زبان و مهارت های زبانی یکی از ویژگی‌های خاص نوع بشر است که نقشی اساسی در زندگی او دارد. یادگیری مهارت های زبانی از دوران جنینی آغاز می‌شود و نوزادان از لحظه تولد، شروع به برقراری ارتباط با محیط اطراف می‌کنند. در این مقاله از مجله تخخصی آریاکید به تقویت مهارت های زبانی در نوزادان و خردسالان می‌پردازیم.
بنابر تحقیقات، جنین ده هفته‌ای به سخنان مادرش گوش می‌دهد. کودکان از لحظه تولد آماده برقراری ارتباط با محیط اطراف هستند. در طول دوان جنینی صداهایی شنیده‌اند و با زبان مادری خود آشنا شده‌اند.
از همان دوران، شروع به یادگیری زبان مادری می‌کنند. آنها ذاتا مشتاق شناختن جهان هستند. برقراری ارتباط با نوزادان در تقویت هوش و رشد مهارت های زبانی آنها دخیل است.
رشد و شکلگیری زبان در در نوزادان
نوزاد یک ساعت پس از تولد می‌تواند بین صداهای زبان مادری که در طول دوران جنینی آن را شنیده است و زبان بیگانه تفاوت بگذارد. به همین دلیل مادر می‌تواند در رشد هوش کودک نقش بسزایی داشته باشد.
یکی از راه‌های برقراری ارتباط نوزاد گریه کردن است. او برای بیان هر نوع نیازش گریه می‌کند. پاسخگویی به‌موقع و مناسب باعث رشد اعتماد به محیط اطراف در نوزاد می‌شود.
یکی دیگر از راه‌های برقراری ارتباط نوزادان غان و غون کردن است. نوزادان صداهایی از خود تولید می‌کنند که شبیه صداهای همه زبان‌های جهان است اما از آنجا که قدرت انطباقی زیادی دارند، به مرور تعدادی از این صداها را حذف می‌کنند و تنها صداهایی را تولید می‌کنند که اکثر آنها در زبان مادری رایج است.
کودک برای رساندن مفهوم خواسته‌هایش به حالت و آهنگ صدای خود با بالا و پایین بردن تن صدایش شکل می‌دهد. این ابتدایی‌ترین صورت گفتاری نوزاد است.
با رشد نوزاد نحوه برقراری ارتباط و مهارت زبانی او اندکی رشد کرده و پیچیده‌تر می‌شود. کودک می‌آموزد که هنگام گریه کردن صداهای مختلفی تولید کند تا نیازهایی خاصی را بیان کند.
در این مرحله، گریه نوزاد برای اطلاع دادن اینکه گرسنه است یا دل‌پیچه دارد، متفاوت است. والدین و مراقبان کم‌کم با این صداها آشنا می‌شوند و به نیاز خاص نوزاد در آن شرایط پاسخ می‌دهند.
صحبت با نوزاد
برای تقویت مهارت های زبانی سعی کنید تمام مدتی که کنار کودک هستید یا به کارهای او رسیدگی می‌کنید، با او صحبت کنید. هنگام عوض کردن لباس، حمام کردن و شیر دادن مدام با او صحبت کنید.
موقع خرید کردن، او را با خود ببرید. هنگام قدم زدن، او را بغل بگیرید. پارک ببرید. درست مثل یک فرد بزرگسال با او در مورد همه چیز صحبت کنید. هنگام صحبت کردن کلمه‌ها را شمرده و جدا بیان کنید تا فرصت پردازش اطلاعات را داشته باشد. با زبان کودکانه با او صحبت کنید.
ترانه و موسیقی
هنگام خوابیدن برایش لالایی بخوانید. ترانه‌های کودکانه جذاب از کتاب شعر و ترانه و آهنگ‌های محلی برایش بخوانید یا موسیقی راک برایش بگذارید.
ریتم به تنظیم عملکرد مغز کمک می‌کند. به همین دلیل کودکان ریتم و کلمات موزون را بر آهنگ نامنظم ترجیح می‌دهند.
سعی کنید یک ترانه یا آهنگ را چندین بار برایش بخوانید. با این کار او یاد می‌گیرد و می فهمد و با شنیدن آن آرامش می‌گیرد.
آموختن نام‌ها
هنگام لمس هر قسمت از بدن کودک، نام آن قسمت را بگویید و چند بار آن را تکرار کنید. این کار به آموختن نام‌ها کمک می‌کند. یادگیری زبان توسط کودک کار بسیار دشواری است.
برای رشد مهارت های زبانی کودک باید صدای زبان مادری، کلمات و معنای کلمات، دستور زبان و استفاده بجا و مناسب از کلمه و جمله برای رساندن مفهوم مورد نظرش به دیگران را بیاموزد.
او باید بتواند واحدهای زبانی را از هم تفکیک کند و با هم ترکیب کند. یادگیری همه اینها زمان‌بر است به همین دلیل نوزاد تا مدت‌ها قبل از اینکه چیزی بگوید، فقط گوش می‌کند. در این مدت با زبان بدن، گریه و تولید صدا ارتباط برقرار می‌کند و والدین و مراقبان با همین کانال‌های ارتباطی به نیازهای او پاسخ می‌دهند.
والدین و مراقبان کودک مهم‌ترین افرادی هستند که کودک با آنها در ارتباط است. نحوه صحبت کردن والدین با کودک تعیین‌کننده نحوه رشد مهارت های زبانی او در سال‌های اول زندگی است. از این فرصت طلایی استفاده کنید و با کودک خود در مورد دیده‌ها، شنیده‌ها و کارهایی که انجام داده‌اید، صحبت کنید.
وقتی کودک در پاسخ به شما صداهایی تولید کرد، وانمود کنید که او را درک می‌کنید، به او توجه دارید و به سخنانش گوش می‌کنید تا رابطه‌ای مؤثر و لذت‌بخش داشته باشید.
پیشرفت کودکان مختلف متفاوت است. برخی به سرعت پیشرفت می‌کنند و برخی دیگر بسیار کند هستند. بنابراین هرگز کودک خود را با کودکان دیگر مقایسه نکنید.
در مجموع معمولاً کودکان تا ۱۲ ماهگی جمله‌های یک کلمه‌ای معنادار می‌گویند اما در ۲ سالگی جمله‌های دو و سه کلمه‌ای می‌گویند و در مورد چیزهای مختلف از شما سؤال می‌کنند.
چند نکته برای تقویت مهارت های گفتاری نوزاد
- برای تقویت مهارت های زبانی نوزاد، نکات زیر را مورد توجه قرار دهید:
- پاسخ به‌موقع و مناسب لوس کردن نیست. با این کار ضمن اینکه نوزاد را به برقراری ارتباط تشویق می‌کنید، نشان می‌دهید که شما اینجا هستید و می‌توانید نیازهایش را برطرف کنید. بنابراین حضور خود را در کنار نوزاد نشان بدهید.
- ضمن پاسخ دادن به نوزاد با او صحبت کنید و به خاطر داشته باشید نگاه کردن و توجه کردن به نوزاد کمک می‌کند او نیز چهره شما را ببیند و با شما ارتباط چشمی برقرار کند. این روش به افزایش هوش کودک کمک می‌کند.
- صداهایی را که کودک تولید می‌کند، تکرار کنید و اجازه بدهید او هم صداهایی را که شما تولید می‌کنید، تکرار کند.
- هنگام رانندگی که نمی‌توانید چهره او را ببینید، برایش آواز بخوانید.
رشد مهارت های زبانی در خردسالان
خردسالان حرف‌های زیادی برای گفتن به شما دارند. اما هنوز بیش از آنچه توانایی بیان داشته باشند، توان درک گفتار و اعمال و حرکات دیگران را دارند. مهارت های زبانی و گفتاری کودکان پیشرفت بسیار سریعی دارد.
دو سالگی
در دو سالگی کودک معنای حداقل ۵۰۰ تا ۷۰۰ کلمه را می‌داند و تا دو و نیم سالگی معنای ۸۰۰ تا ۹۰۰ کلمه را متوجه می‌شود اما فقط ۵۷۰ کلمه را می‌تواند بیان کند. بنابراین مقدار زیادی از آنچه را که می‌فهمد، نمی‌تواند بیان کند.
در دو سالگی می‌تواند چند جمله کوتاه بگوید اما به صورت تلگرافی صحبت می‌کند، مثلا برای اینکه بگوید «من هم با تو می‌آیم»، می‌گوید «من، بیا». تلفظ کودک بهتر می‌شود اما هنوز بیشتر کلمه‌های او را فقط شما متوجه می‌شوید. هر کلمه را که چند بار برای کودک تکرار کنید، یاد می‌گیرد.
او نام افراد آشنا را می‌داند. با اینکه بیشتر از گذشته ارتباط برقرار می‌کند اما نمی‌تواند منظور خود را برساند. بنابراین ممکن است از چیزی ناراحت باشد و نتواند منظور خود را برساند.
پس باید بیشتر توجه کنید تا مشکل او را درک کنید و بتوانید چاره‌ای برای آن پیدا کنید. اگر کودک به خواندن و نوشتن علاقه داشته باشد، خیلی زود می‌تواند یاد بگیرد و از همین سن می‌تواند شروع به یادگیری مهارت های زبانی پیچیده‌تر کند.
از کتاب و داستان لذت می‌برد. هنگام خواندن سؤال‌هایی می‌پرسد. از فرصت استفاده کنید و با او وارد گفتگو شوید. می‌توانید چیزهای زیادی به او یاد بدهید.
سه سالگی
کودکی که در دو سالگی واژگان اندکی دارد و تنها قادر است جمله‌های دو کلمه‌ای تلگرافی بگوید، در سه سالگی تلفظ او بهتر می‌شود، جمله‌های دستوری درست تولید می‌کند و حدود ۱۰۰۰ کلمه می‌داند.
اگر محیط او را غنی کنید و بیشتر با او صحبت کنید، می‌تواند کلمه‌های بیشتری یاد بگیرد. از راه شنیدن یاد می‌گیرد و بر توانایی‌های ذهنی او اضافه می‌شود. حالا دیگر می‌تواند جمله‌های سه کلمه‌ای هم بگوید. او می‌تواند دستورات کوچک و آسان مثل «دستت را بشور» را اجرا کند.
چهار سالگی
در ۴ سالگی ۲۰۰ واژه دیگر می‌آموزد و در کل ۴ برابر دو سالگی خود کلمه می‌داند. حالا دیگر خیلی راحت‌تر از گذشته می تواند با شما صحبت کند. می‌توانید با صحبت کردن، کلمه‌های بیشتری به او بیاموزید.
در ۴ سالگی ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ کلمه دیگر هم آموخته است. در این سن قوانین گفتار را می‌داند. تلفظ او بهتر شده است و بیشتر کلمه‌هایی را که می‌گوید، متوجه می‌شوید. اما طی سال‌های بعد بیشتر پیشرفت خواهد کرد.
می‌تواند جمله‌های ۵ کلمه ای بگوید اما هنوز تلفظ بیشتر کلمه‌ها برایش دشوار است و سعی می‌کند کلمه‌هایی را که می‌شنود، تکرار کند.
بین ۴ تا ۵ سالگی کودک می‌تواند:
از کلمه های ربط ـ مثل اما ـ استفاده کند و جمله‌ها را به هم ربط بدهد.
کودک برای بیان منظور خود از قید مکان استفاده کند، مثل بین، زیر و رو.
از کلمه‌هایی که هیجان را بیان می‌کند ـ مثل غمگین ـ استفاده کند و منظور خود را برساند.
کودک قیدهای زیادی یاد می‌گیرد و به کار می‌برد.
از کلمه‌هایی که مفهوم درک را می‌رساند، استفاده کند، مثلاً بگوید «یادم نیست» یا «نمی‌دانم».
پنج سالگی
در ۵ سالگی دامنه لغات کودکان به سرعت افزایش می‌یابد و ۲۰۰۰ کلمه جدید می‌آموزد. کودک در این سن هم‌صحبت خوبی برای شما است. همچنان خواندن کتاب کودک با همدیگر را ادامه دهید.
او می‌تواند جمله‌های پیچیده‌ای بسازد و دستور زبان را به خوبی رعایت کند. رشد مهارت های زبانی در این سن بسیار زیاد است.
مغز او می‌تواند انواع جمله‌ها را پردازش کند. دانستن قواعد دستوری کمک می‌کند هر کلمه را در جای درستش در جمله به کار ببرد.
کودک می‌تواند در مورد وقایع گذشته و آینده برای شما صحبت کند و آنچه مربوط به گذشته یا آینده است را از آنچه مربوط به زمان حال است، تمییز بدهد.
هنگام صحبت با کودک ۵ ساله با او مثل انسان باهوش رفتار کنید، نه کودکی که خیلی درک نمی‌کند.
نکاتی برای تقویت مهارت زبانی در خردسالان
برای افزایش مهارت های زبانی خردسالان ۲ تا ۳ ساله لازم است همواره با کودک صحبت کنید. برایش کتاب بخوانید. اسباب بازی هایی مثل جورچین‌های الفبایی و حروف الفبای آهنربایی تهیه کنید و در دسترس کودک قرار دهید. وررفتن با اینها می‌تواند چیزهای زیادی به کودک بیاموزد.
هنگام صحبت کردن با کودک، گفتار او را کامل و کامل‌تر کنید. همه چیز را برایش توضیح دهید و به او و گفته‌هایش توجه کافی کنید تا بفهمد برای شما اهمیت دارد و درکش می‌کنید. بدین طریق تشویق می‌شود که بیشتر صحبت کند و بیشتر بیاموزد.
برای افزایش مهارت های زبانی خردسالان ۳ تا ۴ ساله می‌توانید متن یک کتاب کودک را چندین بار برایش بخوانید. با این کار او کتاب را حفظ می‌شود و در دفعات بعد خودش برای شما می‌خواند یا اگر اشتباه بخوانید، غلط شما را می‌گیرد.
کودک در 5 سالگی، می‌تواند قید زمان را یاد بگیرد. او بی هیچ مشکلی می‌تواند قیدهای دیروز، امروز، فردا، صبح و شب را یاد بگیرد.
سخن آخر تقویت مهارت های زبانی خردسالان
به خاطر داشته باشید کودکان سریع‌تر از آنچه فکرش را بکنید، یاد می‌گیرند. بنابراین هنگام صحبت کردن در حضور کودکان دستور زبان را درست به کار ببرید. شما الگوی کودک هستید. یادگیری غلط را به سختی می‌توانید اصلاح کنید.
هوش زبانی کلامی نوزاد مبنای مهارت های زبانی اوست. با توجه به توصیه‌های ارائه شده در این مقاله از مجله تخصصی آریاکید و استفاده از اسباب بازی های مناسب برای تقویت مهارت های زبانی به رشد هرچه بیشتر این مهارت حیاتی در کودک خود کمک کنید.
منابع:
لوهر، جیمی و مه یرس، جن. (۱۳۹۳). ترجمه سیامک ملکی، پرورش کودک، تهران: ارجمند.
http://www.speech-language-therapy.com/index.php?option
http://www.speech-language-therapy.com/
http://raisingchildren.net.au/
