درمان بیش فعالی و نقص توجه نیازمند بررسی همه جانبه و چند بعدی است. بسیار پیش می آید که کودکان به اشتباه تشخیص بیش فعالی دریافت میکنند. به همین دلیل در این مقاله از مجله تخصصی آریاکید به بررسی معیارهای دقیق و شرایط تشخیص و درمان بیش فعالی و نقص توجه میپردازیم.
روش تشخیص ADHD
ممکن است کودک شما برخی نشانههای اختلال بیش فعالی و نقص توجه (ADHD) را داشته باشد ولی این موضوع اصلا به این معنا نیست که قطعا کودک شما این اختلال را دارد. ممکن است این علایم مربوط به موضوع دیگری باشد و اینجاست که ضرورت مراجعه به یک متخصص احساس میشود.
هیچ تست یا آزمایش خاصی مختصی برای تشخیص قطعی ADHD وجود ندارد بالعکس تشخیص این اختلال فرایندی شامل چندین مرحله ارزیابی و جمعآوری اطلاعات از منابع مختلف است.
متخصص برای ارزیابی و تشخیص این اختلال، رفتار کودک شما، خود شما به عنوان والدین و همچنین نظرات مسئولین مهد یا مدرسه کودکتان را بررسی میکند. همچنین او بررسی میکند که کودک شما چه علایمی را دارد؟ این علایم از چه زمانی شروع شدهاند و چه تاثیری بر شما و سایر اعضای خانواده داشته است؟
متخصص روانپزشکی یا روانشناسی کودکان در شرایط زیر برای کودکی تشخیص ADHD میدهد که:
- کودک حداقل 6 ملاک از ملاکهای نقص توجه و یا بیش فعالی را داشته باشد.
- این علایم حداقل به مدت 6 ماه در دو محیط جداگانه (مانند منزل و مدرسه یا مهدکودک) ادامه داشته باشند.
همچنین رفتار کودک شما را با سایر همسالانش مقایسه میکند.
تشخیص ADHD در کودکان زیر 5 سال بسیار دشوار است چرا که تعداد زیادی از کودکان در این سنین علائم رفتاری از خود نشان میدهند که مشابه کودکان با اختلال ADHD است. و نکته دیگر اینکه تغییرات در کودکان پیش از دبستان به سرعت اتفاق میافتد.
در برخی موارد رفتارهای مشابه اختلال بیش فعالی و نقص توجه میتواند به علل دیگری باشد از جمله:
- یک تغییر ناگهانی در زندگی (مانند طلاق والدین، مرگ کسی از اعضای خانواده یا حتی جا به جایی منزل)
- تشنجهای کشف نشده
- اختلالات پزشکی موثر بر عملکرد مغز
- اضطراب
- افسردگی
- اختلال دوقطبی
معیارهای تشخیصی بیش فعالی و نقص توجه
انجمن روانپزشکی آمریکا معیارهایی را برای تشخیص ADHD تعریف کرده است.
برای کودکان کمتر از 17 سال، تشخیص ADHD به بیش از 6 علامت بیش فعالی و تکانشگری یا بیش از 6 علامت نقص توجه نیاز دارد.
برای نوجوانان بیش از 17 سال و بزرگسالان، به بیش از 5 نشانه بیش فعالی و تکانشگری یا بیش از 5 نشانه کمبود توجه مورد نیاز است.
علائم بیش فعالی/ تکانشگری یا نقص توجه باید شرایط زیر را داشته باشد:
●اغلب رخ میدهد.
●در بیش از یک مکان دیده شوند (مثلا مدرسه و خانه).
●حداقل شش ماه ادامه داشته باشد.
●قبل از 12 سالگی وجود داشته باشد.
●عملکرد در فعالیتهای تحصیلی، اجتماعی یا شغلی را مختل کند.
●بیش از سطح رشد کودک باشد.
علاوه بر این، سایر شرایط سلامت جسمی، موقعیتی یا روانی که میتوانند علائم را ایجاد کنند، باید حذف شوند.
پیروی از از این معیارها میتواند برای به حداقل رساندن تشخیص اشتباه ADHD کمک کند.
پاسخ مثبت یا منفی به داروهای محرک نمیتواند برای تایید یا رد تشخیص ADHD استفاده شود. داروهای محرک رفتار را در کودکان مبتلا به ADHD، کودکان مبتلا به شرایطی غیر از ADHD (مانند ناتوانیهای یادگیری، افسردگی) و کودکان کنترل عادی بهبود میبخشد.
انواع بیش قعالی و نقص توجه
بسته به علائم غالب، ADHD را میتوان به یکی از سه زیرگروه زیر طبقه بندی کرد. نوع فرعی ADHD در یک بیمار معین میتواند در طول زمان از یکی به دیگری تغییر کند:
نقص توجه غالب
بیش از 6 نشانه کمبود توجه برای کودکان کمتر از 17 سال.
بیشتر از 5 علامت برای نوجوانان بالای 17 سال و بزرگسالان و کمتر از 6 نشانه بیش فعالی- تکانشگری.
بیش فعالی- تکانشگری غالب
بیشتر از 6 نشانه بیش فعالی- تکانشگری برای کودکان کمتر از 17 سال.
بیش از 5 علامت برای نوجوانان بالای 17 سال و بزرگسالان و کمتر از 6 نشانه بی توجهی.
ترکیب بیش فعالی و نقص توجه
بیش از 6 نشانه نقص توجه و بیش از 6 نشانه بیش فعالی- تکانشگری برای کودکان کمتر از 17 سال.
بیشتر از 5 علامت در هر دسته برای نوجوانان بالای 17 سال و بزرگسالان.
تشخیص در کودکان پیش دبستانی
معیارهای تشخیصی ADHD (بدون نوعبندی فرعی) را میتوان برای کودکان از سن چهار سالگی به کار برد. مطالعات حاکی از آن است که بیش فعالی شدید، که تنها در زیرمجموعه کوچکی از کودکان پیش دبستانی وجود دارد، تا سالهای مدرسه ادامه مییابد.
اگر کودک در پیش دبستانی یا برنامه مراقبت از کودک شرکت نکند، تشخیص بیش فعالی و نقص توجه ممکن است دشوار باشد.
در چنین شرایطی، پزشکانی که مشکوک به ADHD هستند میتوانند توصیه کنند که والدین در یک برنامه آموزشی والدین شرکت کنند یا اینکه کودک در یک برنامه پیش دبستانی واجد شرایط ثبت نام شود.
سپس پزشک میتواند اطلاعاتی در مورد علائم اصلی ADHD و اختلال عملکردی از مربیان برنامه پیش دبستانی یا برنامه والدین (در صورتی که کودک مستقیما تحت مشاهده قرار گیرد) دریافت کند.
تشخیص ADHD در نوجوانان
تشخیص بروز ADHD برای اولین بار در نوجوانی میتواند چالشبرانگیز باشد. نوجوانان ممکن است علائم اصلی یا اختلالات عملکردی را کمتر گزارش کنند و ممکن است زمان بسیار کمی را در خانه بگذرانند.
در چنین مواردی، برای پزشکان مهم است که اطلاعاتی را از حداقل دو معلم و/یا بزرگسالان دیگری که نوجوان با آنها در تعامل است (مثلا مشاور راهنمایی، مربیان و غیره) به دست آورند.
نوجوانانی که از نظر ADHD ارزیابی میشوند باید به صورت خصوصی مصاحبه شوند. اگرچه بیماران نوجوان ممکن است علائم یا نقاط قوت و ضعف خود را به طور دقیق گزارش نکنند، اما ممکن است اطلاعات مهم دیگری را ارائه دهند که برای والدین یا معلمان ناشناخته یا فاش نشده است (مانند علائم افسردگی یا اضطراب، رفتارهای پرخطر، مصرف مواد یا سوء استفاده از داروهای تجویزی، قلدری، اطلاعات در مورد محیط خانه).
هنگام بررسی تشخیص ADHD متاخر در نوجوانان و بزرگسالان جوان، به دست آوردن یک تاریخچه روانپزشکی و ارزیابی عملکرد فعلی، به طور ایده آل از منابع متعدد، بسیار مهم است.
نقش رسانههای دیجیتال
یکی دیگر از توضیحات احتمالی برای شروع جدید علائم ADHD در نوجوانان، استفاده مکرر از رسانه های دیجیتال است (به عنوان مثال، بررسی رسانههای اجتماعی، انجام بازی به تنهایی، چت ویدیویی).
حواس پرتی مکرر و بازخورد سریع رسانههای دیجیتال ممکن است رشد عادی توجه پایدار، کنترل تکانه و توانایی به تاخیر انداختن رضایت را مختل کند.
نوجوانانی که در معرض سطوح بالاتری از رسانههای دیجیتال قرار میگیرند، به طور قابلتوجهی بیشتر در معرض علائم ADHD در آینده هستند. استفاده کم از رسانه های اجتماعی ممکن است عاقلانه ترین رویکرد باشد. استفاده زیاد می تواند خطر را به طور قابل توجهی بالاتر از حد متوسط افزایش دهد.
مطالعات همچنین گزارش کردهاند که استفاده زیاد از رسانههای اجتماعی با افسردگی و اضطراب نیز مرتبط است که با ADHD نیز ارتباط دارند.
علاوه بر این، رسانههای دیجیتال ممکن است دیگر فعالیتهایی را که باعث ایجاد دامنه توجه و عملکرد اجرایی میشوند، جابجا کنند. باید مشخص شود که آیا علائمی که در پاسخ به استفاده از رسانه ایجاد میشوند نیاز به درمانهای معمولی ADHD دارند یا خیر.
در نهایت، مهم است که این احتمال را در نظر بگیریم که بیماران نوجوان به دلایل مختلف ممکن است عمدا علائم خود را نادرست گزارش کنند یا گزارش نکنند.
مروری بر درمان بیش فعالی و نقص توجه (ADHD)
طرح درمانی بیش فعالی نقص توجه در کودک شما میتواند ترکیبی از برنامههای ویژه آموزشی برای والدین، مداخلات روانشناسی و مصرف دارو باشد.
تحقیقات نشان میدهد که درمان بلند مدت دارویی به همراه درمانهای روانشناسی (رفتاری) به مراتب بهتر و کاراتر از درمان دارویی به تنهایی است.
درمانهای بیش فعالی به صورت رفتاری برای کودکان دارای ADHD شامل موارد زیر است:
- ایجاد کردن ساختارهای بیشتر
- تشویق کودکان به انجام کارهای روتین و روزمره
- بیان کردن روشن انتظاراتمان از کودک است.
همچنین موارد زیر میتواند کمکهای قابل توجهی را به شما در ارتباط با کودکتان کند.
- تمرین مهارتهای اجتماعی
این تمرینها به کودک دچار بیش فعالی نقص توجه کمک میکند تا رفتارهایی را بیاموزد که در گسترش و بهبود روابط اجتماعیاش کمک رسان باشد. مانند دوستیابی یا کار گروهی.
- آموزش مهارتهای فرزند پروری برای والدین
این آموزشها میتواند برای والدین بسیار حمایتکننده باشد و تعداد زیادی از مشکلات آنها را حل کند. در این دورهها شما آموزش میبینید که به عنوان والدین کودک ADHD چه انتظاراتی باید از او داشته باشید و در مقابل رفتارهایش چه واکنشی نشان دهید.
نکاتی برای درمان بیش فعالی و نقص توجه
ممکن است کودک شما مکالمه سایر افراد خانواده با هم را قطع کند یا میان صحبت شما شروع به حرف زدن کند. با تحریکهای کوچک فریاد بزند، یا اسباب بازی های خواهر یا برادر کوچکترش را به زور از آنها بگیرد.
اگرچه بعد از آن پشیمان شده و عذرخواهی میکند به نظر نمیرسد که کودکان ADHD قادر باشند خودشان را کنترل کنند. کودکان AHDH در فکر کردن در مورد آنچه میخواهند بگویند یا انجام دهند قبل از انجام آن کار دچار مشکل هستند.
در زیر راهکارهایی ارائه شده که به شما کمک خواهد:
- این موضوع که کودک شما این رفتارها را از روی عمد یا با قصد قبلی انجام میدهد را از ذهنتان خارج کنید.
- اگر به رفتارهای او توجه کنید احتمالا متوجه خواهید شد که زمانهایی که او بیش از حد تحریک شده یا خیلی خسته است، بر شدت رفتارهای تکانشی او نیز اضافه خواهد شد. بنابراین اطمینان حاصل کنید که او زمان کافی برای استراحت و خواب داشته است.
- اگر کودک شما دارو مصرف میکند دقت کنید که حتما دارو در سر زمان مقرر خود مصرف شود.
- اگر زمان مصرف دارو به سمت بعد از ظهر کشیده شود و کودک شما در آن زمان رفتارهای تکانشیاش بیشتر شود یا از نظر جسمی بیقرارتر شده یا در خواب شب او اختلال ایجاد شود حتما لازم است که این موضوع را با پزشک کودکتان مطرح کرده تا در صورت لزوم تغییراتی در دوز مصرف دارو یا زمان آن ایجاد شود.
نقش والدین در درمان بیش فعالی و نقص توجه کودکان
برای تعداد زیادی از والدین دشوار است که با وجود مسائل دیگری از جمله مشکلات محل کار، کارهای خانه و رسیدگی به فرزندان دیگر به مراقبتهای ویژه و حمایت از کودکان ADHD خود بپردازند. اگر شما نیز جزو این گروه هستید، مطالب زیر میتواند به شما کمک کند:
- در ابتدا سیستمی پیدا کنید که برای هر دو والد قابل اجرا باشد. و برنامهتان را به طور منظم به روز رسانی کنید.
- در مورد اینکه در چه روزها و یا ساعاتی باید برنامههای ویژهای برای کودک ADHD خود داشته باشید یادداشتهایی تهیه کنید و آنها را بر روی یخچال و تقویم روزانه خود بچسبانید که تا حد ممکن از فراموشی آنها و تداخل با سایر برنامههایتان جلوگیری شود.
- حتما تغییرات ناگهانی در برنامهتان را از طریق تلفن یا ایمیل به همسرتان اطلاع دهید.
- اگر مجبور هستید برنامه یا تغییری را در جریانات روتین و روزمره خانواده ایجاد کنید، حتما از قبل با سایر اعضای خانواده مطرح کنید تا آنها نیز آمادگی لازم برای هماهنگ شدن با این تغییرات را داشته باشند.
- با همسرتان از یک روانشناس و مشاور کمک بگیرید. استرسهای مراقبت از کودک ADHD یا نگرانیهای مداوم شما بابت آینده او میتواند بر روایط زناشویی شما نیز تاثیر بگذارد. گاهی حتی مشاورههای کوتاه مدت نیز میتواند شما را به مسیر قبلی آرامش در زندگی مشترکتان بازگرداند.
جمع بندی درمان بیش فعالی و نقص توجه
با وجود اینکه داشتن یک کودک ADHD میتواند ابعاد گستردهای از زندگی شما را تغییر دهد باید بدانید که کودک شما مقصر این مسائل نیست و او ADHD بودن را انتخاب نکرده است.
بنابراین انتظارات خود را از او کمتر کنید تا احساس خشمی که گاهی به سراغتان میآید کمتر شود. در طول درمان بیش فعالی و نقص توجه فرزند خود، حتما به صورت مستمر با یک روانشناس کودک در ارتباط باشید تا بتوانید به کمک او احساس بهتری داشته و راحتتر مسائلتان را پشت سر بگذارید.
در مقاله اختلال بیش فعالی – نقص توجه و درمان آن، نکات مفید دیگری را درباره درمان بیش فعالی و نقص توجه مطرح کردهایم.
علاوه بر توصیههای فوق استفاده از اسباب بازی های مناسب برای درمان بیش فعالی و نقص توجه برای این منظور مفید خواهد بود.
منابع:
Zweiback, Meg. June 2014. Top ADHD challenges and solutions. Retrieved May 17, 2016 from http://www.babycenter.com/0_top-adhd-challenges-and-solutions_67388.bc?page=2.
Goldberg, Joseph. August 08, 2014. ADHD in Children. Retrieved May 17, 2016 from http://www.webmd.com/add-adhd/childhood-adhd/adhd-children.
https://www.thedoctorwillseeyounow.com/content/kids/art5630.html
