاضی
به طور کلی کودکان از ابتدای تولد با اعداد و مفاهیم ریاضی آشنا می‌شوند اما آنها پس از زبان‌آموزی است که رشد شناختی‌شان هم پیشرفته‌تر شده و می‌توانند مفاهیم را در زندگی روزمره البته تا عدد سه به کار برند.
آنها در این سن حتی تا عدد ۱۰ یا بیشتر هم می‌توانند طوطی‌وار بشمارند. با بازی می‌توان بسیاری از مفاهیم دیگر را که در ریاضی کاربرد دارد، به آنها یاد داد.
در ادامه بازی هایی را برای تقویت هوش ریاضی و بهبود مهارت های ریاضی کودکان معرفی می‌کنیم.
«چند تا داره؟»
مفهوم «چند تا»برای بالا بردن مهارت‌های ریاضی كودكان كاربرد دارد. شما به عنوان والدین در هر فرصتی ذهن ریاضی كودكتان را به كار گرفته و از او سؤال كنید:
- چند تا گربه تو حیاطند؟
- رو میز چند تا قاشق داریم؟
- چند تا عروسک رو تختت داری؟
این روش شمردن ذهن كودک را برای یادگیری‌های بعدی فعال نگه می‌دارد. البته این روش یاددهی در میان كودكان بالای ۴ سال بسیار بااهمیت و پركاربرد است.
این درک و دانش درباره اعداد به مرور زمان و افزایش تجربه، بیشتر می‌شود. بازی هر روزه با كودكان به آنها كمک می‌كند تا این مفاهیم ریاضی را بهتر درک كنند و موجب تقویت هوش ریاضی آنان می‌گردد.
بازی «حدس بزن» برای تقویت هوش ریاضی
كودكان پس از اینكه شمردن چند عدد را یادگرفتند، قادر می‌شوند یک دسته از اشیاء را به شكل تناظر یک به یک بشمارند. یکی از بازی‌هایی كه در این رابطه برای كودكان جذاب و برای تقویت هوش ریاضی مفید است، بازی «حدس بزن» است.
در این بازی یک سبد گردو یا قطعات کوچک اسباب بازی یا حبوباتی مثل لوبیا یا نخود را جلوی دستتان بگذارید و نخست با دست راست یک مشت گردو بردارید، بعد به كودک بگویید: «حدس بزن چند تا گردو در دست‌های من هست؟»
وقتی او حدس زد، اشیا را روی میز بچینید و با دست چپ یک مشت دیگر بردارید و دوباره بپرسید: «حدس می‌زنی چند تا گردو توی دست چپم است؟»
و دوباره گردوها را روی میز جلوی گردوهای دست راست بچینید و از كودک بخواهید كه نخست تعداد گردوها را بشمرد.
سپس هر گردو دست راست را مقابل گردو دست چپ بچیند و حالا از او بپرسید كدام گروه گردوها بیشتر است.
با همدیگر بشمارید
شما می‌توانید از هر فرصتی برای یاددهی شمارش به کودک استفاده کنید. وقتی با هم «لی‌لی حوضک» بازی می‌کنید، فرصت خوبی است تا انگشتان دست را بشمارید.
نخست انگشتان دست راست او را بشمارید «۱، ۲، ۳، ۴ و ۵»، بعد اجازه دهید تا او نیز انگشتان دست شما را با خم کردن بشمارد، حتی اگر اعداد را درست در سر جایش ادا نکند.
شما می‌توانید در موقعیت‌های دیگر نیز شمارش را با او تمرین کنید. مثلا در موقع بازی با اسباب بازی، تاب‌بازی، خاله‌بازی، نقاشی و… سعی کنید آرام آرام پیش بروید.
نخست به او کمک کنید تا عدد ۵ بشمارد و بعد تا عدد ۱۰ جلو بروید.
بازی دسته‌بندی برای بهبود هوش ریاضی
یکی از مفاهیمی که قبل از شروع آموزش رسمی ریاضی می‌بایست کودکان یاد گرفته باشند، مفهوم «گروه‌بندی» و «دسته‌بندی» است.
این بازی را با اسباب بازی های کودک شروع کنید. چند ماشین بازی، چند عروسک و چند توپ را جلوی او بریزید.
از او بخواهید که ماشین ها را از بقیه اسباب بازی ها جدا کرده و داخل یک کیسه بریزد. سپس عروسک ها را جدا کند و در نهایت توپ‌ها را.
این کار به گروه‌بندی توسط کودک کمک می‌کند. پس از مدتی بازی می‌توانید مفهوم گروه‌بندی را برای او توسعه دهید.
این بار اسباب بازی قطار، اسباب بازی هواپیما، عروسک، حیوانات و نیز بادکنک‌ها را هم به وسایل اضافه کنید و به کودک بگویید «اول اسباب بازی‌های چرخ‌دار را بردار و داخل کیسه بریز.
حالا عروسک‌ها را داخل سبد بینداز و…» این بازی نه تنها به رشد هوش ریاضی کودک کمک می‌کند بلکه برای یادگیری برخی مفاهیم علوم نیز کاربرد دارد.
با هم میز بچینید
همین‌طور که برای شام آماده می‌شوید، از او بخواهید تا در چیدن میز کمکتان کند. به او بگویید: «ما دو نفریم، حالا دو تا بشقاب می‌خواهیم».
بگذارید خود او دو تا بشقاب را جلوی هر صندلی بچیند. بعد، از او بخواهید دو تا قاشق روی میز بگذارد و سپس دو تا لیوان، دو تا چنگال و الی آخر.
شاید برای شروع این بازی، کودک کمی در شمارش و چیدمان هر وسیله برای یک نفر مشکل داشته باشد. مثلا برای یک نفر دو تا چنگال و قاشق بگذارد و برای یک نفر اصلا لیوان نگذارد که این پدیده اصلاً اشکال ندارد و نباید زود ناامید شوید.
چون بالاخره با تداوم بازی در زمان و روزهای بعد و نیز افزایش رشد شناختی او مهارت ریاضی‌اش در تناظر یک به یک اعداد بالا می‌رود.
شکل‌ها را نام‌گذاری کنید
نام‌گذاری اشکال در درک و رشد هوش ریاضی کودک نقش بسیار اساسی دارد. کودکان نوپا با تمرین و ممارست شما در یاددهی می‌توانند سه شکل دایره، مربع و مثلث را شناسایی کنند.
بنابراین، هر چند آنها ممکن است در مهد کودک این اشکال را یاد بگیرند ولی به دلیل محدودیت حافظه فعال در این سن ممکن است اشکال و نام آنها را سریع فراموش کنند.
بنابراین، بهتر است شما در خانه با او تمرین بیشتری داشته باشید. چند شکل هندسی تهیه کرده و از او بخواهید دایره‌ها را پیدا کند.
سپس مربع‌ها را پیدا کند و… با او این اشکال را در هر موقعیتی تمرین کنید. مثلا اگر شکل مثلث را روی اسباب بازی پارک دیدید، توجه او را به آن جلب کنید یا در هر موقعیت دیگر این بازی را ادامه دهید.
روابط فضایی را به او یاد دهید
با او بازی هایی را انجام دهید که مفاهیم دور، نزدیک و درون و بیرون را یاد بگیرد. مثلا «توپ را پرت کن تو سبد» و «توپ را بنداز بیرون».
به او فرصت دهید تا مفاهیم دیگر مثل مقدار و میزان را هم تجربه کند. به او دو فنجان پلاستیکی در اندازه‌های مختلف بدهید و بگذارید آب را از یکی داخل دیگری بریزد.
با این بازی، او یاد می‌گیرد که لیوان بزرگ‌تر آب بیشتری دارد و لیوان کوچک‌تر آب کمتری را داخل لیوان بزرگ‌تر می‌ریزد.
با این بازی یا شن بازی کودک مفاهیمی چون انتقال از یک ظرف به ظرف دیگر را نیز یاد می‌گیرد.
او همچنین به درک مفهوم سیال بودن مایعات در علوم می‌رسد که مایعاتی مثل آب سریع‌تر از لیوان می‌ریزد تا جامداتی چون شن و آرد.
اندازه‌ها را مقایسه کنید
از کودکتان بخواهید تا «عروسک بزرگه و خرسی کوچولو» را پیدا کند یا کامیون‌هایش را از کوچک به بزرگ بچیند.
یک بازی جالب دیگر نیز می‌توانید با او انجام دهید. به این ترتیب که تا جایی که می‌تواند خودش را بکشد و قد بلند کند. سپس تا جایی که می‌تواند خم و مچاله شود و خودش را کوچک کند.
الگوها را به او آموزش دهید
موقع جمع کردن اسباب بازی ها یا مرتب کردن کتابخانه از او بخواهید که کتاب‌های بزرگ را کنار هم بچیند، کتاب‌های قرمز را کنار هم و…
از لغات مربوط به مفاهیم ریاضی استفاده کنید
سعی کنید در مکالمه روزانه‌تان مدام از مفاهیمی مثل کم، زیاد، بالا و پایین استفاده کنید و با آنها بازی راه بیندازید. «بپر بالا، حالا بپر پایین»، «صدای تلویزیون را کم کن، صدای تلویزیون را زیاد کن» و…
بازی با ماشین حساب برای تقویت هوش ریاضی
بازی کردن با ماشین حساب برای کودکان جذاب است، خصوصا اینکه آنها وقتی می‌خواهند مثل بزرگترها رفتار کنند بیشتر تمایل دارند از این وسیله استفاده کنند.
آنها در بازی فروشندگی، بی‌هدف اعداد و علامات ماشین حساب را فشار می‌دهند. اما شما می‌توانید این قبیل بازی های او را هدفمند سازید.
برای کودکان پیش‌دبستانی که در حال یادگیری اعداد و شکل نوشتاری آنها هستند، می‌توانید از ماشین حساب برای شناسایی اعداد استفاده کنید. خصوصا اینکه برخی کودکان در پیش‌دبستانی شکل لاتین اعداد را نیز یاد می‌گیرند.
در یک بازی وانمود سازید که او یک فروشنده است و شما نیز از او در حال خرید هستید. و هر عددی را که می‌گویید به او بگویید در ماشین حساب وارد کند. مثلا؛ “یک عدد بیسکویت، دو عدد خامه، سه عدد صابون و…”.
او بدین‌ترتیب و به مرور زمان اعداد جایگزین آن را در ماشین حساب خواهد شناخت. همچنین شما می‌توانید از او بخواهید تا سن خودش را در ماشین حساب بزند.
با تقویت هوش یاضی و یادگیری اعداد به مرور کودکان می‌توانند کار با تلفن و شماره‌گیری را یاد بگیرند. لذا لازم است والدین شماره تلفن های ضروری رابه کودکشان یاد دهند.
بازی شمارش با آبمیوه
آشپزی یکی از بهترین معلم‌ها برای کودکان محسوب می شود. آنها هنگام آشپزی یاد می‌گیرند که چگونه از اعداد و ارقام استفاده کنند. و اگر مواد را به اندازه نریخته یا کم و زیاد شود در کیفیت غذا تأثیرگذار است.
آنها در خلال آشپزی یاد گرفته و درک می‌کنند که عدد 2 بیشتر از یک است و اگر دو لیوان شکر در شربت بریزند شیرین‌تر و اگر نصف لیوان بریزند کم شیرین خواهند شد.
بنابراین، در این دوره تا می‌توانید کودکتان را در آشپزی دخالت داده و روش پیمانه کردن و شمارش اعداد را به او یاد دهید. در این بازی به کودکتان بگویید که به مواد زیر احتیاج دارید.
یک فنجان تمشک، نصف فنجان شکر ، یک فنجان آب لیموی تازه و 2 فنجان آب.
از کودک بخواهید نخست این مواد را آماده کند و در موافع لزوم به او کمک کنید. سپس از او بخواهید تا آب لیموهای تازه را بگیرد تا اندازه یک فنجان شود. و بعد از او بخواهید تا همه شربت را داخل لیوان مناسب بریزد.
شما می‌توانید هنگام کیک‌پزی و آشپزی‌های بدون خطر نیز از روش اندازه‌گیری کودکتان کمک بگیرید.
اندازه گیری با خط کش
تا اینجا شاید کودک شما شکل‌های هندسی را فرا گرفته باشد. او در نقاشی‌هایش از شکل هایی چون دایره، مربع، مستطیل و مثلث استفاده می‌کند و شاید هم سایر اشکال مثل 6 ضلعی، ذوزنقه، لوزی و بیضی را نیز می‌شناسد.
کودکان در دوره پیش‌دبستانی یاد می‌گیرند که شکل این اشکال را بدون اندازه‌گیری دقیق و استفاده از خط کش نقاشی کنند. امّا شما در این دوره می‌توانید پا را فراتر گداشته و کار با خط کش را به او یاد دهید.
در استفاده از خط کش برای تقویت هوش ریاضی کودک، سعی کنید پله به پله پیش بروید. و کودک را نخست با فعالیت‌ها و مفاهیم ابتدایی‌تر آشنا کنید.
رسم خط با خط کش
در نخستین روزها و تمرین‌های با خط کش ابتدا از او بخواهید تا با خظکشی مناسب خط‌هایی صاف بکشد. یعنی به او یاد دهید که چگونه با قرار دادن نوک مداد در کنار خط کش خطوطی صاف نقاشی کند.
بعد از اینکه او در این زمینه مهارت کافی پیدا کرد. او را تشویق به رسم خط‌های افقی و بعد خط‌های عمودی و مورب کنید. او در این مرحله می‌تواند با این مفاهیم نیز آشنا شود.
در مرحله بعد به کودک کمک کنید که با استفاده از چسباندن خط‌های عمودی و افقی به هم شکل‌های هندسی را ترسیم کند.
او با تلاش و تمرین و گذشت زمان به این مهارت خواهد رسید اما پیشبرد این کار به خود شما نیز مرتبط است. اینکه خودتان در ساده‌آموزی مفاهمی به کودک چقدر مهارت دارید، نخست بهتر است با یک مشاور تربیتی و آموزشی درباره نحوه آموزششان صحبت کنید.
آموزش خطوط و اعداد روی خط کش
در مرحله بعد درباره خط کش و اینکه خطوط روی خط کش و اعداد روی آن چه معنی دارند صحبت کنید. بهتر است نخستین خط کش، مناسب جایگیری در دستان کودک باشد و خطوط و اندازه های آن یک سانتی‌متر به یک سانتی‌متر مشخص شده باشند و حتما عدد داشته باشند.
بعد از آنکه به کودک مفهوم سانتی‌متر و اعداد روی خط کش را آموختید، می‌توانید از او بخواهید تا یک سانت یک سانت خطوط را ترسیم کند.
در مراحل آخر که دیگر کودک در آستانه آموزش های دوره ابتدایی است. او قادر خواهد بود که از صفر تا عدد مورد نظر را خط مستقیمی بکشد.
بنابراین، نباید از کودکان انتظاراتی بیش از توانایی‌شان داشته باشید. در این دوره اگر کودکتان توانست در کار با خط کش خط‌های صاف بکشد و بتواند تا حدودی اضلاع یک مربع یا مثلث را ترسیم کند، انتظار تقویت هوش ریاضی مناسب برای این مرحله برآورده شده است.
حرف پایانی تقویت هوش ریاضی کودکان
به طور کلی هر چه والدین تلاش کنند تا ریاضی را با بازی به کودکشان آموزش دهند، علاوه بر تقویت هوش ریاضی، او از ریاضی به طور کاربردی‌تری در زندگی‌اش استفاده خواهد کرد و دچار اضطراب در فرایند یادگیری نخواهد شد.
علاوه بر بازی های توصیه شده، استفاده از اسباب بازی های مناسب برای هوش منطقی ریاضی کودکان برای این منظور مفید خواهد بود.
منابع:
Jump start. (2014). Age Calculator. Retrieved from http://www.jumpstart.com/common/age-calculator-view
Parents. (2000). Math Games for Your Toddler. Retrieved from http://www.parents.com/toddlers-preschoolers/development/intellectual/math-games-for-your-toddler/
Adrian, Y. (2007). Are you the king Or are you a Joker?. New Jersey: World Scientific
PARENTING SCIENCE. (2014). Preschool math lessons: A developmental guide for the science-minded parent. Retrieved from http://www.parentingscience.com/preschool-math-lessons.html
Hyde, D.,C., Khanum, S., Spelke, E.,S. 2014. Brief non-symbolic, approximate number practice enhances subsequent exact symbolic arithmetic in children. USA: Cognition.
