ناتوانی یادگیری از مشکلات شایع میان کودکان است که یادگیری کودکان را با مشکل مواجه می‌سازد و میتواند با مختل ساختن روند رشد و تقویت هوش و بهبود مهارتهای پایه، مانع پیشرفت تحصیلی و موفقیت آنان شود. از این رو، در این مقاله از مجله تخصصی آریاکید به اختلال یادگیری در کودکان، علل، علائم و راهکارهای درمانی آن پرداختیم.
شمار دانش آموزانی که دچار برخی از مشکلات رفتاری یا تحصیلی هستند قابل توجه است. آمار دانش آموزانی که ناتوانی یادگیری به معنی خاص دارند، بین 4 تا 12 درصد گزارش شده است. بی‌تردید شمار افرادی که دچار برخی مشکلات یادگیری هستند به مراتب بیشتر از این می‌باشد.
معلمان مدارس و والدین کودکان، غالبا برای حل مشکلات آنان از روش‌های قدیمی و گاه منسوخ کمک می‌گیرند که علاوه بر صرف انرژی و وقت فراوان، نه تنها حاصل چندانی به دنبال ندارد، بلکه ممکن است موجب یاس، دلمردگی، سرخوردگی و عصبیت والدین و نیز خستگی و از دست رفتن علاقه دانش آموزان شود و نهایتا افت تحصیلی را به دنبال داشته باشد.
در ادامه مقاله انواع اختلال یادگیری، علائم و علت‌های به وجود آمدن آنها را به طور مفصل و کامل بیان خواهیم کرد.
اختلال یادگیری چیست و نشانه‌ها و انواع آن کدامند؟
اختلال یادگیری (Learning disability) کودکان، همان طور که از نامش پیداست، اختلالی است که بر توانایی یادگیری کودکان تاثیر بسزایی می‌گذارد. این اختلال، بنا به عوامل مختلفی همچون: عوامل محیطی، عوامل ژنتیکی و… به وجود می‌آید.
اختلال یادگیری و یا ناتوانی یادگیری، یک مشکل و اختلال روانشناختی است که در یادگیری یک مهارت و یا استفاده از یک مهارت، تاثیر منفی می‌گذارد.
این اختلال، اغلب در کودکان ابتدایی مشاهده می‌شود. در واقع، این اختلال بر توانایی‌ها و مهارتهای کودکان تاثیر بسیار زیادی می‌گذارد.
ناتوانی یادگیری، میتواند با اختلالات رفتاری یا عاطفی همچون: اختلال نقص توجه، اختلال بیش فعالی (ADHD) و یا اضطراب همراه باشد.
کودکانی که دچار این اختلال هستند، به دلیل عدم موفقیت در انجام کارها، ناامید شده و برای انجام مجدد آن هیچ تلاشی نمی‌کنند. همچنین، این اختلال میتواند موفقیت یک کودک کلاس اولی را در مدرسه سخت و دشوار کند.
نشانه‌های اولیه اختلالات یادگیری
- مشکل در صحبت کردن، خواندن، نوشتن، ریاضی
- مشکل در تمرکز حواس و توجه به مطالب
- گیج شدن در مورد زمان و فضا
- رفتار تحریک‌پذیرانه
- مشکل در یادآوری
- هماهنگی فیزیکی ضعیف
- مشکل در سازماندهی برای انجام یک منظور و مشکل در دوست شدن با افراد و دوست ماندن با آنها و غیره
انواع ناتوانی‌های یادگیری
اختلال یادگیری، انواع مختلفی دارد. اختلال یادگیری ریاضی، اختلال یادگیری نوشتاری و… از جمله اختلالات یادگیری در کودکان هستند. موارد نام برده دارای علائم و نشانه‌هایی همچون: مشکل در درک مطالب، مشکل در تلفظ کلمات و…. می باشند. اختلالات یادگیری شایع شامل موارد زیر می‌باشد:
- اختلال نارساخوانی (Dyslexia)
- ناتوانی یادگیری ریاضی (Dyscalculia)
- اختلال نوشتاری (Dysgraphia)
علاوه بر این سه مورد، اختلالات دیگری همچون: مهارتهای غیرکلامی نیز وجود دارند که در ادامه به طور مفصل هر یک را بیان خواهیم کرد. نکته مهم و قابل توجه در انواع اختلالات، تشخیص صحیح هر کدام است. زیرا روش درمانی هر کدام با دیگری متفاوت می‌باشد.
اختلال نارساخوانی (Dyslexia) چیست و چه علائمی دارد؟
نوعی از ناتوانی یادگیری، نارساخوانی یا خوانش‌پریشی است که این اختلال بر روی مطالعه مطالب و یا مهارتهای پردازش مبتنی بر زبان، تاثیر بسیار زیادی می‌گذارد.
کودکان کلاس اولی که به این اختلال مبتلا هستند، با دو مشکل اصلی رو به رو می‌شوند که این دو، شامل: مشکلات اساسی در مطالعه و مشکلات درک مطلب می‌باشند.
در واقع، این کودکان ممکن است که در زمان مطالعه نتوانند رابطه بین صداها، حروف و کلمات را درک کنند. همچنین، گاهی اوقات نیز ممکن است که کودکان مبتلا به نارساخوانی، نتوانند معنای کلمات، عبارات و پاراگراف‌ها را درک کنند.
تشخیص صحیح و به موقع این اختلال بسیار مهم و در عین حال دشوار است. بنابراین، اگر کودک شما دارای برخی از علائم است، حتما آن علائم را جدی بگیرید و به دنبال تشخیص درست و درمان آن باشید.
علائم اختلال نارساخوانی
برخی از مهمترین و رایج‌ترین علائم اختلال یادگیری نارساخوانی، شامل موارد زیر می‌باشد:
- عدم تشخیص حروف و کلمه
- عدم درک کلمات و عبارت‌ها
- آهسته خواندن کلمات و عبارت‌ها
- هجی کردن نادرست حروف و کلمات
- عدم پاسخگویی به سوالات
- مشکلات املایی
- مشکلات در یادگیری نام و صداهای حروف
- عدم یادآوری آنچه خوانده شده است
- عدم نتیجه‌گیری از آنچه خوانده شده است
اختلال در نوشتن (Dysgraphia) چیست و چه علائمی دارد؟
علاوه بر اختلال یادگیری نارساخوانی، نوع دیگری از اختلال وجود دارد که به آن اختلال یادگیری در نوشتن یا نوشتاری (Dysgraphia) می‌گویند. این اختلال، بر روی مهارتهای حرکتی و دست‌خط افراد تاثیر بسیار زیادی می‌گذارد.
اغلب افراد مبتلا به این مشکل، کودکان ابتدایی بخصوص کودکان کلاس اولی هستند. در واقع، مشکل اصلی Dysgraphia، عدم توانایی نوشتن حروف و اعداد به صورت صحیح می‌باشد. لازم به ذکر است تا بدانید که عدم درمان این اختلال، باعث ایجاد اختلال یادگیری دیگری به نام Dyscalculia می‌شود.
کودکان مبتلا به دیسگرافیا اختلال در نوشتن، اغلب در کارکردهای اجرایی (مانند برنامه‌ریزی و سازماندهی) مشکل دارند.
کودکان دچار دیسگرافیا، با دو مشکل اصلی که شامل: مشکل فیزیکی در تشکیل کلمات و حروف، مشکل ذهنی در سازماندهی افکار بر روی کاغذ، رو به رو هستند.
علائم اختلال یادگیری نوشتاری
Dysgraphia، همانند مشکل نارساخوانی، دارای علائمی بسیاری است که برخی از آنها شامل موارد زیر می‌باشد:
- مشکل در املا، دستور زبان و نقطه‌گذاری
- ناهماهنگی در فاصله حروف و کلمات
- اندازه و فاصله نامناسب حروف
- نوشتن آهسته یا پرزحمت
- حذف حروف و کلمات از جملات
- وضعیت غیرعادی بدن یا دست هنگام نوشتن
- دست‌خطی که خواندن آن سخت است
اختلال یادگیری ریاضی (Dyscalculia)
نوع دیگر اختلال یادگیری، اختلال یادگیری ریاضی (Dyscalculia) است که بر توانایی فرد در درک اعداد و یادگیری حقایق ریاضی تأثیر بسیار زیادی می‌گذارد. این اختلال نیز اغلب در کودکان 5 الی 12 سال مشاهده می‌شود.
کودکان مبتلا به Dyscalculia در یادگیری مهارتهای محاسباتی ریاضی و درک اعداد و حقایق ریاضی با مشکل مواجه می‌شوند.
در واقع، کودکان مبتلا به این اختلال، ممکن است که در زمینه‌های مختلفی همچون: به خاطر سپردن و سازماندهی اعداد، علائم عملیات و “حقایق” اعداد (مانند 5+5=10 یا 5×5=25) مشکل داشته باشد.
علاوه بر این، گاهی اوقات ممکن است که کودکانی که دارای این مشکل هستند، در اصول شمارش (مانند شمارش دو تایی یا پنج تایی) و یا در تشخیص زمان مشکل داشته باشند. لازم به ذکر است تا بدانید که شدت این مشکل، در کودکان بسیار متفاوت است.
علائم ناتوانی یادگیری ریاضی
افراد مبتلا به Dyscalculia، دارای علائمی هستند که برخی از مهمترین این علائم، شامل موارد زیر است:
- مشکل در درک نحوه کار اعداد و ارتباط آنها با یکدیگر
- اشکال در محاسبه مسائل ریاضی
- مشکل در به خاطر سپردن محاسبات اولیه
- اشکال در استفاده از نمادهای ریاضی
- مشکل در سازماندهی و ثبت اطلاعات در حین حل یک مسئله ریاضی
علائم تشخیصی اختلال یادگیری چیست؟
حال که به طور کامل با انواع شایع ناتوانی یادگیری آشنا شدید، ممکن است گمان کنید که فرزندتان دچار این مشکلات باشد. علاوه بر نشانه‌های اولیه که ذکر کردیم، ناتوانی یادگیری دارای علائم دیگری نیز می‌باشد که اگر فرزندتان یکی و یا چند مورد را داشته باشد، باید حتما نزد یک متخصص بروید و برای درمان او اقدام نمایید.
برخی از مهمترین علائم که نشان می‌دهند فرزندتان دچار اختلالات یادگیری است، شامل موارد زیر می‌باشد:
- مهارتهای خواندن، املا، نوشتن یا ریاضی که فرزندتان در سطوح سنی و کلاسی خود، به آنها تسلط ندارد.
- عدم هماهنگی در راه رفتن، ورزش یا مهارت‌هایی مانند در دست گرفتن مداد
- به راحتی وسائل و اسباب بازی های خود، کتاب‌های مدرسه یا سایر موارد را گم می‌کند.
- در درک مفهوم زمان مشکل دارد.
- موقع انجام تکالیف مدرسه و یا فعالیت‌هایی که شامل: خواندن و نوشتن یا ریاضی می‌شود، مقاومت می‌کند و یا بدون شما هیچ تکلیفی را انجام نمی‌دهد.
- در تلفظ کلمات مشکل دارد.
- هنگام یادگیری حروف الفبا، برخی از اعداد، برخی از رنگ‌ها، برخی از اشکال یا روزهای هفته مشکل دارد.
- قادر به ترکیب صداها برای ساختن کلمات نیست.
- مهارتهای جدید را به سختی و آهسته یاد می‌گیرد.
- اغلب اوقات کلمات و عبارات را اشتباه می‌نویسد.
- مشکل در یادگیری مفاهیم پایه ریاضی
- از خواندن و نوشتن بیزار است؛ از خواندن با صدای بلند اجتناب می‌کند.
- دست‌خط بسیار بدی دارد. (البته هر کودکی که دست‌خط بدی دارد صرفا دچار ناتوانی یادگیری نیست.)
همان طور که بیان شد، اگر فرزند شما یکی و یا چند علائم را دارا بود، حتما او را نزد یک فرد متخصص ببرید. روانشناس و یا فرد متخصص، ابتدا وجود اختلال را در فرزند شما تشخیص می‌دهد و سپس، نسبت به درمان او اقدام می‌کند.
راهکاری درمانی اختلالات یادگیری
- کارهای کمکی لازم را انجام دهید: حتی‌الامکان از معلم خصوصی استفاده کنید.
- آزمایش توانایی‌ها و نقاط ضعف کودک در زمینه‌های مختلف. بعضی از کودکان، در بخش ورودی اطلاعات به ذهنشان مشکل دارند. بعضی اطلاعات دریافتی را به خوبی درک نمی‌کنند و بعضی دیگر نمی‌توانند به خوبی به بیان اطلاعات و آنچه در ذهنشان است، بپردازند.
- صحبت کردن با اعضای خانواده: ناتوانی در یادگیری یکی از اعضا خانواده، مساله‌ای است که به اعضاء دیگر و کودکان دیگر خانواده نیز مربوط می‌شود بر آنها تاثیر می‌گذارد. بنابراین، با آنها صادق باشید. شاید کودکان دیگر از اینکه دانش‌آموزان ممتازی هستند حتی شرمنده شوند، و درباره این مساله احساس گناه کنند. امکان دارد به کودکی که مشکل دارد بیش از حد توجه کنند و برای او دلسوزی کنند که همه اینها مضر است. برای آنها مساله را به طور کامل توضیح دهید تا دریابند جریان چیست و حتی شاید بتواند از کمک بقیه اعضا خانواده برای حل این مشکل استفاده کنید.
- مهارت های زندگی و مهارت های اجتماعی را به کودک بیاموزید و به او الگو ارائه دهید. معمولا کودکانی که ناتوانی یادگیری دارند رفتارهای نسنجیده مثل خارج از نوبت صحبت کردن یا رفتار نامناسب دارند.
- به صورت نمایش، رفتارهای درست اجتماعی و آداب و رسوم صحیح را با او تمرین کنید.
- اهدافتان را مشخص کنید. وقتی متوجه رفتاری در کودکتان می‌شوید که نشانگر مشکلات یادگیری است، با آن به شکل یک مساله برخورد کنید و به آن دقیق شوید.
علائم اختلال یادگیری چیست؟
چه چیزی باعث اختلال یادگیری در کودکان می‌شود؟
برخلاف باور برخی از افراد، این اختلالات هرگز به دلیل تنبلی و یا ضریب هوشی پایین کودکان به وجود نمی‌آیند؛ بلکه، عوامل دیگری باعث بروز آنها می‌شوند.
برخی از عواملی که ممکن است بر ایجاد اختلالات یادگیری تأثیر بگذارند، شامل موارد زیر است:
سابقه خانوادگی و ژنتیک
همه ما می‌دانیم که ژنتیک در تمامی جنبه‌های زندگی‌مان تاثیر بسیار زیادی دارد. به همین دلیل، در ایجاد اختلالات یادگیری نیز ژنتیک نقش مهم و اصلی را ایفا می‌کند. در واقع، ژنتیک خطر ابتلای کودکان را به هر یک از انواع اختلال یادگیری، افزایش می‌دهد.
مشکلات دوران بارداری و نوزادی
دومین عامل اصلی اختلالات یادگیری، وجود مشکلات و عوامل مختلفی در دوران جنینی و نوزادی هستند.
در واقع، در دوران جنینی، مصرف الکل، استعمال دخانیات و … تاثیر بسیار زیادی در ایجاد این مشکلات دارند.
علاوه بر این، زایمان زودرس، وزن کم نوزاد و … نیز در ایجاد هر یک از اختلالات یادگیری، نقش بسیار پر رنگی را ایفا می‌کنند.
آسیب‌های روانی در دوران کودکی
علاوه بر عواملی که ذکر کردیم، اگر کودکان در سال‌های اولیه زندگی خود با سوء استفاده و یا آسیب‌های روانی دست و پنجه نرم کنند، به احتمال زیاد، دچار اختلالات یادگیری خواهند شد.
زیرا، آسیب روانی یا سوء استفاده در اوایل کودکی، تاثیر بسیار زیادی بر روی مغز کودک می‌گذارد و خطر مبتلا شدن به اختلالات یادگیری را افزایش می‌دهد.
ضربه جسمی میتواند منجر به اختلال یادگیری شود
گاهی اوقات نیز ممکن است که کودک در دوران بارداری یا پس از تولد، دچار هیچ یک از موارد مذکور نشود، اما پس از گذشت مدتی، دچار یک ضربه جسمی شدید شود.
ضربه جسمی شدید نیز سبب ایجاد انواع اختلالات یادگیری می‌شود. زیرا، اغلب آسیب‌هایی که به سر وارد می‌شوند و یا عفونت‌های سیستم عصبی، ممکن است خطر ابتلا به این اختلالات را افزایش دهند.
محیط زیست مسموم
دلیل مهم دیگری که موجب ایجاد اختلالات یادگیری می‌شود، تماس کودک با سطوح بالای سموم همانند سرب است.
این عامل نیز نقش مهم و پررنگی را در ایجاد انواع ناتوانایی های یادگیری ایفا می‌کند.
سخن پایانی اختلال یادگیری در کودکان
حال که به طور کامل و مفصل با اختلالات یادگیری، انواع، علائم و همچنین دلایل آن آشنا شدید، بهتر است برای تشخیص نهایی و درمان کودک خود به یک متخصص مراجعه نمایید.
لازم به ذکر است تا بدانید که وجود یکی از علائم، هیچگاه به طور قطع نمی‌تواند نشان‌دهنده وجود اختلال یادگیری در فرزندتان باشد.
ناتوانی های یادگیری، اغلب معلولیت‌های مخفی و پنهانی هستند. بنابراین، اگر فکر میکنید کودکتان دچار این مشکل است، حتما او را نزد پزشک و روانشناس کودکان ببرید.
استفاده از برخی اسباب بازی ها نیز میتواند با تقویت هوش منطقی ریاضی و هوش کلامی زبانی برای کاهش اختلالات یادگیری در کودکان مفید باشد.
منابع:
تبریزی، مصطفی.(1387). درمان اختلالات دیکته نویسی. انتشارات فراروان
گاربر،استفن.گاربر،ماریان دانیلز.فریدمن اسپیزمن،روبین .(1394). چگونه با کودکم رفتار کنم؟ (مترجمان شاهین خزعلی،هومن حسینی نیک،احمد شریف تبریزی) . تهران: انتشارات مروارید.
