تاثیر بیش فعالی و نقص توجه بر خواهر و برادرها

همه خوب می دانیم که تربیت کوک و نوجوان مبتلا به اختلال بیش فعالی (ADHD) نیاز به صبوری زیاد و درک و تغییر در بخش‌هایی از روابط والدین با کودک دارد. اما خواهر و برادرها چطور؟ مطالعات نشان می‌دهد تاثیر بیش فعالی در خواهر و برادرها قابل توجه است. از این رو، در این مقاله از مجله تخصصی آریاکید به این تاثیرات و ارائه راهکارهایی برای بهبود آن می‌پردازیم.

تاثیر بیش فعالی بر خانواده

اختلال  بیش فعالی و نقص توجه (ADHD) در حال حاضر شایع‌ترین اختلال رفتاری تشخیص داده شده در کودکان است. بیش فعالی 3 تا 5 درصد از کودکان در سن مدرسه را تحت‌تأثیر قرار می دهد.

تأثیر بیش فعالی و نقص توجه می‌تواند گسترده باشد و نه تنها بر تحصیل و عملکرد تحصیلی بلکه زندگی خانگی، روابط با همسالان و رشد اجتماعی-عاطفی را نیز تحت تأثیر قرار دهد.

خانواده‌های کودکان مبتلا به ADHD باید با تعداد بیشتری از اختلالات رفتاری، رشدی و آموزشی دست و پنجه نرم کنند. این اغلب مستلزم صرف زمان، تدارکات و انرژی بیشتری است. جای تعجب نیست که این افزایش تقاضاها اغلب با استرس بیشتر در عملکرد زناشویی و خانواده همراه است. بار مالی درمان ADHD و اختلالات روانپزشکی مرتبط با آن می تواند به این مشکلات بیفزاید.

هنگامی که محیط های خانوادگی به طور مزمن استرس زا هستند، هم بزرگسالان و هم کودکان در معرض خطر بیشتری از مشکلات سلامت جسمی و روانی هستند.

در خانواده‌های متاثر از ADHD، تعارض زناشویی رایج است و به طور مداوم با سلامت و پیامدهای روانی ضعیف‌تر مرتبط است. برخی بر این باورند که تعارضات زناشویی می‌تواند به روش‌های زیر بر کودک تأثیر منفی بگذارد:

• کاهش احساس امنیت و آرامش کودک در محیط خانه
• بر هم زدن روابط والدین و فرزندان
• افزودن به نظم و انضباط ناسازگار
• کاهش نظارت والدین بر رفتارهای بالقوه خطرناک
• به عنوان بستری برای رفتارهای تهاجمی

تاثیر بیش فعالی و نقص توجه بر خواهر و برادرها

ADHD تأثیر قابل توجهی بر خواهر و برادر کودکان مبتلا به این بیماری دارد. یک مطالعه نشان داد که 10 نفر از 13 خواهر و برادر مصاحبه شونده فکر می‌کردند که زندگی با خواهر و برادری که ADHD دارد، “به شدت و به طور منفی” تحت تاثیر قرار می‌گیرند.

این مطالعه نشان داد که مهمترین مشکل شناسایی شده توسط خواهر و برادر، اختلال ناشی از رفتار کودک مبتلا به این بیماری است. نمونه‌هایی از این رفتار مخرب شامل موارد زیر است:

• پرخاشگری فیزیکی و کلامی
• بیش فعالی خارج از کنترل
• عدم بلوغ عاطفی و اجتماعی
• کم پیشرفت تحصیلی و مشکلات یادگیری
• تعارضات خانوادگی
• روابط ضعیف با همسالان
• روابط دشوار با خانواده

داشتن یک خواهر یا برادر مبتلا به ADHD خود مسئله است که چالش های متعددی را در محیط خانه بر می انگیزد.

تاثیر بیش فعالی بر روابط عاطفی خواهر و برادرها

کودکان، خصوصا در دوره دبستان ممکن است در زندگی با یک خواهر یا برادر مبتلا به اختلال بیش فعالی همه انواع عواطف را تجربه کرده باشند. آنها ممکن است احساس خشم کرده باشند، خسته شده باشند و یا حتی از سوی او مورد اهانت قرار گرفته باشند. چون آنها خیلی در حال تخلیه انرژی‌اند و پیش‌بینی ناپذیرند.

به خاطر توجه و انرژی زیادی که والدین به کودک مبتلا به بیش فعالی اختصاص می‌دهند ممکن است حواهر و برادر او احساس کند که در فضای خانه و خانواده جایگاه محدودی داشته و احساس فقدان و انزوا کند.

حتی ممکن است استرس والدین به آنها نیز انتقال پیدا کرده و محیط خانواده پرتنش شود. از طرف دیگر جنگ و بحث و نزاع هم که جز جدایی‌ناپذیر در میان  این خواهر و برادرهاست .

برخی خواهر و بردارهای مسئولیت‌پذیرتر، از جنگ و دعوا می‌پرهیزند. اما گاهی همین رفتار نیز باعث می‌شود که کودک مبتلا به بیش فعالی عصبانی شده و پرخاشگری کند.

این خواهر و برادرها تاثیر بیش فعالی در زندگی خانوادگی خود را به عنوان‌هایی مثل “آشوب“، “خسته‌کننده” و “تمرکز روی خواهر و برادر خود” توصیف کردند. خواهران و برادران توصیف کردند که «هرگز نمی‌دانستند در آینده چه انتظاری داشته باشند» و اینکه انتظار نداشتند نقطه پایانی برای تأثیر ADHD بر زندگی‌شان باشد.

انواع تاثیرات بیش فعالی بر خواهر و برادرها

خواهر و برادر کودکان مبتلا به ADHD تاثیر بیش فعالی را به سه طریق تجربه کردند:

قربانی شدن

خواهران و برادران گزارش کردند که از طریق خشونت فیزیکی، پرخاشگری کلامی و رفتارهای دستکاری و کنترل کننده احساس قربانی شدن می کنند. بسیاری از خواهران و برادران احساس می‌کردند که توسط والدین خود محافظت نشده‌اند.

مراقبت

خواهر و برادرهای بزرگتر و کوچکتر گزارش کردند که والدین آنها از آنها انتظار داشتند که با کودک مبتلا به ADHD بازی کنند و بر آنها نظارت کنند.

سایر فعالیت‌های مراقبتی شامل چنین مواردی بودند: دادن دارو، کمک به انجام تکالیف، مداخله با معلمان و سایر کودکان از طرف کودک مبتلا به ADHD، دور نگه داشتن کودک از مشکل و مشغول نگه داشتن کودک در زمانی که والدین خسته شده‌اند.

در حالی که برخی از خواهران و برادران از اینکه می‌توانند این نقش را ایفا کنند ابراز غرور کردند، اکثریت گزارش دادند که این کار برایشان دشوار است. به‌ویژه زمانی که احساس می‌کردند توسط خواهر و برادر خود قربانی شده‌اند. برخی گزارش کردند که برای والدین خود تسکین داده اند، اما احساس نمی کنند که خودشان تسکین یافته اند.

احساس غم و اندوه و از دست دادن

یک تاثیر بیش فعالی و نقص توجه بر خواهر و برادرها احساس م و اندوه و از دست دادن بود. این کودکان آرزوی “آرامش و آسودگی” و یک زندگی خانوادگی “عادی” را داشتند.

آنها نگران بودند که خواهر یا برادرشان که دچار ADHD بود آسیب ببیند یا دچار مشکل شود. خواهر و برادرها احساس می‌کردند والدینشان از آنها انتظار داشتند که به توجه زیادی نیاز نداشته باشند.

این کودکان اغلب احساس می‌کردند که نادیده گرفته شده‌اند یا بی‌اهمیت شده‌اند، زیرا نیازهای آنها کمتر از نیازهای خواهر یا برادرشان که دارای ADHD هستند، مهم به نظر می‌رسید.

تاثیر بیش فعالی بر هیجانات خواهر و برادرها

تاثیر بیش فعالی ممکن است باعث شود که خواهر و برادرها طیفی از هیجانات زیر را تجربه کنند:

• اضطراب در ارتباط با رفتار خواهر یا برادرشان
• نگرانی درباره تغییرات در زندگی روتینشان
• حسادت به خاطر توجه مفرط والدین به کودک مبتلا به بیش فعالی
• ناراحتی به خاطر فقدان خانواده نرمال
• احساس افتخار به خاطر کمک به خواهر یا برادر مبتلا به بیش فعالی شان
• اضطراب بخاطر سلامتی پدر و مادرشان

بنابراین نباید فراموش کنیم که خواهر و برادرهای کودکان مبتلا به بیش فعالی نیز در معرض مشکلاتی چون افسردگی، اضطراب و حتی وسواس قرار دارند. لذا شما به عنوان والدین وظایفی بر عهده دارید که اجتناب ناپذیر است.

راهکارهایی برای کاهش تاثیر بیش فعالی بر خواهر و بردار ها

• برنامه منظمی برای تک تک خواهر و برادرهایی که مبتلا به بیش فعالی نیستند بریزید.

درست است! برای او نیز برنامه ریزی خاص داشته باشید به طوری که به او نیز توجه مثبت شده و نیازهای رشد و نموش فراهم شود. هر چقدر کودکتان سرگرم تر باشد کمتر درگیر مشکلات شما با کودک بیش فعال خواهد شد. خصوصا اگر آنکه کودکتان مدت زمانی را در روزهای تابستان در کلاس‌های فوق‌‌برنامه بیرون از خانه بگذراند. بهترین فوق‌برنامه برای این خواهر و برادرها ورزش است.

• به کودکان اجازه دهید تا بداند که شما وضعیت و شرایط او با خواهر یا برادر مبتلا به بیش فعالی اش درک می کنید.

او را مطمئن سازید که درک می کنید، اتفاقی که افتاده است در واقع چالشی است که او برای مبارزه با نشانه‌های بیش فعالی خواهر یا برادرش بکارگرفته است. کودکتان را در معرض هوای تازه قرار داده و حرفهایش را بشنوید. او را بخاطر چالش هایی که با خواهر یا برادرش دارد سرزنش نکنید کمی خود را نیز در موقعیت او قرار داده و شرایط را از دریچه چشمان او بنگرید.

• با کودکان غیر مبتلایتان کار کنید که تکنیک‌هایی را در برابر خواهر یا بردارشان بکار ببرند که بتوانند با رفتارهای مشکل زای کودک مبتلا به بیش فعالی مبارزه کنند. بهتر است بدین منظور به روشی اصولی‌تر عمل کنید. وقتی شرایط آرام است و فرصت صحبت کردن با او را دارید، با او به گفتگو بنشینید.
• با کودکی که مبتلا به بیش فعالی نیست ابراز همدردی و درک کنید و وقتی در او در مقابله با خواهر یا برادر مبتلا به بیش فعالی اش مشکل دارد سرزنشش نکنید. درک کنید که مقاومت و روش صحیح رفتاری با کودکی که مبتلا به بیش فعالی است، کار دشواری است.

ورزش و آموزش مهارتهای پایه

• کودکتان را همواره با فعالیت های ورزشی و موسیقایی و نیز بازی با انواع اسباب بازی مشغول دارید.
• کودکتان را به خاطر رفتارهای پسندیده و راه حل های رفتاری با خواهر و برادر مبتلا به بیش فعالی اش تشویق کرده و پاداش دهید.
• برای کودکتان درباره اختلال خواهر یا برادرش و واقعیات و ویژگی های این اختلال توضیح دهید.
• مطمئن شوید که او از از قوانین خانه، پیامدها، وظایف ویژه‌اش به طور روزانه، نظارت دقیق شما بر او، پاداش‌ها و غیره آگاهی دارد. این کار به همه کودکان کمک می‌کند و نیز راه مناسبی برای کمک به مدیریت نشانه‌های سخت کودک مبتلا به بیش فعالی است.
• در جهت بهبود مهارتهای پایه مثل مهارت مدیریت نعارض در کودکان تلاش کنید.
• و اگر هم فکر می کنید که حل تعارضات و مشکلات میان آنها برایتان دشوار است می‌توانید از یک متخصص روانشناسی کمک بگیرید.

توصیه‌های عملی کاهش تاثیر بیش فعالی بر خواهر و برادرها

توصیه‌های زیر می‌توانند تاثیر بیش فعالی و نقص توجه بر خواهر و برادرها را کاهش دهند.

سازماندهی فعالیت‌های خانوادگی سرگرم‌کننده

ما نمی‌توانیم فرزندانمان را مجبور کنیم که با هم کنار بیایند، اما می‌توانیم برای فعالیت‌های خانوادگی برنامه‌ریزی کنیم که برای همه لذتبخش است.

اگر خانواده شما فعال هستند، برای پیاده‌روی برنامه‌ریزی کنید یا ورزشی گروهی مثل فوتبال، تنیس، بسکتبال یا والیبال انجام دهید.

یک محیط جدید بچه‌ها را تشویق می‌کند تا از عملکرد معمولی و از عادات خود برای چالش با یکدیگر خارج شوند. چه محیط‌ها یا فعالیت‌هایی الهام‌بخش‌ترین تعاملات مثبت یا آرام خواهر و برادر در گذشته بوده است؟

روال‌های خانوادگی را تدوین کنید

سطح بلوغ و مهارت های عملکرد اجرایی یک خواهر یا برادر جوان بدون ADHD ممکن است در واقع جانشین برادر یا برادر بزرگتر مبتلا به ADHD شود.

ممکن است کودک کوچکتر در زمینه‌های کلیدی توانمندتر به نظر برسد، که به ندرت باعث افزایش عزت نفس کودک بزرگتر می‌شود.

برای مقابله با این نابرابری، روال‌های خانوادگی، مانند تهیه ناهار برای مدرسه و تمیز کردن ظرف‌های شام، با نقش‌های تعیین‌شده برای هر خواهر و برادر ایجاد کنید.

این کار زمین بازی را هموار می‌کند و باعث میشود هر کودک احساس کند هدف خاصی را دنبال می‌کند.

خروجی‌هایی برای سرخوردگی ایجاد کنید

کودکان مبتلا به ADHD مهارت های عملکرد اجرایی برای مدیریت زندگی خود را با ثبات یا کنترل عاطفی دلخواه خود، ندارند. بنابراین ممکن است از طریق انتقاد یا اعمال فیزیکی احساسات منفی خود را نسبت به خواهر یا برادر ابراز کنند.

والدین باید راه‌های جایگزینی برای ناامیدی بیابند. خروجی‌های فیزیکی با دسترسی آسان، مانند حلقه بسکتبال، دوچرخه داخل سالن، یا ترامپولین، می‌توانند کمک کنند. درمان مناسب، از طریق داروی ADHD و خانواده درمانی نیز بسیار مهم است.

زمان خود را تقسیم کنید

برای کاهش تاثیر بیش فعالی و نقص توجه بر خواهر برادرها سعی کنید حداقل یک بار در روز تمرکز خود را فقط به یک کودک اختصاص دهید. می‌توانید روی پروژه‌ای در خانه کار کنید، آشپزی کنید یا کارهایتان را انجام دهید.

نکته مهم این است که آن را با هم و بدون دخالت سایر اعضای خانواده انجام دهید.

این زمان یک به یک ارتباط شما را با فرزندتان تقویت می‌کند و به ایجاد ارزش شخصی و افزایش عزت نفس  او نیز کمک می‌کند.

نقاط قوت را جشن بگیرید

شما نمی‌توانید تمام تاثیر بیش فعالی یا احساسی مثل حسادت بین فرزندان خود را از بین ببرید، اما می‌توانید به نقاط قوت فردی آنان اشاره کنید.

ممکن است یکی از کودکان به دلیل هوش بدنی جنبشی و مهارت های خود در زمین فوتبال تحسین دریافت کند. در حالی که دیگری در مرتب کردن و نظم بخشیدن به اتاق و وسایل خود استعداد دارد.

آنچه بیش از مهارت واقعی اهمیت دارد این است که نقاط قوت را به همان اندازه مهم و با ارزش جلوه دهیم.

اجرای پیامدها

با خانواده خود بنشینید و قوانینی را در مورد رفتارهایی که مجاز نیستند، مانند ناسزاگویی یا پرخاشگری فیزیکی، وضع کنید.

عواقب مورد توافق، مانند شستن ظروف، بردن سگ به پیاده‌روی یا استفاده بیش از حد از گوشی موبایل و فضای مجازی را روی کاغذهای جداگانه بنویسید. آنها را تا کنید و در یک شیشه قرار دهید.

هنگامی که تخلفی وجود دارد، از فرزند خود بخواهید که نتیجه‌ای را از شیشه انتخاب کند و برنامه‌ای برای تحقق آن تنظیم کند.

مداخله به موقع

احساسات گلوله برفی آنقدر سریع است که گاهی قبل از اینکه متوجه شویم چه اتفاقی می‌افتد، احساسات جریحه‌دار می‌شوند. برای کاهش تاثیر بیش فعالی پس از درگیری احتمالی فرزندان، مکث کنید و بچه ها را جدا کنید.

تحقیقات نشان می دهد که 15 تا 20 دقیقه طول می‌کشد تا مغز پس از تحریک آمیگدال آرام بگیرد. پس از یک استراحت آرام، با هم بیایید و در مورد آنچه اتفاق افتاده و اینکه چگونه به با استفاده از مهارت مدیریت تعارض می‌توان مسله را حل کرد، صحبت کنید.

برخورد منصافه با همه فرزندان

انصاف و عدالت در اکثر خانواده‌ها مسئله بزرگی است. برابری در خانواده ها این نیست که چه کسی بیشتر می‌گیرد و چه کسی چه کاری را انجام می‌دهد.

انصاف به معنای برابری نیست، بلکه احساس درک و مشارکت در برنامه‌های خانوادگی و فعالیت‌های روزانه است.

از مشوق‌ها و نمودارهای پاداش برای همه استفاده کنید، اما انتظارات را با توجه به سن و توانایی‌ها تنظیم کنید. به فرزندان خود توضیح دهید که چگونه منصف باشند.

آموزش مدیریت هیجان 

فرزندان شما به نحوه پاسخ شما به خواهر و برادر خود، با یا بدون ADHD توجه می‌کنند. برای والدین بسیار مهم است که کنترل عاطفی را تمرین کنند تا فرزندانمان ببینند چگونه این کار را انجام دهند و سپس یاد بگیرند که خودشان آن را تمرین کنند.

به تصویر بزرگ نگاه کنید

از طنز استفاده کنید و آرامش خود را حفظ کنید. در لحظات تلاش به تصویر بزرگ نگاه کنید: هدف بزرگ در اینجا چیست؟ در حال حاضر مهمترین کاری که باید انجام داد چیست؟

شفقت و مهربانی را تمرین کنید. خواهر و برادرها هماهنگی و دوستی در خانواده را ترجیح می‌دهند اما ممکن است ندانند چگونه به آنجا برسند. فرزندان شما از شما پیروی خواهند کرد.

حرف پایانی تاثیر بیش فعالی بر خواهر و برادرها

تاثیر بیش فعالی و نقص توجه کودکان همه خانواده از جمله خواهر و برادرهای کودک مبتلا را در برمی‌گیرد. در این مقاله از مجله تخصصی آریاکید این تاثیرات و روش‌های کاهش پیامدهای منفی آن را بررسی کردیم.

به طور کلی استفاده از توصیه‌های ارائه شده و بهبود مهارتهای پایه در کودکان در کاهش تاثیر بیش فعالی بر خواهر و برادرها مفید خواهد بود.

منابع:

K. F. Holton, J. T. Nigg. The Association of Lifestyle Factors and ADHD in Children. Journal of Attention Disorders, 2016; DOI: 10.1177/1087054716646452.

Low, K. (2016). Helping Siblings of Children With ADHD. Retrieved from https://www.verywell.com/helping-siblings-of-children-with-adhd-20725

McAuley, T., Chaban, P., Tannock, R. (2014). Siblings and ADHD. Retrieved from http://www.aboutkidshealth.ca/en/resourcecentres/adhd/treatmentofadhd

/adhdandthefamily/pages/siblingsandadhd.aspx

healthinfo.healthengine.com.au

https://www.additudemag.com/sibling-relationships-adhd-families/