رفتار اجتماعی پايه و اساس زندگی هر فرد را تشكيل می‌دهد و رشد اجتماعی نوزاد نيز به نوبه خود سبب تقویت هوش و بهبود مهارتهای پایه در کودک می‌شود. به همین دلیل در این مقاله از مجله تخصصی آریاکید به رشد اجتماعی نوزاد و ارائه نکاتی کاربردی در این زمینه می‌پردازیم.
رشد اجتماعي مهم‌ترين جنبه وجود هر شخص است چراكه فرض بر اين است كه كودكان بدون رشد هوش هیجانی و اجتماعی و کسب مهارت های اجتماعی مثل مهارت روابط بین فردی و مهارت ارتباط موثر قادر نيستند در تعامل اجتماعي با سايرين وظايف خود را انجام دهند (به نقل از رهنما و علیین، 1384).
رشد اجتماعی (Social growth) شامل توانایی برقراری ارتباط مؤثر با دیگران و محیط بیرونی است. توجه به پرورش اجتماعی کودک از همان بدو تولد کودک ضرورت دارد. والدین با رعایت نکات ویژه‌ای می‌توانند در رشد اجتماعی نوزاد نقش ایفا کنند.
به این دلیل که والدین اولین، نزدیک‌ترین و مهم‌ترین افرادی هستند که کودک با آنها ارتباط برقرار می‌کند. نحوه تعامل کودک با والدین و رفتارهای والدین با او در جهت رشد اجتماعی نوزاد بسیار مهم است.
در این مقاله به بررسی نکات و فعالیت‌هایی می‌پردازیم که انجام آنها توسط والدین در تقویت رشد اجتماعی نوزاد بسیار مؤثر است.
رشد اجتماعی از تولد تا سه ماهگی
نوزادان موجوداتی اجتماعی به دنیا می آیند. از همان روزهای اولیه، آنها شروع به برقراری ارتباط و جمع آوری اطلاعات از مراقبان خود می‌کنند.
در واقع، حتی نوزادان تازه متولد شده نیز قادر به تقلید حالات صورت هستند، و نشان می‌دهند که درک درستی از نحوه ارتباط اعمال دیگران با اعمال خود دارند.
به مرور و در عرض چند هفته، آنها غان و غون می‌کنند و عمدا لبخند می‌زنند و به ارتباطات مراقب خود با ریتم پاسخ می‌دهند.
در پایان سه ماه اول، اکثر خانواده‌ها احساس می‌کنند که نوزادشان را «می‌شناسند» و ارتباط دو طرفه معناداری دارند که شامل بازی کردن است.
تقریبا تا اولین سالگرد تولد کودک شما، او و مراقب اصلی او اغلب در یک زوج صمیمی از عشق و یادگیری غوطه ور هستند.
نکات مهم از تولد تا سه ماهگی
- به نوزادتان عشق بورزید. عشق بی‌چون و چرا یکی از بزرگ‌ترین هدایایی است که می‌توانید به او بدهید. اگر او عشق و محبتی را که فقط به دلیل وجودش به او ابراز می‌شوند درک کند، برای خودش ارزش قائل می‌شود.
- وقتی فرزندتان برای اولین بار به شما لبخند می‌زند، غرق شادی خواهید شد. با گذشت چند هفته از عمرش ممکن است او هر بار که چهره خندان شما را می‌بیند، لبخند بزند. این لبخندها ممکن است بیانگر قابلیت دیدن چهره شما و تشخیص شما باشند. از این لبخندها لذت ببرید. این یک گنج است. او با این لبخند به شما می‌گوید که می‌داند شما والدینش هستید.
- نوزادتان را لمس کنید، او را ببوسید، در آغوش بگیرید و به هم بچسبید.
- از سینه شیر دادن به فرزندتان چندین فایده دارد. این کار موجب تماش پوستتان با پوست کودک می‌شود، تماس چشمی بین شما و او برقرار می‌شود و پیوند عاطفی بینتان برقرار می‌شود.
فعالیت‌های مناسب از تولد تا سه ماهگی
در اینجا فعالیت های موثر و کاربردی برای رشد اجتماعی نوزاد از زمان تولد تا سه ماهگی را توضیح می‌دهیم.
- شعر و ترانه و لالایی بخوانید.
- کتاب شعر و ترانه کودکانه بخوانید.
- تغییر حالات چهره و تولید صداهای مختلف
- در آغوش گرفتن، تکان دادن آرام و هر نوع توجه محبت‌آمیزی که پیوند عاطفی شما را با کودکتان تقویت می‌کند.
رشد اجتماعی از سه تا شش ماهگی
در سه ماهگی، یکی از هیجان‌انگیزترین نقاط عطف برای والدین جدید، تمایل نوزادشان به خوابیدن در طول شب است! این یک فصل هیجان‌انگیز برای والدین کم‌خواب است.
اما اگر کودک شما هنوز به آنجا نرسیده است، نگران نباشید! نوزادان با سرعت‌های متفاوتی رشد می‌کنند.
برخی از نوزادان ممکن است مدت بیشتری طول بکشد تا احساس راحتی کنند و به تنهایی بدون والدین نزدیک خود چرت بزنند یا به آنها بچسبند، در حالی که برخی دیگر بلافاصله به خواب می‌روند.
هر تعامل فرصتی را برای ایجاد پیوند عمیق‌تر با مراقبین و بهبود رشد اجتماعی نوزاد فراهم می‌کند. این تعاملات محبت‌آمیز احساس امنیت را عمیق‌تر می‌کند که به آنها امکان می‌دهد به اندازه کافی برای کشف و رشد احساس آرامش و امنیت کنند.
بهبود مهارتهای پایه در طی رشد اجتماعی نوزاد شما انجام می‌شوند و پایه و اساس شخصیت و روابط سالم او را در طول زندگی می‌گذارند.
نکات مهم از سه تا شش ماهگی
- دوست داشتن بی‌قید و شرط کودکتان یکی از بزرگ‌ترین هدایایی است که می‌توانید به او بدهید. اگر او بفهمد فقط به خاطر خودش دوستش دارید، احساس اهمیت و ارزش داشتن می‌کند.
- هر بار که گریه می‌کند، با عشق به او پاسخ دهید. او به کمک شما برای اصلاح آنچه خراب است، نیاز دارد و گاهی او فقط شما را می‌خواهد!
- برایش کارهای جالب بکنید و شکلک درآورید. تظاهر کنید می‌خواهید شستش را بخورید. این کارها باعث شادی شما و خندیدن فرزندتان می‌شود. کودکان در این سن لذت‌بخش‌ترین لبخندها را دارند. لبخند یک کودک شادترین صدا روی کره زمین است.
- کودکتان را در آغوش خود یا کوله جلوی سینه بگذارید. او را هر چه قدر که می‌خواهید، در آغوش نگه دارید. او عاشق نزدیک بودن و در تماس بودن با شما است.
فعالیت‌های مناسب از سه تا شش ماهگی
- آینه، آینه، آینه! نوزادان دوست دارند خود را در آینه نگاه کنند. این نه تنها یک فعالیت جذاب است، بلکه به آنها اجازه می‌دهد حالات صورت را مشاهده کنند.
- لگد زدن و رکاب زدن دوچرخه. به آرامی پاهای کودکتان را طوری رکاب بزنید که انگار در حال دوچرخه سواری هستند. یک اسباب بازی را بالای سرشان نگه دارید تا بتوانند با لگد به اطراف حرکت کنند.
- کپی و تقلید. حالات صورت متحرک یا صداهای جالب ایجاد کنید، سپس مکث کنید و به کودک خود فرصت دهید تا آنها را تقلید کند.
- پاسخ دادن و صحبت کردن. به صدا زدن و لبخندهای کودک خود پاسخ دهید تا درک او از ارتباط دو طرفه را تشویق کنید.
رشد نوزاد از شش تا نه ماهگی
رشد اجتماعی نوزاد در شش ماهگی بسیار تسریع می‌شود. این زمانی است که شما شاهد درخشش خلق و خو و شخصیت کودک خود خواهید بود.
کودک شما ممکن است شروع به تلفظ صامت‌هایی مانند “با” و “دا” کند و صداهای خود را به هم متصل کند.
نوزاد شما ممکن است نام خود را تشخیص دهد و حتی شروع به ابراز احساساتی مانند عصبانیت، ناامیدی یا شادی کند.
نوزادان ممکن است در طول این دوره اضطراب جدایی را تجربه کنند، زیرا آنها پایداری شی (درک نوزاد از وجود یک شی یا شخص زمانی که دور از دید است) را درک می‌کنند.
اضطراب جدایی در حالی که می‌تواند برای بسیاری از والدین جدید ناراحت کننده باشد، یک نقطه عطف جدید هیجان انگیز برای رشد اجتماعی و شناختی کودک شما است!
ارائه کلمات محبت‌آمیز و توجه عاشقانه پس از بازگشت، بهترین راه برای حمایت از آنها در مواقع پریشانی است.
همچنین بسیاری از فعالیت‌های سرگرم‌کننده برای درگیر کردن کودک در این دوران و حمایت از رشد ماندگاری اشیاء در کنار سایر نقاط عطف اجتماعی-عاطفی وجود دارد.
نکات مهم شش تا نه ماهگی
- در حضور افراد جدید کودکتان را نزدیک خودتان نگه دارید. (این افراد شامل پدربزرگ و مادربزرگ هم می‌شود، در صورتی که فرزندتان مدتی ایشان را ندیده باشد). از فرد جدید بخواهید به آرامی نزدیک شود و تا زمانی که فرزندتان از حضورش احساس آرامش نکرده باشد، خیلی نزدیک نشود.
- با نوزادتان یکریز حرف بزنید. به او بگویید دارید چه کار می‌کنید و چه می‌بینید. اشیاء را به او نشان دهید حتی اگر او آنها را نشناسد و به آنها نگاه نکند. او شیفته هر چیزی که به او می‌گویید، خواهد شد.
- همیشه به گریه نوزادتان پاسخ بدهید. این کار را با عشق انجام دهید. او برای درست شدن چیزی که خراب است، به کمک شما نیاز دارد. گاهی او فقط به حضور شما احتیاج دارد!
- با نوزادتان شوخی کنید. با او بازی کنید! از حضورش لذت ببرید و بگذارید احساس کند او را دوست دارید و به او عشق می‌ورزید. دانستن این موضوع که شما فقط از بودن با او لذت می‌برید، یکی از شگفت‌انگیزترین هدایایی است که می‌توانید به کسی تقدیم کنید.
فعالیت‌های مناسب شش تا نه ماهه
فعالیت‌هایی برای پشتیبانی از ادراک ماندگاری شی:
- پنهان شدن و جستجو با اسباب بازی ها
- از اتاق دیگر با کودک خود صحبت کنید
فعالیت های پشتیبانی از ارتباطات و زبان:
- حرف زدن با نوزاد با زبان اشاره
- در گوشی صحبت کردن با نوزاد
- بازی نام (نشان دادن و برچسب زدن به قسمت هایی از صورت خود، به عنوان مثال، “چشم های مامان!”)
رشد مهارت های اجتماعی از نه تا دوازده ماهگی
در حدود 9 تا 12 ماهگی، نوزادان علاقه بیشتری به اکتشاف پیدا می‌کنند. این حرکت اغلب با یادگیری خزیدن و/یا راه رفتن همزمان است، که منجر به ماجراهای جدید دورتر از مراقبان می شود.
آنها شروع به اشاره به اشیا می‌کنند، یک نقطه عطف مهم رشدی که توانایی آنها را در ایجاد تمرکز مشترک با دیگری را نشان می‌دهد.
توانایی اشاره کردن باعث می‌شود تا رشد اجتماعی نوزاد گسترش یابد و شامل اشیا و اعمال شود. و توانایی نوزادان برای یادگیری از طریق تعاملات پیچیده‌تر را افزایش می‌دهد.
رشد اجتماعی کودک شما از 9 تا 12 ماهگی یک دوره هیجان‌انگیز دیگر است که با نقاط عطف به یاد ماندنی و رفتارهای جدید همراه است.
کودک شما ممکن است شروع به تقلید از اعمال خاصی کند، مانند دست دادن، صحبت کردن با تلفن اسباب بازی، یا دمیدن بوسه.
آنها همچنین ممکن است مفاهیم ساده‌ای مانند “به من بده” یا “نه” را درک کنند اما این بدان معنا نیست که همیشه از شما تبعیت می‌کنند!
اگرچه ممکن است ناامیدکننده باشد، اما این سرپیچی زودهنگام همچنین نقطه عطف هیجان‌انگیزی در رشد اجتماعی نوزاد شما است که خودآگاهی و استقلال او را نشان می‌دهد.
در این دوره، نوزادان پاسخگو و مشتاق بازی با مراقبان خود هستند، اما ممکن است از چهره ها و فضاهای جدید بترسند.
ممکن است کودک شما در این مرحله چسبندگی بیشتری داشته باشد، به خصوص در موقعیت‌های جدید. این از نظر رشدی مناسب است و می‌توان با اذعان به ترس آنها در کنار همراهان مورد اعتماد خود حمایت کرد: توجه محبت‌آمیز و اطمینان خاطر.
نکات مهم نه تا دوازده ماهگی
این دوره همچنین می‌تواند زمان مهمی برای رشد هوش کلامی زبانی کودک شما باشد، زیرا اولین کلمات بسیاری از نوزادان در حدود 12 ماهگی ظاهر می‌شوند.
با این حال، همه مهارت های زبانی کودکان با سرعت متفاوتی رشد می‌کنند، بنابراین نگران نباشید که اولین کلمه کودکتان تا اولین تولدش اتفاق نیفتد!
بسیاری از کودکان قبل از ظهور مهارتهای زبانی بیانی، افزایش مهارتهای زبانی دریافتی (درک آنها از کلمات شما) را نشان می‌دهند.
- با کودکتان بازی کنید! خوش باشید! در حضورش شاد باشید و بگذارید هر روز احساس محبوب بودن بکند.
- به فرزندتان عشق بورزید. عشق بی‌قید و شرط موهبتی گرانبها است. اگر او حس کند صادقانه دوستش دارید و فقط به خاطر خودش به او توجه می‌کنید، احساس امنیت خواهد کرد و اعتماد به نفسش افزایش می‌یابد.
- همیشه به گریه‌اش توجه کنید. این کار را با عشق و محبت انجام دهید. او هنوز به کمک شما نیاز دارد تا هر آنچه در دنیایش خراب است را درست کنید. گاهی فقط حضور شما شرایط را بهتر می‌کند.
- زمان زیادی برای کار گروهی و بازی دسته‌جمعی بچه اختصاص دهید. همچنین زمان بیشتری برای آرامش، در قبل و پس از برخورد با دیگران اختصاص دهید.
- فرزندتان را لمس کنید. او را ماساژ دهید.
- فرزندتان را در آغوش بگیرید و برایش کتاب کودک بخوانید. او دوست دارد به شکل‌ها و نوشته‌های رنگی نگاه کند و به صدای آرامش‌بخش شما گوش دهد.
- با کودکتان صحبت کنید. آنچه در طول روز انجام می‌دهید و درباره‌اش فکر می‌کنید را برایش توضیح دهید.
فعالیت‌های منایب برای نوزاد نه تا دوزاده ماهه
- بازی عروسکی سایه. برای حمایت از مهارت های ارتباطی کودک خود، سایه بازی انجام دهید.
- آینه ها و بازتاب ها “بازی نام” را در آینه با هم بازی کنید. هنگام برچسب زدن به احساسات، حالات صورت خود را در آینه بیان کنید (به عنوان مثال، “احساس ناراحتی می کنم”)
- آهنگ های تعاملی و تکرار کردنی بخوانید.
حرف پایانی رشد اجتماعی نوزادان
در ماه‌های اولیه زندگی، نوزادان توانایی‌ها و نیازهای ابتدایی و در عین حال حساس و مهمی دارند. همین دوران مبنا و پایه رشد اجتماعی نوزاد به شمار می‌آید.
در یک سال اول زندگی، کودکان می‌توانند با محیط بیرونی ارتباط برقرار کنند. آنها محیط بیرونی را پردازش می‌کنند و به مرور زمان پاسخ‌های پیچیده‌تری به اطرافیان می‌دهند.
رعایت نکاتی ویژه و انجام رفتارهایی در قبال کودکان از سوی والدین جهت رشد اجتماعی نوزاد از ضرورت زیادی برخوردار است.
القای حس محبت صادقانه و بی‌قید و شرط، ارائه تجارب محیطی گوناگون مانند دیدن کتاب‌ها، اشیاء و… صحبت کردن و لبخند زدن به کودک، واکنش نشان دادن به رفتارهای کودک (مانند زمانی که گریه می‌کند به سویش رفته و آرامش کنید).
خرید اسباب بازی مناسب و بازی با آنها و خنداندن کودک و در آغوش گرفتن و لمس کردن کودک از جمله موضوعات اصلی هستند که در رشد اجتماعی نوزاد در دوره سنی تولد تا یک سالگی مؤثر است.
لازم به ذکر است نکات مطرح شده در هر دوره سه ماهه به دلیل نزدیکی توانایی‌های شناختی و نیازهای اجتماعی کودک به صورت تقریبی است. به عنوان مثال موضوع نشان دادن محبت و عشق صادقانه در تمامی دوره‌های سنی اهمیت دارد.
علاوه بر توصیه‌های ذکر شده استفاده از اسباب بازی های مناسب برای رشد مهارت های اجتماعی نوزادان برای این منظور مفید و موثر خواهد بود.
منابع:
جعفری، علیرضا. (1393). تأثير بازي‌هاي آموزشي بر رشد اجتماعي كودكان پيش‌دبستاني. فصلنامه روانشناسی تربیتی. 33، 9، 71 – 85.
رهنما، اكبر و عليين، حميد.( 1384 ). مقايسه رشد اجتماعي دانش‌آموزان شاهد و غيرشاهد شهر تهران. دانش و رفتار. 12 (15). 33- 44.
لوهر، جیمی. مه یرس، جن. (1391). پرورش کودک، چگونه به رشد جسمی، ذهنی، زبانی و فردی کودک خود کمک کنیم؟. (ترجمه دکتر سیامک ملکی). ناشر: ارجمند. تهران.
