کودکان با ورود به مدرسه با محیطی جدید روبرو می شوند که باید با آن سازگار شوند. عدم سازگاری کودک در مدرسه، کار والدین و معلمان را دشوار می‌کند. در این مقاله از مجله تخصصی آریاکید به جنبه‌های مختلف سازگاری کودک با مدرسه و با گروه همسالان می‌پردازیم.
دانش آموزان با ورود به مدرسه حضور در محیطی رسمی و قانونمند را تجربه می‌کنند که پیش از آن تجربه نکرده‌اند. کودکان در آن محیط باید آموزش‌های جدی ببینند و تکالیف و فعالیت‌های آموزشی لازم را انجام دهند.
اگر کودکان نتوانند با شرایط مدرسه و همسالان سازگار شوند از پیشرفت‌های درسی و مهارت های اجتماعی دور خواهند شد. از دانش آموزان انتظار می‌رود که با محیط، معلمان، قوانین مدرسه و همسالان سازگار باشند.
سازگاری کودک با مدرسه و همسالان مبنای روابط اجتماعی او در آینده را تشکیل می‌دهد. به همین دلیل، آموزش سازگاری با دیگران و بهبود مهارت های اجتماعی از سنین کودکی نقش اساسی در کل زندگی فرد خواهد داست.
مشکل سازگاری کودک با محیط خارج از خانه
یک مشکل در تربیت کودک و نوجوان این است که بعضی کودکان وابستگی غیرمنطقی به محیط خانه دارند و دلبستگی‌شان به والدین نیز ایمن و سالم نیست.
این مشکل سازگاری کودک با محیط بیرون باعث می‌شود آنها در هر محیطی به جز خانه آزار ببینند و در مدرسه این آزار دیدن بیشتر می‌شود. چراکه علاوه بر حضور در محیط غریبه اجبار رعایت قوانین و انجام تکالیف هم وجود دارد.
برای اینکه کودک با محیط خارج از خانه همسو شود نیاز به همکاری والدین وجود دارد.
توجه به نگرانی‌ها و اضطراب کودک
به علایم نگرانی‌ها و اضطراب کودک توجه داشته باشید و ریشه آنها را بشناسید.
کاهی کودک دچار ترس‌های واهی است مانند این ترس که هنگامی که خارج از خانه است ممکن است اتفاق بدی برای اعضای خانوده‌اش بیفتد.
در این مورد با کودک صحبت کنید و بگویید که اتفاقی نمی‌افتد و اگر هم اتفاقی افتاد او را در جریان خواهید گذاشت و در کنار هم خواهید بود.
حالت‌های تهاجمی و خشم کودک
حالت های تهاجمی و خشم در سازگاری کودک را می‌توانید با قصه‌گویی از کتاب کودک کنترل کنید و بر استقلال کودک در اموراتش تاکید داشته باشید.
قهرمان‌های داستان را جذاب و موفق توصیف کنید و کارهایی را که انتظار دارید کودک انجام دهد به قهرمان داستان نسبت دهید.
این کار نیاز به ظرافت زیادی دارد زیرا که کودک خشمگین و مضطرب پیغام‌ها و تذکرات را به صورت مستقیم نمی‌پذیرد.
کاهش وابستگی به خانه
برای کمک به سازگاری کودک با مدرسه، جذابیت محیط خانه را هنگامی که زمان آغاز به تحصیل کودک می‌رسد، کم کنید.
مثلا اجازه ندهید که کودک هر زمانی که خواست تلویزیون نگاه کند یا با اسباب بازی هایش بازی کند.
این قانون را روزهایی که کودک به مدرسه نمی‌رود نیز اجرا کنید تا بداند در خانه ماندن به معنی آزاد بودن نیست.
محبت خود را به کودک نشان دهید ولی از خداحافظی هنگام مدرسه رفتن صحنه‌های احساسی نسازید و مانند یک امر روزانه با آن مواجه شوید.
وقتی کودک به خانه می آید به حرفهای او در مورد مدرسه به دقت گوش دهید و مشکلات را شناسایی کنید.
اگر با همکلاسی‌ها مشکلی دارد یا هنوز با معلم به طور کامل ارتباط برقرار نکرده است و یا جایش در کلاس مناسب نیست به آنها رسیدگی کنید.
سازگاری کودک با مدرسه و گروه همسالان
اکثر مردم موافقند که چیزهای کمی به اندازه روابط آنها با همسالانشان در مدرسه بر زندگی آنها تأثیر گذاشته است.
روابط مثبت و سازگاری کودک با همسالان نقش مهمی در زندگی مدرسه‌ای کودکان ایفا می‌کند و با ورود کودکان به دوره نوجوانی، روابط با همسالان تاثیرگذارتر می‌شود.
تحقیقات در مورد روابط مثبت با همسالان اغلب بین دوستی و پذیرش همسالان تمایز قائل می‌شود. دوستی‌های با کیفیت نه تنها شامل همراهی، بلکه مراقبت، تایید و حمایت نیز می‌شود.
دوستان خوب علاوه بر بازی با هم احساس راحتی می‌کنند و انگیزه پیدا می کنند تا مسائل و مشکلات یکدیگر را با کمک هم حل کنند.
پذیرش همتایان، که گاهی توسط محققان به عنوان محبوبیت از آن یاد می‌شود، بر این نکته تمرکز دارد که دانش‌آموزان چقدر دوست دارند یا مایل هستند با همکلاسی‌های خود بازی کنند.
مشخص شده است که این سازگاری کودک بر احساس تعلق دانش‌آموزان به مدرسه و پیشرفت تحصیلی آنها تأثیر می‌گذارد.
اهمیت روابط با همسالان در مدرسه
روابط با همسالان یکی از بزرگترین تأثیرات بر دانش آموزان در مدرسه است. در حالیکه والدین و معلمان به وضوح نقش مهمی در رشد و اخلاق کودک دارند، تعامل با همسالان نیز به همان اندازه مهم است.
بچه ها چه در داخل و چه خارج از کلاس، زمان زیادی را با همکلاسی‌های خود می‌گذرانند. این تعاملات به کودکان مهارت های اجتماعی ارزشمندی می‌آموزد و به آنها کمک می‌کند تا جایگاه خود را در .جهان مشخص کنند
سازگاری کودک باعث می‌شود دانش آموزان از محیط اجتماعی خود لذت ببرند و ارزش‌های اساسی زندگی را بیاموزند. یک رابطه مثبت و دوستانه نشان‌دهنده رشد هوش هیجانی و مهارت روابط بین فردی در کودکان و نوجوانان است.
در محیط خانه قوانین و اصول کاملا با مدرسه متفاوت است. تعداد کودکان کم است و توجه عمده معطوف به کودک است در حالی که در مدرسه مبنای کار و آموزش بر کار گروهی است.
جنبه‌های مختلف تاثیر همسالان
همسالان از طرق مختلف بر کودکان تأثیر می‌گذارند.
- اجتماعی شدن: بچه ها یاد می‌گیرند با بچه های دیگر حرف بزنند و بازی کنند. تعامل با همسالان نیز به آنها کمک می‌کند برای نقش‌های آینده خود در جامعه آماده شوند.
- شناخت و یادگیری: بچه ها در یک محیط گروهی بهتر یاد می‌گیرند.
- رشد اخلاقی: کودکان از تعامل با همسالان در مورد اخلاق، وظیفه و احساس درست و نادرست یاد می‌گیرند.
- کار گروهی: در طول بازی ها و ورزش‌ها، کودکان یاد می گیرند که در جهت مشترک همکاری و کار کنند.
نقش معلمان در سازگاری کودک با شرایط مدرسه
برای سازگاری کودک با قوانین مدرسه به همکاری معلمان نیاز هست. در این زمینه معلم می‌تواند به صورت‌های زیر به سازگاری کودک کمک کند:
- معلم باید با مهربانی و عطوفت قوانین را برای دانش آموزان توضیح دهد. و برای درک بهتر قوانین می‌تواند از بازی و نمایش استفاده کند. و کودکان را در موقعیت‌هایی که انتظار رفتار خاصی دارد قرار دهد. در بازی ها می توان نتایج رفتارهای نامعقول و خلاف قانون را به صورت طنز نشان داد.
- معلم باید انعطاف‌پذیر باشد و سرپیچی از قوانین را در صورتی که مشکل بزرگی ایجاد نکرده باشد تا حد امکان ببخشد و جبران آن را از طرف کودک در حد توانش بخواهد.
- معلم باید به احساسات کودک واقف باشد و آنها را بشناسد و رفتارهای کودک را ارزیابی کند و سطح رفتار را ملاک برخورد نشان ندهد.
- ایجاد رقابت ناسالم و تبعیض بین دانش آموزان می‌تواند به شدت آسیب‌زا باشد. و معلمان باید به این نکته توجه داشته باشند که همه دانش آموزان با توانایی‌های و ناتوانی‌های مختلف، تفاوتی با یکدیگر ندارند و به یک اندازه باید از محبت آموزگار برخوردار شوند.
- معلمان باید به امورات درسی دانش آموزان رسیدگی کنند و برنامه‌ای برای موفقیت تحصیلی هریک از دانش آموزان داشته باشند تا آنها با میل و رغبت به مدرسه بیاییند.
چرا باید دانش آموزان را تشویق کرد تا روابط همسالان خود را توسعه دهند؟
یک رابطه مثبت بین دانش آموزان برای ایجاد حس احترام متقابل و صمیمیت نسبت به یکدیگر ضروری است. این به آنان اجازه می‌دهد تا احساس امنیت، آزادی و احترام زیادی نسبت به یکدیگر داشته باشند.
ارزش دادن به افکار و عقاید دیگران امری حیاتی است. بنابراین، تشویق دانش‌آموزان به داشتن یک رابطه خوب با یکدیگر، راهی عالی برای کمک به آنها ابراز بهتر درونیات خودشان است.
مهم است که به دانش آموزان نشان دهیم که اشتباه کردن امری طبیعی است. یک معلم باید به آنها نشان دهد که باید یک یادگیرنده مادام‌العمر باشند و این فقط از طریق سازگاری کودک و تبادل تجربیات با دیگران امکان‌پذیر است.
به یاد داشته باشید، وقتی به دانش آموزان آموزش داده می‌شود که چگونه با یکدیگر سازگار شوند، مهارت های زندگی ارزشمندی نیز در آنها توسعه می‌یابد.
مزایای سازگاری کودک با همسالان در مدرسه
روابط مثبت با همسالان اعتماد به نفس کودکان را افزایش می‌دهد و توانایی آنها را برای لذت بردن بیشتر در مدارس افزایش می‌دهد.
همچنین، روابط مثبت با همسالان با توانمند ساختن دانش آموزان برای یادگیری فرآیندهای کلاس درس و روال‌های تحصیلی، پشتیبانی بزرگی را به آنها ارائه می‌دهد. این دانش آموزان از رفتارها و نگرش‌های مناسبی که باید در کلاس و همچنین نسبت به یکدیگر داشته باشند، آگاهی بیشتری به دست می‌آورند.
انواع مزایای به دست آمده از سازگاری کودک با همسالانت عبارتند از احترام متقابل، دوستی‌های معنادار، افزایش پذیرش و درک تنوع، نتایج تحصیلی بهتر و غیره.
همه اینها راهی عالی برای برآوردن نیازهای آموزشی و اجتماعی دانش آموزان برای کمک به رشد آنها و تبدیل شدن به یک انسان مفید در اجتماع است.
لازم به ذکر است که تمامی دانش آموزان باید به منابع انسانی و آموزشی دسترسی داشته باشند تا یکدیگر را به نحو مؤثرتری درک کنند.
علاوه بر این، آموزش بهبود روابط به آنها کمک می‌کند تا در مورد زندگی به شیوه‌ای دقیق‌تر و اینکه چگونه باید با تغییرات رو به ازدیاد سازگار شوند، بیشتر بدانند.
چگونه روابط همسالان را در مدرسه ارتقا دهیم؟
توسعه مهارت های اجتماعی از طریق روابط با همسالان ضروری است. تشویق دانش آموزان برای پیوستن به فعالیت های فوق برنامه کمک قابل توجهی به آنها می‌کند.
بخشی از فعالیت‌های اجتماعی به کودکان اجازه می دهد تا به آرامی و آزادانه باهم مرتبط شوند و عقاید و افکار خود را با یکدیگر بیان کنند.
حمایت همسالان به موفقیت تحصیلی کمک می‌کند، زیرا دانش‌آموز بیشتر از نظر ذهنی رشد می‌کند و شانس بیشتری برای درک درس‌ها و موفقیت در امتحانات دارد.
این یکی از دلایل مهمی است که چرا سازگاری کودک و روابط سازنده با همسالان باید بیش از پیش مورد توجه والدین و مربیان باشد.
تحقیقات نشان می‌دهد که 90 درصد دانش‌آموزان ادعا می‌کنند که همسالانشان در مطالعات و رفتار اجتماعی بر آنها تأثیر بسیار مثبت و سازنده‌ای گذاشته‌اند.
کمک به دانش آموزان در ایجاد روابط سالم
از آنجایی که تعامل و سازگاری کودک با همسالان نقش بزرگی در اجتماعی شدن دارد، برای والدین و معلمان مهم است که مراقب کودکان باشند و نحوه برخورد آنها با همکلاسی‌های خود را رصد کنند.
برخی از بچه ها به طور طبیعی خجالتی هستند و به سختی با دیگران ارتباط برقرار می‌کنند. بچه ها باید مهارت های اجتماعی خود را توسعه دهند، از جمله یاد بگیرند که چگونه با تعارض کنار بیایند.
کنترل تمام روابط کودکان امکان‌پذیر نیست. با این حال، بچه ها می‌توانند و باید تحت نظر باشند و در صورت لزوم به آنها کمک شود. این نظارت علاوه بر مدرسه در مورد زمین بازی، در ورزش‌های گروهی و سایر اجتماعات کودکان باید انجام گیرد.
اگر سازگاری کودک با دیگران دارای مشکل است می‌توان مهارت های ارتباطی را به آنان آموزش داد. همسالان تأثیر عمیقی بر کودکان در هر سنی دارند و ضرورت دارد که سازگاری کودک با گروه همسالان به شیوه‌های مختلف تقویت شود.
نکاتی درباره سازگاری کودک با همسالان
طیف وسیعی از روابط احتمالی بین کودکان وجود دارد و کودکان از همه آنها، از جمله دوستان، همکلاسی‌ها، هم تیمی‌ها و دشمنان، درباره رفتارهای اجتماعی یاد می‌گیرند.
از جنبه مثبت، تعامل با همسالان به بچه ها می‌آموزد که چگونه دوستانی پیدا کنند و حفظ کنند و چگونه با هم کار کنند، یاد بگیرند و بازی کنند.
از جنبه منفی، یک همسال می‌تواند یک قلدر باشد یا می‌تواند کودک را به سمت رفتارهای مخرب سوق دهد. سازگاری کودک با همسالان برای آموزش مهارت های زندگی در جامعه به آنان ضروری است.
یکی از رایج‌ترین ایراداتی که به آموزش در خانه اشاره می‌شود این است که کودکانی که در خانه آموزش می‌بینند فرصت کافی برای معاشرت صحیح با همسالان خود ندارند.
یادگیری نحوه زندگی با بچه های دیگر مقدمه ایجاد روابط بزرگسالان است. فرآیندهایی که کودکان هنگام یادگیری چگونگی کنار آمدن با کودکان دیگر طی می‌کنند، منجر به بهبود مهارتهای پایه می‌شود که آنها به عنوان بزرگسالان برای کنار آمدن با همکاران و دیگران در جامعه به آن نیاز دارند.
روانشناسان و مربیان کودک مدتهاست که اهمیت این عوامل را درک کرده اند. به عنوان مثال، روانشناس کودک روسی، لو ویگوتسکی، در ایجاد نظریه رشد اجتماعی، که رابطه بین اجتماعی شدن و رشد شناختی را مطالعه می‌کند، نقش اساسی داشت. نشان داده شده است که کودکانی که به درستی اجتماعی نشده‌اند، احتمالا در زمینه‌های دیگر، مانند یادگیری، مشکل دارند.
راهکارهای بهبود سازگاری کودک
برای یک کودک عمده‌ترین مساله ای که باعث جذابیت مدرسه می‌شود گروه همسالان است. کودک فعالیت های اجتماعی را با این گروه تمرین می‌کند.
اما برخی کودکان در سازگاری با مدرسه و همسالان مشکل دارند. در این موارد راهکای زیر می‌تواند مفید باشد.
- گاهی کودک در توانایی ارتباط برقرار کردن ضعیف است. مهارت های اجتماعی کودک را می‌توان با مداخله والدین و معلمان بالا برد و در صورت عدم موفقیت مراجعه به مشاور کودک توصیه می‌شود.
- گاهی کمک عملی به سازگاری کودک برای ارتباط با دوستان ایرادی ندارد. والدین می‌توانند از کودک بپرسند که آیا کسی در کلاس هست که تمایل به بازی و دوستی با او داشته باشد؟ پس از آن می‌توان کودک مورد نظر را باخانواده به پارک یا منزل دعوت کرد و در واقع با قرار دادن کودکان در محیط خارج از مدرسه به تقویت روابط آنها کم کرد.
- دوستی‌های کودک را همیشه تحت نظر داشته باشید چرا که کودک از همسالان بیشتر از بزرگترها تاثیر می‌پذیرد.
- معلم می‌تواند اجازه دهد که همکلاسی‌ها در درس‌ها و کارهای روزمره به هم کمک کنند. و با این روش روابط آنها با یکدیگر تحکیم می‌یابد و سازگاری کودک و روابط خوب با همسالان باعث جذابیت و در نهایت سازگاری کودک با مدرسه می‌شود.
حرف آخر سازگاری کودک با مدرسه و گروه همسالان
سازگاری کودک با محیط مدرسه تاثیر بسزایی در پیشرفت تحصیلی و عملکرد اجتماعی آنها در آینده دارد و عدم سازگاری موجب بروز اختلالاتی در بزرگسالی می گردد و خطرات فرار از مدرسه و خانه را به همراه دارد و برای ایجاد آن باید همکاری بین خانه و مدرسه در حد مطلوب انجام شود.
سازگاری کودک با مدرسه بستگی به احساس ارزشمندی، آرامش، عزت نفس و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دارد که هریک با توانمند کردن کودک، و همکاری معلمین و والدین امکان‌پذیر است.
علاوه بر توصیه‌های فوق، استفاده از اسباب بازی های تعاملی برای انجام بازی های گروهی با کودکان دیگر، بویژه در سنین قبل از مدرسه، می‌تواند به سازگاری کودک با مدرسه و گروه همسالان کمک کند.
منابع:
همایی،رضا؛ کجباف، محمد باقر؛ سیادت،سیدعلی(1388)تاثیر قصه گویی بر سازگاری کودکان، مجله مطالعات روانشناختی دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه الزهرا(س)، 5(2)،133-149.
خجسته مهر،رضا؛ عباس پور،ذبیح الله؛ کوچکی،رحیم(1391)تاثیر برنامه موفقیت تحصیلی بر عملکرد و خودپنداره تحصیلی نگرش نسبت به مدرسه، یادگیری، شیوه موفقیت در مدرسه و سازگاری اجتماعی دانش آموزان، مجله روانشناسی مدرسه،1(1)، 27-45.
https://cisjax.org/the-role-of-peers-in-school/
