اینترنت برای کودکان مزایای و معایب خود را دارد. تاثیر اینترنت بر مهارت های اجتماعی فرزندان انکارناپذیر است اما خطراتی را نیز در بردارد. در این مقاله از مجله تخصصی آریاکید به جوانب مختلف تاثیر اینترنت بر مهارت اجتماعی کودکان و خطرات احتمالی آن می‌پردازیم.
از زمانی که اینترنت به یک رسانه اصلی تبدیل شد، همه به آن وابسته شده‌اند. بزرگسالان، نوجوانان و حتی کودکان خردسال بسیاری از وقت خود را در اینترنت می‌گذرانند.
آیا تا به حال به این فکر کرده‌اید که آیا کودکان 4 تا 15 ساله که کم و بیش در اینترنت هستند، مهارت های اجتماعی دارند؟
تاثیر اینترنت بر مهارت اجتماعی کودکان چیست؟
آیا بازی آنلاین برای بهبود مهارتهای پایه کودکان مفید است؟
آیا این بازی ها و برنامه‌های اینترنتی باعث اجتماعی شدن کودکان می‌شوند یا بر نحوه معاشرت آنها با افراد دیگر تأثیر منفی می‌گذارند؟
استفاده از اینترنت بر رشد و تقویت هوش کودکان تأثیر می‌گذارد؟ آیا کودکان هنگام استفاده از اینترنت از نظر اجتماعی منزوی می‌شوند یا به هم متصل می‌شوند و مهارت های اجتماعی را یاد می‌گیرند؟
تاثیر عمومی اینترنت بر کودکان
انبوهی از نظرات، شواهد حکایتی و تبلیغات رسانه‌ای تلاش کرده اند به سؤالات فوق پاسخ دهند. در این زمینه دو قطب افراطی وجود دارد.
یک قطب افراطی، علاقه‌مندان به اینترنت هستند که استفاده از اینترنت را به عنوان نوشدارویی برای همه چیزهایی که جامعه را آزار می‌دهد، از جمله نارسایی در سیستم آموزشی و اخلاقی می‌دانند.
در قطب دیگر، هشداردهنده‌های اینترنت هستند که استفاده از اینترنت را به عنوان تضعیف ساختار جامعه، از جمله مانع رشد سالم فرزندان می‌دانند.
این گروه معتقدند که بازی های اینترنتی جایگزین بازی با اسباب بازی های سنتی شده و مانع رشد بسیاری از مهارت های ضروری در کودکان می‌شود.
اکثر مردم جایی بین این افراط و تفریط ها قرار می‌گیرند. بیشتر آنها منتظر نتایج تحقیقات برای پاسخ به این سؤالات هستند.
دو روی سکه اینترنت
اینترنت می‌تواند برای بچه ها فوق‌العاده باشد. آنها می‌توانند از آن برای تحقیق در مورد گزارش‌های مدرسه، برقراری ارتباط با معلمان و سایر بچه ها و بازی های تعاملی استفاده کنند.
اما دسترسی آنلاین با خطراتی مانند محتوای نامناسب، آزار و اذیت سایبری و شکارچیان آنلاین نیز همراه است.
با استفاده از برنامه‌ها و وب‌سایت‌هایی که بچه‌ها در آن با هم ارتباط برقرار می‌کنند، شکارچیان ممکن است به‌عنوان یک کودک یا نوجوان ظاهر شوند که به دنبال یافتن یک دوست جدید هستند.
آنها ممکن است کودک را وادار کنند که اطلاعات شخصی مانند آدرس و شماره تلفن را مبادله کند، یا بچه ها را تشویق کنند که با دیدن شماره تلفن آنها از طریق شناسه تماس گیرنده با آنها تماس بگیرند.
والدین باید از آنچه فرزندانشان در اینترنت می‌بینند و می شنوند، با چه کسانی ملاقات می کنند و آنچه در مورد خود به اشتراک می گذارند آگاه باشند.
با فرزندان خود صحبت کنید، از ابزارهای موجود برای محافظت از آنها استفاده کنید و مراقب فعالیت‌های آنها باشید.
فراگیری اینترنت در آموزش کودکان
تکنولوژی، سیستم آموزشی و مدارس ما را به سمت غرق شدن در خود می‌برد. بسیاری، از امتیازهایی که تکنولوژی برای ما به ارمغان می‌آورد، دفاع می‌کنند و آن را پدیده‌ای می‌دانند که ما را به آینده می‌برد و دلیل رشد مهارت دانش‌آموزان است.
کامپیوترها ما را به سمتی می‌برند که رشد توانایی عمل کردن در محیطی آمیخته با تکنولوژی را طلب می‌کند.
علاوه بر این، تمام نقاط سیاره ما به سرعت در حال متصل شدن به شبکه جهانی اینترنت است و این باعث شده تا اینترنت به بخشی اساسی از آموزش تبدیل شود.
اما افزایش گزارش‌هایی از ارتباط ویژگی‌های وابستگی روانی به استفاده از اینترنت، در کنار تفکر درباره تأثیر منفی استفاده از اینترنت در کارکردهای اجتماعی ما را بر آن می‌دارد که درباره این تغییرات و تأثیرات آن قدری بیشتر تأمل کنیم.
روانشناسان به دنبال آن هستند که تأثیر اینترنت بر مهارت اجتماعی و بهزیستی روانی کودکان را بررسی کنند.
همزمان با اینکه فرهنگ ما کامپیوتر را به عنوان شگفتی تکنولوژی معرفی می‌کند، پیشنهاد می‌شود که به تأثیرات منفی اینترنت بر افراد و مهارتهای اجتماعی‌شان نیز دقت کنیم.
بر اساس نتایج تحقیقات دانشگاه کارنگی ملون استفاده از اینترنت احساس تنهایی را تقویت کرده و به کاهش کلی بهزیستی روانی افراد می‌انجامد. (American Psychological Association, 1998)
آیا اینترنت اعتیادآور است؟
با گسترش اینترنت بحثی تحت عنوان اختلالات مرتبط با استفاده از اینترنت در بین روانشناسان شکل گرفت. برچسب «اختلال اعتیاد به اینترنت» (Goldberg,1997) بر وجود الگوهایی از رفتارهای اعتیادگونه به دلیل استفاده زیاد از اینترنت دلالت دارد. (Greenfield,1999;Young,1998)
بر اساس معیارهایی که روانشناسان برای تشخیص اعتیاد استفاده می‌کنند، الگوهای رفتاری حاکی از اعتیاد به اینترنت از 6 درصد (Greenfield,1999) به 80 درصد افزایش پیدا کرده است.(Young,1998)
نشانه‌های این اختلال از این قرار است:
- استفاده از کامپیوتر به خاطر لذت‌بخش بودن آن یا رهایی از استرس
- احساس غمگینی و خارج از کنترل بودن در صورت عدم دسترسی به اینترنت
- صرف مقدار فزاینده وقت و پول برای تهیه نرم‌افزار، سخت‌افزار یا هر چیز مرتبط با اینترنت
- اختلال در عملکرد تحصیلی، کاری و خانوادگی
- همچنین برخی از استفاده‌کنندگان حرفه‌ای تجربه‌ای شبیه به تجربه کوکائین را هنگام استفاده از اینترنت گزارش کرده‌اند. (Egger,1996)
تاثیر اینترنت بر مهارت اجتماعی کودکان و نوجوانان
برخی از پژوهشگران به سود حاصل از استفاده از اینترنت در رشد مهارت اجتماعی کودکان اشاره می‌کنند. مت سیمون در سال 1997 در مقاله‌ای این نوع نگاه را پیشنهاد می‌کند: «حال که نقش تکنولوژی و کامپیوتر را در سیستم آموزشی و آینده آن نمی‌توان فراموش کرد، در مورد جنبه اجتماعی آن باید چه کنیم؟» (Matt Simon,1997)
زمانی که به بچه‌ها و اینترنت فکر می‌کنیم، ساعت‌های متوالی بازی کردن به ذهنمان می‌رسد اما باید در نظر داشته باشیم که اینترنت چه موقعیت‌هایی برای تعامل مثبت و سازنده ایجاد می‌کند.
در اینجا شکی کوچک مطرح است: با صرف زمان در اینترنت، کودک مجذوب موقعیت‌های جذابی می‌شود که تکنولوژی و اینترنت برای او فراهم می‌کند. این شاید گاهی به قیمت سایر فعالیت‌های سالم کودک مثل انجام تکالیف مدرسه و بهبود مهارتهای پایه او تمام شود.
نقش والدین و معلمان
در اینجا نقش مهم والدین، معلمان و مربیان به چشم می‌آید. آنها باید عادات و ویژگی‌های سوءمصرف از اینترنت را بشناسند. برای دسترسی کودکان به اینترنت محدودیت در نظر بگیرند و بر استفاده آنها از اینترنت نظارت کافی داشته باشند.
کارهایی مثل قرار دادن کامپیوتر در جایی که دیگران هم حضور دارند، می‌تواند سودمند باشد. استفاده به اندازه از تکنولوژی اینترنت در فرآیند آموزش نیز بر عهده معلمان و مربیان است.
در مجموع به نظر می‌رسد بیشتر کودکان به خوبی از اینترنت استفاده می‌کنند. کامپیوترها، تبلت‌ها و گوشی‌های هوشمندجذابند و به دلیل ظرفیت بالا برای جستجو و ارتباط با دیگران فریبنده هستند.
اما در کل، تکنولوژی می‌تواند نقشی مثبت در رشد فرد بازی کند. دان تاپسکات (Don Topscott,1999) به زیبایی این موضوع را نشان می‌دهد: «زمانی که کودکان آنلاین هستند، در حال خواندن، فکر کردن، تجزیه و تحلیل کردن، انتقاد کردن و مقایسه افکارشان هستند.»
کودکان از اینترنت برای فعالیت‌هایی استفاده می‌کنند که ما به عنوان کودکی سنتی می‌شناسیم. آنها از تکنولوژی برای بازی کردن، یادگیری، تعامل و ایجاد رابطه دوستی استفاده می‌کنند؛ چیزی که کودکان همیشه در پی آن بوده‌اند.
پس در صورت استفاده سالم و کنترل شده، تاثیر اینترنت بر مهارت اجتماعی کودکان نیز مفید خواهد بود.
تاثیر اینترنت بر مهارت اجتماعی نوجوانان
اینترنت بر زندگی همه ما تأثیر می گذارد، اما شاید هیچ گروهی بیشتر از نوجوانان تحت‌تأثیر قرار نگیرد. با توجه به دسترسی تقریبا مداوم به اینترنت که واقعیت جوانان امروزی است، جای تعجب نیست که بسیاری از والدین نگران باشند.
از استفاده از رسانه‌های اجتماعی گرفته تا قرار گرفتن در معرض انواع و اقسام محتوا، طبیعی است که والدین تعجب کنند که اینترنت چگونه می‌تواند بر مهارت های اجتماعی نوجوان آنها تأثیر بگذارد.
این که چگونه اینترنت ممکن است مهارت های اجتماعی را برای نوجوانان شکل دهد، هم نکات مثبت و هم منفی دارد.
نوجوانان اکنون با داشتن یک گوشی هوشمند در جیب خود می‌توانند در هر زمان و از هر مکان با خانواده و دوستان خود تماس دائمی داشته باشند.
وقتی صحبت از کمک به چت کردن، برنامه ریزی، دریافت مشاوره و حتی احساس ارتباط با همسالانشان می شود، تاثیر اینترنت بر مهارت اجتماعی نوجوانان مثبت است.
با این حال، اینترنت می‌تواند به تقویت روابط سطحی نیز کمک کند. جایی که آنها به سادگی از طریق سرویس‌های پیام‌رسان و رسانه‌های اجتماعی چت می کنند، بدون اینکه واقعا گفتگوی عمیق‌تر و معنادارتر داشته باشند.
برای نوجوانانی که بیشتر درونگرا هستند، این می‌تواند مفید به نظر برسد، اما در واقع ممکن است مانع از بیرون آمدن آنها از پوسته خود و ایجاد دوستی های حصوری و معنادارتر با افراد شود.
ترس از طرد شدن
تاثیر اینترنت بر مهارت اجتماعی همواره مثبت نیست. یکی از بزرگترین معایب اینترنت و رسانه‌های اجتماعی برای کاربران در هر سنی این است که ممکن است ترس از طرد شدن را تجربه کنند که معمولاً به اختصار “FOMO” شناخته می‌شود.
نوجوانان نه تنها می‌توانند احساس کنند که به اندازه دیگران محبوب نیستند، بلکه ممکن است وقتی ببینند همکلاسی‌ها و دوستان خود از فعالیت بدون آنها لذت می‌برند، احساس طرد شدن کنند.
نوجوانان امروزی چیزهای زیادی را در سایت‌ها و رسانه‌های اجتماعی به اشتراک می‌گذارند، و اگر یکی از دوستانش در یک گردش شرکت نداشته باشد، مطمئنا در مورد آن باخبر خواهند شد.
این باعث می‌شود آنها احساس طرد شدن کنند و ممکن است شروع به کناره‌گیری از گروه دوستان خود کنند.
از سوی دیگر و در حالت مثبت، نوجوان ممکن است آنها را تشویق کند که رهبری را بر عهده بگیرد و برای فعالیت‌های آینده با دوستان خود برنامه‌ریزی کند.
تاثیر اینترنت بر مهارت اجتماعی از طریق کمک به کشف هویت اجتماعی
برای بسیاری از نوجوانان، سخت‌ترین بخش زندگی، کشف هویت است. سال‌های نوجوانی به عنوان مرحله‌ای از رشد روانی، یکی از نقاط عطف جستجو برای هویت خود است. یافتن خود در یک جامعه کوچک و بسته به دلیل کمبود محرک‌ها و ایده‌های جدید می‌تواند دشوار باشد.
شناخت هویت اجتماعی زمینه تقویت و توسعه مهارت های اجتماعی است. تاثیر اینترنت در مهارت اجتماعی نوجوانان از این لحاظ می‌تواند مثبت باشد.
اینترنت می‌تواند به نوجوانان کمک کند تا هویت خود را از طریق قرار گرفتن در معرض افراد، جوامع، سرگرمی ها و مفاهیم جدید تقویت کنند.
همانطور که نوجوانان تجربیات بیشتری را پشت سر می‌گذارند، بیشتر درباره خود می‌آموزند. و از آنجایی که اینترنت می‌تواند تجربیات فراوانی را به نوجوانان ارائه دهد، می‌تواند نقش تسریع‌گر در توسعه هویت نوجوان را ایفا کند.
ایجاد مهارت های اجتماعی بهتر
یکی از جنبه های مثبت اینترنت این است که در واقع می‌تواند به نوجوانان در ایجاد مهارت های اجتماعی بهتر کمک کند. آنها می‌توانند از طریق چت و ایمیل با دیگران ارتباط برقرار کنند و یاد بگیرند که چگونه با افراد مختلف مرتبط با موضوعات مختلف ارتباط برقرار کنند.
این می‌تواند در ایجاد یک دوستی قوی‌تر در طول زمان مفید باشد، و منجر به تعاملات بیشتر شخصی شود که در نهایت برای آنها راحت خواهد بود، زیرا این رابطه در طول زمان توسعه یافته است.
رشد شبکه روابط اجتماعی
یک تاثیر اینترنت بر مهارت اجتماعی نوجوانان، از طریق توسعه دایره روابط اجتماعی آنان است. نوجوانان همچنین می‌توانند دایره اجتماعی خود را به صورت آنلاین رشد و توسعه دهند و نه تنها با دوستانی که در زندگی روزمره خود می‌شناسند، بلکه با اعضای خانواده و همسالان با علایق مشابه ارتباط برقرار کنند.
اینترنت برقراری ارتباط و برقراری ارتباط با افراد از سراسر جهان را بسیار آسان‌تر کرده است، بنابراین حتی اگر یکی از دوستان یا خویشاوندان دور شده باشد، می‌توان رابطه را حفظ کرد.
نوجوانان در اینترنت در مقایسه با تعاملات رو در رو، می‌توانند با گروه وسیع‌تری از افراد معاشرت کنند که تاثیر اینترنت در مهارت اجتماعی در این حالت مثبت خواهد بود.
نقش والدین در استفاده ایمن کودکان و نوجوانان از اینترنت
اولین قدم در محافظت از فرزندانتان در برابر خطرات اجتماعی موجود در اینترنت و فضای مجازی از طریق نظارت است. در بسیاری از موارد، به خصوص زمانی که مشکلی از قبل وجود داشته باشد، والدین از ایجاد محدودیت در استفاده از فناوری فرزندشان سود می‌برند.
اما به طور کلی، دانش در مورد نحوه استفاده فرزندتان از فناوری کمک زیادی به پیشگیری از مشکلات احتمالی می‌کند. کیمبرلی اس. یانگ، محقق استفاده از اینترنت و نویسنده کتاب «گرفتار در شبکه»، به والدین توصیه می‌کند که فعالیت‌های خانوادگی بیشتری ترتیب دهند و زمان شخصی بیشتری را با فرزندان خود بگذرانند.
این نه تنها به کودکان کمک می‌کند تا به طور طبیعی زمان خود را با فناوری کاهش دهند، بلکه امکان برقراری ارتباط باز بین والدین و فرزند را نیز فراهم می‌کند، که می‌تواند به والدین کمک کند تا از اتفاقات اجتماعی در زندگی فرزندان خود مطلع شوند.
از طریق گفتمان باز، والدین می‌توانند نگرانی‌های خود را در مورد استفاده بیش از حد و سوء استفاده از فناوری اینترنت بیان کنند. همزمان کودکان و نوجوانان نیز می‌توانند والدین خود را در مورد عادات آنلاین خود آگاه کنند.
حرف آخر تاثیر اینترنت در مهارت اجتماعی کودکان و نوجوانان
سال‌های کودکی و نوجوانی زمان مهمی برای توسعه و تقویت مهارت های اجتماعی خوب است. اینترنت این امکان را فراهم کرده است و در عین حال چالش‌هایی را نیز به همراه دارد.
تا زمانی که والدین برای اطمینان از تعادل در استفاده کودک و نوجوان خود از اینترنت تلاش می‌کنند، تاثیر اینترنت در مهارت اجتماعی آنان مثبت خواهد بود.
اما همچنان باید تاکید کرد که نیاز اصلی کودکان و نوجوانان انجام انواع ورزش‌ها و بازی های سنتی و با انواع اسباب بازی های مفید و موثر است.
منابع:
American Psychiatrict Association (1994). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (4th ed.). Washington, DC: Author
American Psychological Association (1998). Internet paradox — a social technology that reduces social involvement and psychological well-being? American Psychologist,53, 1017-1031
Annenberg Public Policy Center (1999, Spring). Parent’s fear internet’s influence on children. Media Report to Women: Vol. 27 (pp.7-9). Washington, DC: Author
Davis, R. (1999). Is internet addiction real? Victoria Point Multimedia [On-line]. Available: http://www.victoriapoint.com/Addiction%20or%20not.htm
Dvorak, J. (1997). Net addiction. PC/Computing,10, 85-87
Egger, O. (1996). Internet behavior and addiction. [On-line]. Available: http://www.ifap.bepr.ethz.ch/~egger
Eykyn, G. (1999). Internet ‘harms marriage’. Victoria Point Multimedia [On-line]. Available: http://www.victoriapoint.com/marriages.htm
Fainaru, S. (1998). Experts fear video games breed violence. The Boston Globe, October 19 [On-line]. Available: http://www.adn.com/stories/T98110984.html
Gawel. (1999). Web addition. Electronic Design, v47. (p32)
https://www.apa.org/science/about/psa/2003/12/jackson
https://healthfully.com/560848-socialization-and-technology-for-kids.html
https://kidshealth.org/en/parents/net-safety.html
