نمایش خلاق و ایفای نقش برای رشد خلاقیت کودکان

خلاقیت و مهارت تفکر خلاق به شیوه‌های مختلفی در کودکان قابل توسعه است. یکی ار روش‌های جذاب رشد خلاقیت کودکان از طریق اجرای نمایش خلاق و ایفای نقش است. از این رو، در این مقاله از مجله تخصصی آریاکید به تاثیر و شیوه اجرای نمایش خلاق و ایفای نقش برای رشد خلاقیت کودکان می‌پردازیم.

خلاقیت یکی از مهارت‌های مهم شناختی است و تاریخچه‌ای طولانی در روانشناسی و تعلیم و تربیت دارد. (رانکو، ۲۰۰۴). خلاقیت یکی از مهارت‌هایی است که باید در دوران کودکی پرورش یابد. (اسکاچر و همکاران، ۲۰۱۵).

خلاقیت در حل مسائل و چالش‌های زندگی به کودکان می‌تواند کمک زیادی بکند و در زندگی آینده آنها نیز فواید زیادی داشته باشد. بنابراین یافتن راهکارهایی جدید برای ارتقا و پرورش خلاقیت حائز اهمیت است.

پیشینه خلاقیت

خلاقیت یکی از ویژگی‌ های اساسی و سازنده­ آدمی است. در اواخر قرن 19 و اوایل قرن 20 به شیوه­ای جدید به مفهوم خلاقیت نگریسته شد.

تا این زمان خلاقیت نوعی توانایی غیر معمول و خارق­العاده اطلاق می‌­شد که ناشی یک نیروی ماورایی است. نیم قرن طول کشید تا خلاقیت به صورت کاملا علمی و دقیق مورد بررسی و مطالعه واقع شد و محققی به نام گیلفورد این جریان علمی و مطالعه خلاقیت را بر عهده داشت.

به دنبال تحقیقات بسیار، امروزه خلاقیت دیگر یک نیروی ماورایی و منحصر به افراد غیرعادی نیست، بلکه یک قابلیت نهفته در همه انسانهاست که در صورت ایجاد شرایط مناسب، پرورش می‌ یابد.

امروزه خلاقیت و پرورش آن اهمیت فراوانی دارد و تقریبا در همه جوامع نیز مورد تاکید است. تورنس می­ گوید: «ما برای بقا یافتن نیاز داریم تا خلاقیت را در کودکان­مان برانگیزیم، چون در این دنیای پر از استرس و مشکلات روانی، راه نجاتی جز خلاقیت وجود ندارد» (تورنس، 1988).

همانگونه که تورنس می‌­گوید امروزه برای سازگار شدن با دنیای مدرن و پرشتاب امروزی، خلاقیت امری اجتناب‌ناپذیر است. در حقیقت اگر کسی نتواند خود را با تغییرات پرشتاب امروزی هماهنگ کند، قادر به سازگاری با زندگی نخواهد بود.

بنابراین لازم است تا کودکان را با پرورش نیروی خلاقیت برای رویارویی با مسائل مختلف پیش روی­شان در آینده تجهیز و آماده کنیم.

تاثیر نمایش خلاق و ایفای نقش بر رشد خلاقیت کودکان

پرورش خلاقیت کودکان به روش‌های مختلفی انجام می‌شود. ما قبلا به مزایای قصه گویی برای خلاقیت کودکان پرداختیم. راه های بسیاری برای پرورش خلاقیت در کودکان وجود دارد و هنر از مهمترین راه‌هایی است که منجر به رشد خلاقیت می‌شوند.

از جمله هنرهایی که معمولا بر خلاقیت موثر است، نمایش خلاق وایفای نقش است. نمایش خلاق و ایفای نقش بخشی از بازی های کودکانه است که در حقیقت بعدی از طبیعت و سرشت آدمی است و همه کودکان در نقاط مختلف دنیا به نوعی با آن سر و کار دارند.

تحقیقات بسیاری نشان داده است که نمایش خلاق و ایفای نقش منجر به رشد خلاقیت و توانایی‌­ها و استعدادهای کودکان می ­گردد.

در واقع نمایش خلاق و ایفای نقش یک نمایش اجرایی است که شکلی از وانمودسازی است. در واقع کودکان، اشکال و شخصیت‌­های مختلفی را در بازی وانمود می‌­کنند.

تاثیر نمایش خلاق و ایفای نقش به حدی است که امروزه یکی از ابزارهای مهم تربیتی در تعلیم و تربیت است (اکرونکو، 2011). نمایش خلاق و ایفای نقش به صورت فردی و گروهی نیز اجرا می‌­گردد.

اجرای گروهی

نمایش خلاق و ایفای نقش به صورت گروهی نیز قابل اجراست. می‌ توان کودکان را به گروه‌های مختلف تقسیم نمود و از هر گروه خواست تا یکی از روش‌ های نمایش خلاق و ایفای نقش را انجام دهند یا مثلا هر گروه یک شخصیت را بازی و وانمود می‌­کنند.

مثلا گروهی شخصیت پزشک، گروهی شخصیت نانوا در حال پختن و نان و … را بر عهده می‌گیرند.

نمایش خلاق ریتمیک

در نمایش خلاق از حرکات ریتمیک، پانتومیم، بداهه‌­پردازی و روش ایفای نقش استفاده می­ شود (اربای و داگرو، 2010).

به عنوان مثال در روش حرکات ریتمیک، برای ایجاد حرکات مختلف کودکان در طول نمایش، از ریتم‌­ها و ضرب آهنگ‌‌های مختلفی مانند زنگوله، سنج، دایره و … استفاده می‌­شود.

در حرکات ریتمیک، موضوعاتی برای نمایش انتخاب شده و سپس با ریتم‌های طراحی شده بچه‌ ها به بازی و نمایش موضوع مورد نظر می‌‌پردازند.

برای ایجاد حرکات ریتمیک می‌ توان از بازی های نمایشی و یا آواز مورد علاقه کودکان، نیز استفاده کرد.

روش ریتمیک برای اجرای نمایش خلاق و ایفای نقش علاوه بر رشد خلاقیت کودکان به تقویت هوش موسیقایی و مهارت های حرکتی در کودکان کمک می‌کند.

روش پانتومیم

در روش پانتومیم با اعمال سادۀ انفرادی، به خلق موضوعات با حرکات بدن پرداخته می‌­شود و پانتومیم روایی نیز یعنی روایت داستان با بازی و بدون استفاده ازکلام.

با توجه به موقعیت و سن کودکان می‌­توان از ساده ­ترین موضوعات شروع کرد و در ادامه حتی داستان‌های کوتاه از کتاب کودک را نیز با پانتومیم می‌توان اجرا نمود.

مثلا در ابتدای کار می‌­توان موضوعاتی را انتخاب کرد و از کودکان به صورت فردی یا گروهی خواست تا به اجرای بی­‌کلام آن بپردازند.

در روش پانتومیم، کودک می­ آموزد که بدون استفاده از کلام، سوژه انتخاب شده را به گونه‌ه­ای مختلف بازی کند تا دیگران به آن پی ببرند.

این روش از نمایش خلاق و ایفای نقش یعنی روش پانتومیم، به تمرکز و دقت کودک و هماهنگی ذهن و حرکات بدنی او کمک می‌ کند.

این روش نمایش خلاق بسیار ساده و در عین حال روشی موثر در رشد توانایی‌ ها و خلاقیت کودکان است که حتی در منزل نیز والدین گرامی می‌ توانند از آن بهره ببرند.

توصیه می‌‌شود هر شب یک موضوع را انتخاب و با کودک خود این بازی را انجام دهید.

روش شخصیت‌سازی برای نمایش خلاق و ایفای نقش

در روش شخصیت‌سازی، کودک باید نقش یک شخصیت را به خوبی بازی کند.

شخصیت‌­هایی در مشاغل مختلف می‌تواند مورد خوبی برای این روش باشد. مثلا او باید بتواند شخصیت و کار یک معلم را بازی کرده و بسازد.

در این روش از توانایی‌­های کلامی کودک نیز بهره گرفته می‌شود و همین امر به تقویت هوش کلامی زبانی و رشد مهارت­ های کلامی کودک نیز کمک می‌­کند.

بازی های ایفای نقش

والدین می‌توانند با انجام بازی‌ ها و فعالیت‌های گوناگون در رشد مهارت خلاقیت کودکان نقش مهمی را ایفا کنند. از جمله بازی‌ های مؤثر در افزایش خلاقیت، بازی‌ های ایفای نقش است.

ایفای نقش دارای محاسن گوناگونی است، از جمله اینکه فرد دیدگاه‌های گوناگون را برای حل یک مسأله با به‌کارگیری ابتکار خود در ارائه و طرح موضوع آن به دست می‌آورد (ساچلیف، ۲۰۰۲).

پژوهش‌های مختلف اثر چنین بازی‌ هایی را در افزایش خلاقیت نشان داده‌اند. برای مثال چانگ (۲۰۱۲) نشان داد افرادی که در بازی‌ های ایفای نقش شرکت می‌کنند، در آزمون‌های تفکر خلاق نمره بالاتری کسب می‌کنند.

در این نوع بازی هر کودک نقشی را بر عهده می‌گیرد (مثلاً من بابا هستم و تو مامان، من دزد هستم و تو پلیس و…). در واقع در این نوع بازی‌ ها از کودک خواسته می‌شود خود را در یک موقعیت خیالی تصور کرده و برای حل یک مسأله نقشی را ایفا کند.

این امر که افراد خود را شخص دیگری تصور می‌کنند، به آنها اجازه می‌دهد در مورد شیوه‌های متفاوت انجام کارها کنکاش کرده و رفتارهای جدیدی را امتحان کنند که قبلا تجربه نکرده‌اند.

اجرای داستان به صورت نمایشی روشی بسیار مناسب برای رشد تخیل و خلاقیت کودک است. کودکی که در داستان نقشی را ایفا می‌کند، در مقایسه با کسی که فقط به آن گوش می‌دهد، درک عمیق‌تری از داستان پیدا می‌کند.

چنین کودکی نه تنها داستان را بهتر درک می‌کند، بلکه مهارت‌ هایی را که در داستان گنجانده می‌شود نیز بهتر می‌فهمد.

شیوه اجرای بازی‌های ایفای نقش

با داستان ساده‌ای شروع کنید که کودکان با آن آشنایی دارند زیرا برای کودکان، نمایش خلاق و ایفای نقش برای اولین بار در داستان آشنا آسان‌تر است. علاوه بر این، اگر داستان قسمتی از دنیای آنان باشد، با خودآگاهی کمتری عمل می‌کنند.

قبل از اینکه از کودکان بخواهید داستانی را اجرا کنند، چند مرتبه آن را با صدای بلند بخوانید.

در داستانی که شخصیت‌ها و نقش‌های مختلف دارد، یک نقش را به کودک بسپارید؛ عموماً نقشی که از طریق آن می‌خواهید مفاهیمی خاص را به کودکتان بیاموزید.

در هنگام اجرای نقش‌ها شما هم نقشی را به عهده بگیرید و با آنها تعامل داشته باشید. موضوعات داستان را به پیش ببرید و نتیجه‌گیری کنید.

در پایان داستان کودکتان را تشویق کنید و برای او دست بزنید.

وقتی کودکان یک بار داستانی را اجرا کنند، ممکن است بخواهند آن را تکرار کنند. اگر تعداد کودکان نسبت به نقش‌ها بیشتر است، این فرصت را به کودکانی که هنوز در نمایش شرکت نکرده‌اند نیز بدهید.

نکات اجرای نمایش خلاق و ایفای نقش

هر بار که نمایش را انجام می‌دهند، آنان را تشویق کنید تا نقش خود را با احساس بیشتر و با استفاده از حالات چهره اجرا کنند و هنگام اجرای اعمال گوناگون در موقعیت‌های داستان، جزئیات بیشتری را اجرا کنند و آب و تاب بیشتری به آن بدهند.

وقتی کودکان سابقه اجرای نمایش پیدا می‌کنند، بیشتر می‌خواهند داستان‌های مورد علاقه خود را نمایش دهند.

آنان با نمایش ماجراهای آشنا، خیلی زود به اجرای داستان‌های خودساخته یا حوادثی که به تازگی در زندگی‌شان اتفاق افتاده روی می‌آورند. مثل میهمانی جشن تولد، گردش، مسافرت با اتوبوس، دیدن مامان‌بزرگ، اتفاقی در مدرسه و…

علاوه بر این، می‌توانید کتاب داستان‌ هایی به آنان معرفی کنید که موضوع آنها برای نمایش مناسب هست ولی کودکان با آنها آشنا نیستند. این امر موجب می‌شود که کودکان با داستان‌ ها و موقعیت‌های جدید برای اجرا و ایفای نقش روبرو شوند که به رشد خلاقیت آنها کمک می‌کند.

عروسک ‌گردانی برای نمایش خلاق و ایفای نقش

بازی عروسک‌ گردانی نیز از جمله سرگرمی‌هایی است که در قالب آن می‌توان خلاقیت کودک را پرورش داد.

در این بازی کودکان از طریق عروسک‌ ها به ایفای نقش می‌پردازند. کودکان با تکان دادن و صحبت کردن به جای عروسک‌ ها داستان را پیش می‌برند.

هم شیوه جالب اجرای این بازی و هم داستان‌ های آن می‌تواند برای کودکان جالب باشد.

شیوه اجرای بازی عروسک ‌گردانی

صحنه نمایش عروسکی را طوری بچینید که عروسک‌ گردان‌ها روی زمین پشت پرده‌ای بنشینند تا دیده نشوند. جعبه‌ای که روی آن عکس‌هایی از مجله باشد، می‌تواند صحنه زیباتری به وجود آورد.

می‌توانید از مقوایی استفاده کنید که ثابت و محکم قرار بگیرد و روی آن عکس بچسبانید.

می‌توانید عروسک‌ ها را به صورت آماده بخرید ولی ساختن آنها هم سرگرمی جالبی است. برای حضار در جلوی صحنه نمایش، صندلی یا مبل بچینید.

با درست کردن پول و بلیت از کاغذ نقاشی، فضای تئاتر را واقعی‌تر جلوه دهید. برای درگیر شدن همه افراد، کودکان دیگری که عروسک‌ گردان نیستند، می‌توانند نقش‌های دیگری مثل تهیه‌کننده بلیت، کنترل‌کننده بلیت یا نوازنده را بر عهده بگیرند.

فرآیند اجرای داستان‌ها نیز مانند ایفای نقش می‌توانند شامل موضوعات آموزشی و جذاب برای کودکان باشند و کودکان داستان‌ها را بر اساس میل و تفکر خودشان پیش ببرند.

هر جا که لازم است، شما می‌توانید ورود کنید و به داستان جهت بدهید یا در آخر داستان مواردی را به کودکان گوشزد کنید و اجازه اجرای دوباره و تدوین و اصلاح داستان را به کودکان بدهید.

نکات بازی عروسک گردانی

بازی‌ های ایفای نقش و عروسک‌ گردانی از جمله بازی‌ هایی هستند که به سادگی و با هزینه کم در خانه قابل اجرا می‌باشند.

والدین از طریق اجرای این بازی‌ها با کودکان امکان روبرو شدن آنها با افکار و موقعیت‌های جدید را فراهم می‌کنند.

کودکان از این طریق با اجرای نقش‌های گوناگون راه حل‌های نوینی را امتحان می‌کنند.

در چنین بازی‌ هایی عوامل زیر موجب رشد مهارت خلاقیت در کودکان می‌شود:

• شناخت موقعیت‌ها و نقش‌های مختلف
• به کارگیری راه حل‌های متنوع
• ایجاد بستری جدید برای تعامل
• تلاش فکری برای پیش بردن داستان

حرف آخر نمایش خلاق و ایفای نقش برای رشد خلاقیت کودکان

شرکت در بازی ها و فعالیت­‌های نمایش خلاق و ایفای نقش، به تحول خلاقیت، ابتکار و کنجکاوی کودکان کمک می‌کند و توانایی کنجکاوی و پرسشگری را به کودکان می‌آموزد و سبب رشد قدرت تخیل در آنان می‌شود.

نمایش خلاق و ایفای نقش همچنین موجب گسترش بینش کودک می‌شود و او را قادر می‌سازد تا خود را بشناسد و به نقاط قوت و ضعف خود پی ببرد و بتواند ظرفیت‌ها و مهارت ­های حرکتی و بیانی خود را بشناسد.

در نمایش خلاق و ایفای نقش از محرک‌­های مختلفی همچون اشیاء، اسباب بازی ها، رویدادها، موسیقی، اشعار مختلف، ریتم، حرکات مختلف دست و پا و … استفاده می‌گردد.

و به همین دلیل به رشد انواع توانایی‌های کودک مانند توانایی‌­های ذهنی، کلامی و حرکتی مانند رشد ماهیچه‌ها و عضلات کمک می‌کند.

در نمایش خلاق و ایفای نقش که در حقیقت نوعی بازی است، باید آزادی عمل به کودکان داده شود تا آنها به شیوه خود و با تجربیات پیشین خود نمایش را به اجرا درآورند.

همچنین شادی و نشاط نیز از ویژگی­ های نمایش خلاق و ایفای نقش است و استفاده از عروسک ها و اسباب بازی های جالب به جذابیت آن می‌افزاید.

منابع:

سینگر، دروتی جی. سینگر، جروم ال. (۱۳۸۷). پرورش خلاقیت به کمک بازی‌های وانمودی. (ترجمه حمید علیزاده، علیرضا روحی). تهران: جوانه رشد.

عبدی قشلاق، فتانه و پویامنش، جعفر. (1391). بررسی اثربخشی نمایش خلاق بر خلاقیت کودکان پیش دبستانی، فصلنامه علوم رفتاری، شماره 107.

Erbay, F., & Dogru, S.Y. (2010). The effectiveness of creative drama education on the teaching of social communication skills in mainstreamed students. Procedia Social and Behavioral Sciences, 2, 4475-4479.

Torrance, E. P. (1988). The nature of creativity as manifest in its testing. The nature of creativity, 43-75.

Chung, T. S. (2012). Table-top role playing game and creativity. Journal of Thinking Skills and Creativity,8, 56-71.

 Schachter, E. M., Granero, A. G., Barrioluengo, M. S., Pineda, H. Q., & Amara, N. (2015). Disen tangling competences: Interrelationships on creativity, innovation and entrepreneurship. Thinking Skills and Creativity, 16, 27-39.

Srinivasan, N. (2007). Cognitive neuroscience of creativity: EEG based approaches. Retrieved April 16, 2014, from: http//www.science direct.com.

Runco, M. (2004). Creativity. Annual Review of Psychology,55, 657-687.