در روابط اجتماعی مهارت ابراز عقیده و مخالفت با برخی درخواست‌ها، اهمیت بسیاری دارد و مانند دیگر مهارت های اجتماعی باید از کودکی فراگرفته شود. به همبن دلیل، در این مقاله از مجله تخصصی آریاکید به اهمیت این مقوله و راهکارهای آموزش مهارت ابراز عقیده و نه گفتن به کودکان می‌پردازیم.
شکلگیری نظر شخصی در کودکان
بچه های سن مدرسه در حال ایجاد فردیت و استقلال خود هستند. در این سنین، آنان نظرات خود را در مورد چیزها شکل می‌دهند و متوجه می‌شوند که چه چیزی را دوست دارند و چه چیزی را دوست ندارند.
این کاملا طبیعی است که آنها ممکن است گهگاه با یک دوست، یکی از اعضای خانواده یا حتی یک معلم یا مربی اختلاف نظر داشته باشند.
از نظر رشدی، خوب است که کودکان یاد بگیرند که نظرات خود را شکل دهند و بتوانند افکار و عقاید خود را بیان کنند. اما برای بچه ها مهم است که درک کنند که باید با احترام نظر و عقیده خود را بیان کنند، چه در صحبت با با بزرگسالان و چه وقتی با بچه های دیگر صحبت می‌کنند.
در واقع، توانایی به ابراز ایده‌های خود حتی زمانی که با دیدگاه های دیگران در تضاد است، نشانه بلوغ است. وقتی بزرگسالانی را می‌بینید که افراد قادر به انجام این کار نیستند، نابالغ به نظر می‌رسند.
علاوه بر مهارت ابراز عقیده، یکی از مهمترین مهارت هایی که کودکان باید بیاموزند این است که چگونه با دیگران با احترام و به طور مودبانه مخالفت کنند. بنابراین اهمیت آموزش مهارت ابراز عقیده و مخالفت به کودکان آشکار می‌شود.
اهمیت آموزش مهارت ابراز عقیده به کودکان
يكي از مهارت های اجتماعی، مهارت «نه» گفتن است. هر انساني می‌تواند با آموختن و تقویت آن به راحتی به ديگران پاسخ منفی بدهد.
کودکی كه اين مهارت را می‌آموزد، می‌تواند كارهايی را كه دوست ندارد رد كند و بسيار مؤدبانه در مقابل خواسته‌های غير منطقی دیگران، پاسخ منفی دهد و از اضطراب، نگراني وخشمی که در اثر انجام اجباری کاری برایش بوجود می آید در امان باشد.
بهتر است که این مهارت روابط بین فردی مانند دیگر مهارت های اجتماعی از دوران کودکی به افراد آموخته شود تا شخص در بزرگسالی از برخورد با دیگران و قرار گرفتن در موقعیت های مختلف هراسی نداشته باشد.
والدین و مربیان و معلمان زمانی می‌توانند به آموزش نه گفتن به کودکان بپردازند که خود از آن برخوردار باشند. بنابراین اعتماد به نفس و آگاهی بزرگترها از این مهارت اهمیت زیادی دارد.
از طرف دیگر بکارگیری این مهارت در زندگی روزمره توسط والدین و آموزگاران مهم است چرا که کودک بیشتر از اینکه از طریق کلامی آموزش ببیند با مشاهده رفتارها یاد می‌گیرد.
قانون‌شکنی و ابراز عقیده
هنگامی که کودکان وارد مدرسه می‌شوند و با همسالان خود ساعات بیشتری را می‌گذرانند متوجه می‌شوند که امر و نهی‌های والدین قابل مخالفت هستند. آنان پی می‌برند که توانایی قانون‌شکنی را دارند.
اما باید توجه داشته باشیم که مخالفت با خواسته‌های والدین و قوانینی که در منزل هست به معنی اعتماد به نفس و داشتن مهارت ابراز عقیده نیست و به نوعی لجبازی محسوب می شود و نباید توسط والدین تقویت شود.
بلکه لازم است که کودک موقعیت‌ها و افرادی را که می‌تواند و باید به آنها نه بگوید بشناسد و موقعیت‌ها را از هم تفکیک کند. طبیعی است که دستیابی به چنین وضعیتی نیازمند آموزش مهارت ابراز عقیده و مخالفت محترمانه به کودکان است.
دلایل اهمیت آموزش مهارت ابراز عقیده و مخالفت مودبانه به شرح زیر است:
- بسیاری از سوءاستفاده‌ها، اعتياد، دزدی و ديگر بزه‌‌کاری‌ها برای کودکان و نوجوانانی اتفاق می‌افتد که قدرت مخالفت را نداشته‌اند.
- گاهی ناتوانی کودک از ابراز عقیده خود به علت عدم اعتماد به نفس و نیاز به مقبولیت است نه به دلیل ناآگاهی.
در این مواقع کودکان احساس می‌کنند اگر به درخواستی نامعقول، خصوصا از طرف همسالان خود، نه بگویند، ممکن است طرد شوند.
این مساله را برای فرزندان خود توضیح دهید که دوستی سالم و واقعی با رد درخواست‌های نامعقول از بین نمی‌رود و لازم نیست عزت نفس خود را در گرو رفتار دیگران قرار دهند.
- ابراز عقیده به کودکان کمک می‌کند که در هر موقعیتی از حق و حقوق خود دفاع کنند و انسان های منفعلی نباشند.
ویژگی‌های شیوه مودبانه مخالفت و ابراز عقیده
شیوه ابراز عقیده و مخالفت باید به گونه‌ای باشد که کودک بی ادب و گستاخ تلقی نشود. شیوه درست ابراز عقیده خصوصیات زیر را دارد:
- لحن گفتار اهمیت زیادی دارد. مخالفت با برخی درخواست بدون بی‌ادبی و گستاخی مسئله‌ای است که باید به کودکان آموزش داده شود.
- شناخت موقعیت‌ها و درخواست‌های نامعقول و معقول اهمیت زیادی دارد. کودک باید متوجه باشد که پرخاشگری و رفتار غیرمودبانه و لجبازی به معنی ابراز عقیده نیست. بلکه در بسیاری از موقعیت‌ها سازگاری و همراهی با جمع ضروری است.
- شناخت از خطراتی که ممکن است از موافقت بی‌تفکر و بی‌قیدوشرط ناشی شود، اهمیت زیادی دارد. موقعیت‌های خطرساز و درخواست‌های مخاطره‌آمیز را با جزییات برای کودکان توضیح دهید.
- افراد غریبه با رفتارهای مشکوک کسانی هستند که کودک باید یاد بگیرد در هر حالتی به درخواست‌های آنها نه بگوید و موقعیت را بدون هراس برای خانواده توضیح دهد.
کودکانی که مهارت ابراز عقیده خوبی دارند در امور اجتماعی و ارتباط با دیگران موفق‌تر عمل می‌کنند و مسلما در بزرگسالی توانایی دستیابی به موفقیت‌های شغلی و تحصیلی بهتری خواهند داشت. پس ضروری است این آموزش‌ها در زمان مناسب به آنها یاد داده شود.
روش‌های آموزش مهارت ابراز عقیده و مخالفت مودبانه به کودکان
ما با آموزش مهارت ابراز عقیده و مخالفت، می‌خواهیم فرزندانمان مدافع خود باشند. کسب مهارت مخالفت و فهم اینکه چگونه یک عقیده را به شیوه‌ای محترمانه به اشتراک بگذارند تا به جای نادیده گرفته شدن به دلیل توهین، مورد توجه قرار گیرند.
شایستگی اجتماعی یک عامل کلیدی در تعیین موفقیت و خوشبختی در بزرگسالی است، حتی بیش از مهارت های تحصیلی. بنابراین به عنوان والدین باید آموزش مخالفت و ابراز عقیده مودبانه به کودکان را یکی از وطایف اساسی خود بدانیم.
والدین برای آموزش مخالفت و اظهار عقیده محترمانه و مودبانه به کودکان از روش‌های مختلفی استفاده کنند. در ادامه برخی از این روش‌ها و راهکارهای آموزش نه گقتن و ابراز عقیده به کودکان را توضیح می‌دهیم.
الگوگیری برای آموزش مهارت ابراز عقیده مودبانه
هنگام تماشای اخبار، مراقب آنچه فرزندتان می‌بیند، باشید و آنچه را که فرزندتان به طور آنلاین می‌بیند، زیر نظر داشته باشید. سیاستمداران و صاحب‌نظران ممکن است در تلویزیون به یکدیگر توهین کنند.
مردم ممکن است در ویدئوهای شبکه‌های اجتماعی نظرات وحشتناکی را به صورت آنلاین بیان کنند. امروزه بیش از هر زمانی لازم است کودکان یاد بگیرند که چگونه پستی و قلدری را رد کنند و احترام و متانت را انتخاب نمایند.
بنابراین برای آموزش مهارت ابراز عقیده و مخالفت محترمانه، کودکان را از الگوهای منفی دور نگه دارید.
آموزش مهارت گوش دادن به کودکان
فرزندتان را تشویق کنید که شنونده خوبی باشد و مطمئن شوید که وقتی با شما صحبت می‌کند، توجه خود را به او نشان دهید. شنیدن دقیق و باحوصله نشانه احترام است. همچنین یک مهارت مهم برای مدرسه و همچنین در مراحل بعدی زندگی است.
به فرزندتان بیاموزید که واقعا به صحبت‌های دیگران گوش دهد و سعی کنید دیدگاه طرف مقابل را بفهمد.
به کودکان فرصت اظهار نظر بدهید
یکی از راهکارهای آموزش مهارت ابراز عقیده و مخالفت محترمانه به کودکان این است که از فرصت‌های مناسب برای تمرین این مهارت ها با کودک استفاده کنید.
در هنگام شام در مورد رویدادهای جاری صحبت کنید. شام‌های خانوادگی منظم برای سلامت و رشد بچه ها مهم است و با نتایج مثبتی مانند کاهش خطر چاقی، عملکرد بهتر مدرسه و افزایش عزت نفس کودکان مرتبط است.
آنها همچنین فرصتی عالی برای بچه ها هستند تا یاد بگیرند نظرات خود را در مورد آنچه در جهان و در زندگی آنها می‌گذرد، بیان کنند.
فرزند خود را تشویق کنید تا در مورد رویدادهای جاری صحبت کند. کودکان در سن مدرسه می‌توانند شروع به خواندن کتاب کودک، روزنامه یا مجله خبری کودکان مانند کنند. در مورد این مطالب با کودک تبادل نظر کنید و به نظرات یکدیگر احترام بگذارید.
مهارت همدلی را به کودک بیاموزید
از کودک بخواهید که دیدن چیزها از چشم دیگران را تمرین کند. این یکی از جنبه‌های اساسی هوش هیجانی و مهارت همدلی است که ثابت شده شده است برای موفقیت بچه ها در آینده مهم است.
وقتی بچه ها عادت می‌کنند چیزها را از دید دیگران ببینند، یاد می‌گیرند که چیزها را به روش‌های نسبی و غیرقطعی ببینند. در این صورت آنها رفتار جزمی نخواهند داشت و با درک شرایط دیگران به نظرات آنها احترام خواهند گذاشت.
آموزش وفاداری به عقاید و افکار خود به کودکان
برای آموزش مهارت ابراز عقیده و مخالفت مودبانه به کودک خود بیاموزید که به عقاید و افکار خود وفادار بماند. وقتی دیگران در حال انجام کار متفاوتی هستند، رفتن به راه خود دشوار است.
به فرزندتان بگویید که اعتماد به نفس داشته باشد و به او یادآوری کنید که مطمئن بودن از ایده‌ها و افکار خود به این معنا نیست که باید به عقاید دیگران توهین کنید.
حضور مودبانه در رسانه‌های اجتماعی
امروزه کودکان و بزرگسالان به طور یکسان دائما با گوشی‌های تلفن همراه مشغول هستند و بسیاری از ارتباطات از طریق ایمیل، پیامک و پیام‌های شبکه‌های اجتماعی اتفاق می‌افتد.
این مهم است که بچه ها بفهمند که باید با احترام خود را در آن پلتفرم‌ها ابراز کنند. به بچه ها بیاموزید که هرگز به افکار دیگران توهین نکنند و همیشه سعی کنند نقطه نظرات آنها را ببینند، درست همان طور که وقتی حضوری با آنها صحبت می‌کنند.
برای آموزش مهارت ابراز عقیده و مخالفت، الگوی خوبی باشبد
هرگز و هرگز به خاطر نظر کسی به او توهین نکنید. وقتی در مورد مفاهیم یا عقاید یا باورها اختلاف نظر دارید، هرگز نباید آن را به شخصیت او نسبت دهید. توهین یا ناسزا نباید بخشی از هیچ بحثی باشد.
اظهار عقیده و دیدگاه چیز بدی نیست
ما باید به کودکان اجازه دهیم دیدگاه شخصی خود را بیان کنند. کودکان ممکن است از اینکه «اشتباه» کنند یا به افراد مهم زندگی خود توهین کنند، بسیار ترسیده و مضطرب باشند.
بچه ها تمایل دارند دیگران را خشنود کنند. به همین دلیل به راحتی می‌توانند خود را با نظرات دیگران را تطبیق دهند. به همین دلیل برای به ابراز دیدگاه خود نیاز به حمایت دارند.
برای اموزش نه گفتن و ابراز عقیده، به کودکان بیاموزید که اظهار نظرشان به دیگران و دفاع از عقاید خود به شکل محترمانه چیز بدی نیست.
آموزش شکل دادن باورهای آگاهانه
“چون من اینطور گفتم” عبارتی نیست که به بچه ها بیاموزد چگونه یک عقیده آگاهانه را بیان کنند. باید به کودکان بیاموزید که یک باور آگاهانه، عقیده‌ای است که می‌تواند با حقایق پشتیبانی شود.
این ایده حمایت از یک دیدگاه یا استدلال به بچه ها کمک می‌کند تا نظرات دیگران را ارزیابی کنند. و به آنها کمک می‌کند تا تصمیم بگیرند که در هنگام شکل‌دهی به ایده‌های خود، چه نظرات یا اطلاعاتی را برای پشتیبانی از آن باید در نظر بگیرند.
بازی های مناسب انجام دهید
همان طور که قبلا گفتم، بحث‌های میز شام در خانه موقعیت مناسبی برای آموزش مهارت ابراز عقیده و مخالفت به کودکان است.
همچنین بازی هایی که در آن کودکان به اظهار نظر یا تصمیم در مورد موافقت یا مخالفت وادار می‌شوند، برای آموزش ابراز عقیده به کودکان بسیار مفید است.
در این بازی ها کودک باید به خوبی حرف‌های دیگران را بشنود و بر اساس آن، نظر شخصی خود را بیان کند.
برای آموزش مهارت ابراز عقیده موضوعات حساس را با کودکان مطرح کنید
حتی بدون اینکه ما موضوعات حساسی مثل تبعیض نژادی، مسائل جنسی و امثال آن را مطرح کنیم، بچه ها معمولا می‌دانند که کدام موضوعات «تابو» یا «موضوع حساس» است.
بچه ها معمولا می‌دانند که در هنگام اشاره به دیگران از چه کلماتی استفاده نمی‌شود، کلماتی که بر اساس جنسیت، ملیت یا ناتوانی تبعیض‌آمیز هستند.
بچه ها این پیام‌ها را دریافت می‌کنند، چه ما موضوعات را مطرح کنیم یا نه. پس منتظر نمانید تا فرزندانتان این موضوعات را مطرح کنند.
پس برای آموزش مخالفت و مهارت ابراز عقیده محترمانه، در مورد فرهنگ‌ها، باورها، نژادها و نحوه زندگی افراد در نقاظ مختلف جهان با آنان صحبت کنید.
معیارهای مودب و بی‌ادب بودن را برای کودکان مشخص کنید
رفتار خود شما یک معیار مهم برای کودک است. پس معیارهای خود را برای رفتار مودبانه مشخص کنید و آنان را با کودکان در میان بگذارید.
برخی مواقع ناآگاهی کودک از این معیارها حمل بر بی‌ادبی او می‌شود. پس با تقویت هوش هیجانی و مهارت روابط بین فردی به او کمک کنید که معیارهای ادب اجتماعی را بشناسد و آنها را رعایت نماید.
کودکان باید یاد بگیرند که چگونه نظر خود را نه تنها با آنچه می‌گویند بلکه نحوه بیان آن را نیز به اشتراک بگذارند. لحنی که استفاده می‌کنند، زبان بدن و حالات چهره. صدای دوستانه و برقراری ارتباط چشمی نکات مهمی هستند.
سخن پایانی آموزش مهارت ابراز عقیده و مخالفت به کودکان
بهبود مهارتهای پایه در کودکان، در تمام طول زندگی آنان مفید واقع می‌شود. به همین دلیل آموزش مهارت ابراز عقیده و مخالفت محترمانه به کودکان عنوان یکی از مهارت های اجتماعی از اهمیت زیادی برخوردار است.
در این مقاله از مجله تخصصی آریاکید توصیه‌ها و راهکارهایی را برای این منظور با شما در میان گذاشتیم. علاوه بر این موارد، استفاده از اسباب بازی های مناسب برای تقویت هوش هیجانی و برون فردی و اسباب بازی های مناسب برای تقویت مهارت های زندگی و روابط بین فردی، برای آموزش مهارت ابراز عقیده و مخالفت مودبانه به کودکان مفید خواهد بود.
منابع:
شعاع کاظمی، مهرانگیز؛ مومنی جاوید، مهرآور (1391) آسیب های اجتماعی، تهران، انتشارات آوای نور.
وارما، ودپی (1388) ناسازگاری و مشکلات هیجانی و رفتاری کودکان (ترجمه: سیمین حسینیان) تهران، دانشگاه الزهرا.
ورنون،آن(1388) آموزش مهارت های فکری،احساسی و رفتاری برای دوره دبستان،(ترجمه مهردار فیروز بخت)، تهران، نشر ویرایش.
https://www.verywellfamily.com/ways-to-teach-kids-to-disagree-respectfully-4116929
