تاثیر مدرسه بر خلاقیت کودکان یکی از مباحث مهم در تربیت کودک و نوجوان است. آیا مدرسه خلاقیت کودکان را سرکوب میکند یا میتواند به تقویت آن نیز کمک کند. در این مقاله از مجله تخصصی آریاکید به سرکوب و تقویت خلاقیت در مدرسه میپردازیم.
یکی از راههای فکر کردن به خلاقیت و نوآوری، در نظر گرفتن این موضوع است که ببینیم در طول زندگی چه اتفاقی برای این دو مقوله رخ میدهد.
هدف مطالعه پیرامون خلاقیت کودکان و بازی کردن آنها این است که بشود از راه شناخت درست، برنامههایی صحیح در مسیر رشد خلاقیت برای کودکان منظور شود و آنها و خلاقیتشان فدای درک و تصور نادرست بزرگسالان از این موضوع نشوند.
یکی از دغدغه ای والدین این است که فرزندانشان در مدارس با سرکوب خلاقیت و بی انگیزگی روبرو نشوند. لذا نقش مدرسه در تقویت خلاقیت و انگیزش بسیار حیاتی است.
بیشتر کارشناسان معتقدند که تفکر خلاق در طول زمان میل به کاهش دارد، بدین معنا که زمانی که مردم خود را در قالب عادی قرار میدهند میزان تفکر خلاق کم میشود. (Jones, McConnell, & Normie, 1996; Egan & Nadaner, 1988; Westby & Dawson, 1995)
در پاسخ به ارزشهای اجتماعی، الگوهای فرهنگی و تمرینهای آموزشی، برخی از بزرگسالان ابداعات و بیانات هنری را راهی میدانند که فقط برخی از کودکان که استعداد ویژه نامیده میشوند، میتوانند در آن قدم بگذارند. (Kerka, 2002). اگرچه مدارس در قبال سرکوب خلاقیت و مهارت تفکر خلاق کودکان مسؤولند، باید از این امکان (تفکر خلاق) از این منظر حمایت کنند:
مدارس خلاقیت را سرکوب میکنند اما این سرکوب چطور طبقهبندی میشود؟
پاسخ مشخص است: بسیاری از کودکان به طور طبیعی کنجکاوند و توانایی زیادی در تصور کردن و خیالپردازی دارند اما وقتی به مدرسه میروند، اتفاقهایی میافتد.
آنها بیشتر محتاط و کمتر خلاق میشوند. بدتر از همه، آنها تمایل پیدا میکنند که به جای اینکه در فعالیتها شرکتکننده باشند، بیشتر ناظر باشند و از نقشی فعال به نقشی منفعل میرسند.
متأسفانه باید از تحقیقات انجام شده به این نتیجه برسیم که مدارس مقصر اصلی این تغییرند. (Dacey, 1989, p. 200)
آیا کارکنان و معلمان مدارس از روی عمد تفکر خلاق کودکان را سرکوب میکنند؟
البته صحیحتر است که بگوییم معلمان تصوری اشتباه از خلاقیت دارند و بر اساس همین تصور غلط با کودکان رفتار میکنند. باید یادآور شد که معلمان چندان هم قضاوت درستی درباره خلاقیت کودکان ندارند.
3 اشتباه رایجی که معلمان انجام میدهند، در اینجا آمده است:
اشتباه گرفتن مقیاسهای هوش با مقیاسهای خلاقیت
در جهان واقعی، خلاقیت و هوش با هم تعامل دارند اگرچه ممکن است از نظر ساختاری ماهیتی متفاوت داشته باشند. (Runco, 1986).
خلاقیت شکلی از هوش است اما شکلی که چندان قابل اندازهگیری توسط تستها و آزمایشات نیست. در مدارس معمولاً تمایل به این است که خلاقیت بر اساس معیارهای زبانی و کلامی یا در حوزههایی مثل ریاضیات یا تفکر منطقی تعریف شود.
معلمها عموماً و به اشتباه بچههایی که نمره بالایی در دروس میگیرند را در گروه کودکان خلاق دستهبندی میکنند که این طور نیست.
تأثیرپذیری زیاد در مقابل رفتارهای قابلمشاهده اجتماعی
محیطهای آموزشی پذیرای کودکانی نیستند که به خاطر متفاوت بودنشان محبوب هستند.
تاریخ پر است از افرادی که در کودکی به آنها خیالپرداز یا دردسرساز گفته میشد و بعداً به نابغهای در جهان تبدیل شدند.
مثل وینستون چرچیل سیاستمدار بزرگ انگلیسی، سارا برنهارت بازیگر فرانسوی، آلبرت اینشتین، الکساندر گراهام بل و….
معلمان و مربیان معمولاً در مقابل کودکانی که با برنامه آنها پیش نمیروند، رفتار متعصبانهای دارند. (Sternberg, 1997; Sternberg & Lubart, 1995). رفتاری که در نهایت به سرکوب خلاقیت در مدرسه میانجامد.
تأثیرپذیری زیاد از سرعت و میزان رشد کودکان
بزرگسالان معمولاً در مقابل رفتارهای نامعمول (رفتارهای پیشرفته و بالاتر از سن کودک) عکسالعمل بهتری نشان میدهند تا در مقابل رفتارهای نامتعارف که بیانگر خلاقیت است. (Nicholson & Moran, 1986)
آنها راههای نامتعارف کودکان در حل مسأله را مورد تشویق قرار نمیدهند در حالی که رفتارهایی مثل خواندن حرفی که هنوز یاد داده نشده (در کودکان اول دبستان) را تشویق میکنند.
نتایج تصورات اشتباه درباره خلاقیت در مدرسه
به عنوان مثالی برای روش سرکوب خلاقیت در مدرسه معلمی را در نظر بگیرید که شکلهایی شامل دایره، مربع، مثلث و بیضی را به دانشآموزانش نشان میدهد. او از بچه ها میخواهد تا اسم این اشکال را به او بگویند. یکی از بچهها جواب میدهد: «این شکل تخم مرغه، فقط بهش میگن بیضی.»
اگر شما در این موقعیت به جای معلم بودید، با این پاسخ نامتعارف چطور برخورد میکردید؟
معلمی که نگران گیج شدن بقیه بچههاست، احتمالاً میگوید این همان بیضی است (همراه با چشمغره به کودک).
اما در مقابل این جواب چه اتفاقی برای آن کودک میافتد؟
او احساس میکند که پس زده شده است. احتمالاً آن کودک وارد بازی سایرین خواهد شد، به این صورت که دیگر جوابی که معلم میخواهد را به او میدهد نه آنچه که در ابتدا به ذهن خلاقش میرسد. او احتمالاً از مشارکت در کلاس دور خواهد شد.
نتایج پژوهشها در مورد خلاقیت در مدرسه
موقعیتهایی از این دست درمورد خلاقیت در مدرسه هر روز تکرار میشود. در مطالعهای بر نگرش بیش از 1000 معلم درباره خلاقیت که توسط فریر و همکاران در سال 1991 انجام شد، فقط نیمی از معلمان فهمیده بودند که تفکر واگرا (تفکر خارج از چارچوب) کلید تفکر خلاق است.
بیشتر معلمان خلاقیت و مهارت تفکر خلاق را وابسته به امتیازهای اقتصادی (وضع مالی خانواده) میدانند و این موضوع آنها را در تشخیص کودکان خلاقی که در کلاسهای هنری (مثل موسیقی که برای کودکان با وضعیت مالی پایین امکانپذیر نیست) حضور ندارند، ناکام میگذارد.
کلاسن، میدلتون و کانل (1994) دریافتند که کودکان افریقایی-آمریکایی از نظر فکری انعطاف بیشتری دارند اگرچه این قابلیت توسط معلمان مورد تشویق قرار نمیگیرد یا حتی باعث طرد شدن آنها میشود!
تقویت خلاقیت در مدرسه
سیاست اداره مدارس معمولا بر اساس همانندسازی است و مسئولین و معلمان سعی میکنند که از نظر ظاهر، کارکرد و عملکرد تحصیلی و رفتاری دانش آموزان را به هم نزدیک کنند.
این عمل از این جنبه که باعث نظم و ترتیب در مدارس میشود و از اغتشاش جلوگیری به عمل میآید مثبت است. ولی کودکان در مدرسه نیاز به پرورش خلاقیت دارند تا از آن در راستای پیشرفت تحصیلی و اجتماعی استفاده کنند.
روشهای ایجاد انگیزه برای خلاقیت در مدرسه جدای از اینکه شباهتهایی در کودکان هم سن دارد در هر فرد ممکن است متفاوت از دیگران اتفاق بیفتد.
اهمیت تقویت خلاقیت کودکان در مدرسه
هنگامی که معلم توسعه خلاقیت را بخشی از وظیفه مدرسه بداند، دانش آموزان میتوانند موفقیت طولانی مدت بیشتری در زمینههای مختلف داشته باشند.
آنها میتوانند با ابراز وجود و ابدع و اجرای ایدههای خلاقانه خود، خلاقیت خویش را بروز دهند.
طبق تحقیقات گالوپ، دانشآموزان در کلاسهایی که تأکید بیشتری بر خلاقیت و فناوری تحولآفرین داشتند، در موارد زیر نیز موفقتر بودند:
- مهارت حل مسئله
- تفکر انتقادی
- حفظ اطلاعات
- درک عمیقتر مطالب
- ایجاد ارتباط بین موضوعات
- بهبود در آزمونهای استاندارد
درگیر شدن خلاقانه با وظایف برای کودکان بسیار جذاب، محرک و انرژیزا است. فعالیتهای یادگیری سرگرمکننده که کودکان را تشویق میکند تا ماهیچههای مهارت تفکر خلاق خود را منعطف کنند، میتوانند از تمرکز بیشتر و رضایت کلی در این فرآیند حمایت کنند.
حتی اگر هیچ “نتیجه” چشمگیری از خلاقیت در مدرسه به دست نیاید، باز هم ایجاد این مهارت برای دانش آموزان بسیار ارزشمند است.
هنگامی که محیط یادگیری به گونه ای طراحی شده است که دانش آموزان را به یادگیرندگان عمیقتر، حلکننده مسائل، متفکران انتقادی و مبتکر تبدیل کند، در واقع آنها را برای موفقیت بیشتر فراتر از کلاس آماده میکند.
نکاتی برای تقویت خلاقیت در مدرسه
برای تقویت خلاقیت در مدرسه به عنوان یک مربی، این شما هستید که باید مقداری خلاقیت را به محیط کلاس خود تزریق کنید.
رویکرد شما ممکن است متفاوت باشد چه در یک کلاس ابتدایی باشید و چه دروس دبیرستانی را تدریس کنید. اما ایدههای میتواند به شما در شروع کار کمک کند:
یک چیدمان کلاس درس انعطافپذیر انتخاب کنید.
دانش آموزان در قالبهای مختلف کار میکنند و به شیوههای مختلفی یاد میگیرند. از پروژههای گروهی گرفته تا ارزیابیهای انفرادی، گوش دادن به ارائهها و موارد دیگر.
طرحهای تدریس و یادگیری گروهی ایجاد کنید تا خلاقیت بین فعالیتهای مختلف جریان داشته باشد.
به جای ردیف کردن میزها یک طرح U شکل یا ساختار گروهی جداگانه ایجاد کنید که دانش آموزان بتوانند با هم کار کنند.
روشهای مختلف را آزمایش کنید و آن را تغییر دهید تا مطمئن شوید کلاس شما میتواند طیف وسیعی از فعالیتها و سبکهای یادگیری را در خود جای دهد.
دکور کلاس با موضوعات مرتبط با درس
یکی از سرگرمکنندهترین و جذابترین ایدههای دکور کلاس درس با پیروی از موضوع درس، از تابلوی اعلانات تا درب کلاس است.
چه تم مصر باستان را برای همسویی با موضوع خود انتخاب کنید یا یک تم ابرقهرمانی را برای یادآوری قدرتهای منحصربهفرد دانش آموزان خود، آن تم را برای دانش آموزان خود توضیح دهید و آنها را تشویق کنید که شباهتهایی بین دکور کلاس و آنچه میآموزند پیدا کنند.
یک کتابخانه کلاسی ایجاد کنید.
برای تقویت خلاقیت در مدرسه، با ایجاد دسترسی آسان دانش آموزان خود به مجموعهای از کتابهای جالب متناسب با سطح مقطع تحصیلی، مطالعه را تشویق کنید.
با کمک دانش آموزان خود به ایجاد توصیههایی برای خوانندگانی که ژانرهای مختلف را دوست دارند، یا به سازماندهی و طبقهبندی کتابخانه کلاس شما کمک میکند، یک عنصر خلاقانه و مشارکتی اضافه کنید.
ایدهها و اهداف را تجسم کنید.
برای تقویت مهارت تخیل خلاق در مدرسه به دانش آموزان خود قدرت دهید تا اهداف خود را تعیین کنند و ایدهها را به روشهای دلخواه خود ترسیم کنند.
به آنها بیاموزید که چگونه از انواع مختلف سازماندهندههای گرافیکی مانند نقشه های ذهنی، نمودارهای ون، جدول زمانی بصری و سایر منابع استفاده کنند.
در کلاس ترس از اشتباه کردن مانع نشان دادن خلاقیت میشود. فضایی صمیم ولی قانونمند در کلاس ایجاد کنید تا دانش آموزان بتوانند نظرات خود را بیان کنند.
فرصتهایی برای تامل دانش آموزان در نظر بگیرید.
فعالیتهای تاملی به دانش آموزان کمک میکند تا اطلاعات را عمیقتر جذب کنند و درک خلاقانه و متنی آنها از مفاهیم جدید را افزایش میدهد.
منابع یادگیری تاملی را در کلاس درس خود نشان دهید که دانش آموزان بتوانند روی آنها تمرکز کنند.
به طور مثال سفارشی کردن و نمایش پوستر درس ریاضی میتواند به دانش آموزان شما کمک کند تا مفاهیم کلیدی را بهتر درک و حفظ کنند.
عادت به ثبات فکر داشتن باعث بروز خلاقیت است. مسیر فکری کودکان را جهتدهی کنید.
اگر دانش آموزان افکار پراکندهای در مورد موضوع دارند آنها را سازماندهی کنید و در یک جهت قرار دهید تا پردازشهای عمیق و با مفهوم بروز کند.
نمایش نقل قولهای الهامبخش
قرار دادن پوسترهای نقل قول الهامبخش در محیط آموزشی شما میتواند راه را برای برای بحث، تفکر انتقادی و خلاقیت در مدرسه هموار کند.
از دانش آموزان کلاس خود بخواهید که معنای هر پیام و نحوه اعمال آن را در نظر بگیرد و در مورد آن بحث کند.
برخی از نقل قولها به طور مستقیم دانش آموزان را تشویق میکنند تا خلاقیت خود را آشکار کنند.
به کلاس مجازی خود جان ببخشید.
یادگیری مجازی فقط نیاز به تبلت و اینترنت ندارد. چالشهای خلاقانه عملی را در برنامه آموزش مجازی خود بگنجانید تا خلاقیتها جریان داشته باشند.
به عنوان مثال، کلاس خود را تشویق کنید تا با استفاده از اشیاء پیدا شده از خانه یا بیرون، چیزی بسازید.
گاهی کلاس درس را در فضای باز برگزار کنید.
وقتی هوا خوب است، بخشی از روز را به یک کلاس درس در فضای باز اختصاص دهید. فعالیت های کنکاش و اکتشافی را انتخاب کنید که نم توانید در داخل کلاس انجام دهید.
راهاندازی یک پروژه در فضای باز مانند باغ سبزیجات را نیز در نظر بگیرید. این نوع فعالیت در بیرون یک بعد کاملاً جدید به محیط یادگیری و تقویت خلاقیت در مدرسه اضافه میکند.
مواد آموزشی چند رسانهای را معرفی کنید.
جهت توسعه خلاقیت در مدرسه، از کتابهای درسی و کاربرگها فراتر بروید و با انواع مواد آموزشی کار کنید.
برای کلاس دبیرستان، میتوانید با اشتراکگذاری گفتگوها و پادکست های TED، برخی از الهامبخشترین ذهنها را وارد کلاس خود کنید.
در مورد کلاس راهنمایی، میتوانید موسیقی، ویدیو، و رسانههای تعاملی مانند نرمافزار آموزشی بازی سازی شده را در برنامه درس خود بگنجانید.
برای تقویت خلاقیت در مدرسه از یادگیری عملی حمایت کنید.
در کنار فعالیتهای رسمی که باید در مدرسه اجرا شود فعالیتهای آزاد و فوق برنامه نیز طراحی کنید.
ارتباط پرشور و نشاط داشته باشید. از فعالیتهای بدنی کمک بگیرید و در دروسی که امکان آن وجود دارد اصراری به نظم نشستن نداشته باشید و چیدمان کلاس را تغییر دهید.
یادگیری عملی زمینهای را برای دانش آموزان فراهم میکند تا ایدههای جدیدی خلق کنند، انتقادی فکر کنند و نظرات خود را بیان کنند و در نهایت آنها را در سطح عمیقتری درگیر میکند.
ترفند این است که به دانش آموزان اجازه دهید ابتدا به موضوعات واقعی بپردازند و سپس نظریه را معرفی کنید.
وجود فضای آزمایشگاه در مدرسه ضروری است و استفاده از آن برای دانش آموزان باید راحت باشد و بتوانند با نظارت مسوول آزمایشگاه هر زمانی که می خواهند از امکانات آن استفاده کنند.
فرمتهای خارج از چارچوب را تشویق کنید.
به دانش آموزان خود اجازه دهید قالبی را که میخواهند برای یک تکلیف دنبال کنند، انتخاب کنند.
به جای مقاله معمولی گزارش کتاب، شاید آنها ترجیح میدهند ایدههای خود را از طریق یک مقاله، عکس یا طرح به اشتراک بگذارند.
بازدیدهای علمی و تفریحی برای دانش آموزان در نظر بگیرید و آنرا برنامه مکملی برای سرفصل های دروس قرار دهید.
ترس از پیامدها از دیگر عوامل مانع خلاقیت است. تنبیه و جریمه را هنگامی که می خواهید دانش آموزان خلاقیت خود را نشان دهند حذف کنید تا کودکان به راحتی بتوانند اشتباه کنند و از اشتباهات خود تجربه کسب کنند.
فرهنگهای مختلف را کاوش کنید.
توسعه توانایی دانش آموزان برای نگاه به مسائل از ابعاد مختلف بخش مهمی از تفکر خلاق است. تفاوتهای فرهنگی را ستایش کنید و از آنها برای تقویت خلاقیت در مدرسه بهره بگیرید.
از اعضای کلاس خود دعوت کنید تا زمینه فرهنگی خود را در کارها و بحث ها بیاورند. تعطیلات مختلف جهانی و ریشههای پشت آنها را بشناسید.
یک روز میراث خانوادگی را در مدرسه برگزار کنید و کتابهایی را معرفی کنید که جهانبینیها و شیوههای مختلف را بررسی میکنند.
طنز را در کلاس درس خود بگنجانید.
کمدی نیاز به خلاقیت دارد و استفاده از طنز میتواند به ایجاد یک محیط مثبت کمک کند که در آن تفکر بیرون از چارچوب و مهارت تفکر خلاق میتواند شکوفا شود.
دانش آموزان خود را تشویق کنید تا به ارجاعات مربوط به فرهنگ عامه، جناسها و جوکها بیندیشند تا بتوانند جنبههای خلاقانه آنها را درک کنند.
از دانش آموزان بخواهید روزنامهنگاری خلاقانه را تمرین کنند.
برای بهبود خلاقیت در مدرسه، ژورنالنویسی راهی عالی برای ثبت خاطرات و تشویق به تفکر است. اما این نباید به نوشتن محدود شود.
دانشآموزان میتوانند هر چیزی از یک دفتر خاطرات ویدیویی تا یک مجله هنری بسازند.
تشویق استفاده از رنگ برای تقویت خلاقیت در مدرسه
رنگ در کلاس درس میتواند ارزشی فراتر از موضوعات درسی داشته باشد.
دانش آموزان را تشویق کنید تا دروس مدرسه خود را با رنگ هماهنگ کنند و هنگام یادداشت برداری و مطالعه از رنگ استفاده کنند.
از رنگ در اطراف اتاق و همچنین با پوسترهای پر جنب و جوش یا گوشه های مضمون استفاده کنید.
بازی در کلاس درس
از طریق بازی و سرگرمی، سعی کنید تشویش و نگرانی را به حداقل برسانید. اضطراب در کلاس مانع از خلاقیت است.
برای تقویت خلاقیت در مدرسه، از انواع بازی ها کمک بگیرید. این نوع فعالیت میتواند عضلات مهارت تفکر خلاق زیادی را درگیر کند.
از نوشتن فیلمنامههای خلاقانه و تصحیح تکالیف گرفته تا همکاری در ساخت یک نوع لباس جدید، همه میتواند بازی های هیجانانگیزی برای تقویت خلاقیت در مدرسه باشد.
فعالیتهای گروهی
در تیمسازی پاسخهای درست یا غلط وجود ندارد. فقط استراتژیهای مشارکتی که به همسالان اجازه میدهد با هم فکر کنند، ارتباط برقرار کنند و خلق کنند.
از حل یک معما یا مسئله یا بیرون آمدن از یک اتاق فرار (کلاس) گرفته تا گفتن جمعی یک داستان با یک کلمه توسط هر نفر، همه مثالهایی از فعالیتهای گروهی خلاقانه هستند.
برگزاری نمایشگاه از کارهای هنری و فنی دانش آموزان، در اختیار دادن فضا برای اجرای کارهای هنری مانند نمایش و سرود میتواند در خلاقیت دانش آموزان موثر باشد و انگیزه آنها را برای شرکت در فعالیتهای جمعی بیشتر کند.
اجازه دهید اکثر کارها توسط خود دانش آموزان انجام شود و تنها یک بزرگتر به عنوان ناظر قرار دهید.
ایجاد انگیزه برای خلاقیت در مدرسه
پاداش به دستاوردهای دانش آموزان یک انگیزه عالی است و میتواند حس غرور رابرای کارهای خلاقانه در آنها ایجاد کند. انگیزه دانش آموزان را با پاداشهای مناسب با سن آنها تقویت کنید.
کودکان کمتر به آینده نظر دارند بنابراین انتظار نداشته باشید که چشمانداز آینده به تنهایی برای آنها انگیزه باشد. از مسایلی که در زمان حال به آنها لذت میدهد استفاده نمایید.
همه نوع تلاشهای دانش آموزان را تشویق کنید نه صرفا دستاوردها را.
در کنار قوانین مدرسه با مدیریت بهینه میتوان برنامههای خلاق که باعث انگیزه دانش آموزان شود نیز قرار داد و از آن برنامهها در پیشرفت تحصیلی و اجتماعی دانش آموزان استفاده کرد.
به دانش آموزان اجازه دهید تا زمانی که به طور جمعی به اهداف کلاس برسند، جشن پیروزی بگیرند.
کلاس درسی پویا داشته باشبد.
برای تقویت خلاقیت در مدرسه، پویاسازی یادگیری اهمیت زیادی دارد. یک معلم پویا معلمی است که به دانش آموزان خود انگیزه میدهد و از نظر احساسی تاثیری شگرف بر آنها دارد.
به طوری که دانش آموزان به سهولت دروس را آموزش دیدهاند را به خاطر می آورند.
اگر شما پرسشی را به خوبی مطرح سازید و علیرغم کلیه تلاشهایی که انجام میدهید، دانش آموزان قادر به پاسخگویی نباشند، ناامید نشوید و به آنها فرصت چندباره بدهید.
حرف آخر سرکوب و تقویت خلاقیت در مدرسه
همان طور که گفتیم در شرایط معمول مدرسه بیشتر باعث سرکوب خلاقیت کودکان میشود. اما معلمان میتوانند با راهکارهایی به تقویت خلاقیت دانش آموزان کمک کنند.
در این مقاله از مجله تخصصی آریاکید انواع روشها و راهکارها را برای تقویت خلاقیت در مدرسه ارائه کردیم.
تقویت خلاقیت در مدرسه بر عملکرد دانش آموزان در زمان تحصیل و آینده اجتماعی آنها تاثیر مثبت دارد و راهکارهای تقویت آن باید در مدارس به خوبی اجرا شود.
علاوه بر موارد ذکر شده، استفاده از اسباب بازی های موثر بر مهارت تفکر خلاق در کلاس درس و دار خانه میتواند برای تقویت خلاقیت در مدرسه مفید باشد.
منابع:
باکت، استفان(1392) روش های تدریس خلاقیت(ترجمه: میران فرج الهی، سونیا موسی رمضانی) تهران، انتشارات آوای نو.
گانیه،رابرت.م (1368)شرایط یادگیری(ترجمه جعفر نجفی زند)تهران، انتشارات رشد.
خاقانی زاده،مرتضی؛ ابراهیمی قوام،صغری(1386)نقش انگیزش در یادگیری، مجله راهبردهاي آموزش مركز مطالعات و توسعه آموزش علوم پزشكي دانشگاه علوم پزشكي بقيه الله(عج)،1(1) 1-9.
https://www.canva.com/learn/19-ideas-to-promote-more-creativity-in-your-classroom/