رشد فکری نوزاد از طریق بکارگیری حواس و تعامل با اطرافیان و محیط انجام میگیرد. بازی های مناسب نقش مهمی در تقویت هوش و توسعه قابلیتهای فکری نوزادان دارند. به همین دلیل در این مقاله از مجله تخصصی آریاکید به بازی های فکری جذاب برای نوزادان میپردازیم.
فرایند رشد فکری نوزادان
در هنگام تولد، مغز کودک شما حاوی 100 میلیارد (به تعداد ستارههای کهکشان راه شیری!) نورون است. در اولین سالهای زندگی، او تریلیونها اتصال سلولی مغز به نام سیناپسهای عصبی را ایجاد خواهد کرد.
اما در مورد این سیناپسها و شبکههای عصبی یک قانون شگفتانگیز وجود دارد: هر سیناپسی که از آن استفاده نشود، از بین میرود.
سیناپسهایی که از طریق تحریک به هم متصل نشدهاند، در طول سالهای مدرسه کودک هرس میشوند و از بین میروند.
اگرچه مغز نوزاد دارای برخی سیمکشیهای عصبی مانند توانایی یادگیری هر زبانی است، اما نسبت به مغز بزرگسالان انعطافپذیرتر و آسیبپذیرتر است. و به طرز شگفتانگیزی، مغز یک کودک نوپا دو برابر یک بزرگسال دارای اتصالات عصبی است.
وقتی تجربیات محبتآمیز همراه با ابراز کلامی مشتاقانه از طریق بازی های جذاب فکری را برای کودک خود فراهم میکنید، به ارتباطات عصبی و مسیرهای مغز او فرصتهای بیشتری برای اتصال به یکدیگر میدهید.
به نوبه خود، او مهارت های زبان، استدلال و حل مسئله را به دست خواهد آورد. این نکات آسان، کتابهای محرک و فعالیتهای تعاملی تحت نظارت، به شما کمک میکند تا مطمئن شوید که مغز کودک خردسال شما برای سالها یادگیری در آینده آماده است.
مکانیسم یادگیری کودک
نوزادان در ابتدا تنها از 3 طریق دنیای پیرامون خود را میشناسند؛ گرفتن، نگاه کردن و به دهان بردن. این شیوه تفکر و یادگیری در دوران نوزادی منحصربهفرد است و او میتواند از این طریق دانش عمومی خود را درباره جهان پیرامونش بالا ببرد.
بنابراین، شما میتوانید با فراهم کردن شرایط بازی های جذاب فکری متفاوت به او کمک کنید تا جهان پیرامونش را بیشتر لمس کرده و بشناسد. هرچه شما این امکان را بیشتر برای او فراهم آورید او بیشتر خواهد توانست از محیط پیرامونش چیزهایی را بیاموزد.
بنابراین بازی با نوزاد علاوه بر این که منجر به رشد اجتماعی و بالا رفتن احساس امنیت در او میشود به رشد فکری او نیز کمک میکند. اما نکته ظریفی که در بازی با نوزاد مطرح است همبازی شدن خود شما با اوست. زیرا او با وجود شما و احساس آرامش در کنار شما است که با آسودگی از محیط پیراموش چیزهای زیادی را یاد می گیرد.
نکاتی که باید هنگام بازی های جذاب فکری با کودک خود به خاطر بسپارید
کودکان همیشه به بازی های جذاب فکری خوب پاسخ نمیدهند. گاهی اوقات آنها فقط میخواهند خوش بگذرانند. در اینجا چند نکته وجود دارد که باید هنگام آشنا کردن آنها با این بازی های ذهنی به خاطر بسپارید:
1. با فرزند خود صبور باشید.
کودک ممکن است در اولین حرکت بازی را درک نکند. یا ممکن است بلافاصله بازی را دوست نداشته باشد. ممکن است به او اجازه دهید بازی دیگری انجام دهد و بعد از چند روز آرام آرام بازی مغزی جدید را معرفی کنید.
2. شرکتکنندگان بیشتری پیدا کنید.
گاهی اوقات، تعداد شرکتکنندگان میتواند فرزند شما را تشویق به انجام یک بازی فکری کند. سعی کنید با دعوت از افراد برای مشارکت، تهیه کمی خوراکی مفید و محیط راحت، شرایط مناسبی برای بازی های جذاب فکری فراهم کنید.
3. همیشه مشارکت کنید.
گاهی وسوسه میشوید که فرزندتان را برای انجام یک بازی و انجام کار دیگری تنها بگذارید. میتوانید هر چند وقت یکبار به او اجازه دهید که به تنهایی بازی کند. اما اگر به این کار ادامه دهید، ممکن است کودکتان علاقه خود را از دست بدهد و بدون اینکه شما بدانید کار دیگری انجام دهد.
مشارکت شما برای اینکه بدانید فرزندتان چقدر در حال بهبود است لازم است. بنابراین، سعی کنید در بیشتر اوقات به نحوی در بازی کودک مشارکت داشته باشید.
فواید بازی های جذاب فکری برای نوزادان
انجام بازی های جذاب فکری میتواند به کودک شما کمک کند تا مهارت های خود را بدون اینکه واقعا بداند در حال یادگیری است، بهبود بخشد.
با انجام بازی های جذاب فکری کوچولوی شما خلاقتر می شود و سعی میکند راههای مختلفی برای حل یک مشکل پیدا کند. با انجام این بازی ها، کودک شما میتواند بهتر تمرکز کند و شما شاهد پیشرفت قابل توجهی در مهارت های مشاهدهای و استدلال او خواهید بود.
بازی های فکری به تحریک مغز کمک میکند و باعث می شود کودک شما به روشهای جدید برای حل یک مشکل فکر کند. درست مانند ورزش بدنی، مغز نیز برای بهبود بخشهایی مانند تفکر تحلیلی، خلاقیت و حل مسئله به شکل خاص خود از تحریک نیاز دارد.
به عنوان والدین، رشد مغز فرزندتان مسئولیت شماست. با این حال، اگر فرزندان خود را مجبور به انجام کاری کنید که دوست ندارند، ممکن است تلاشی برای آن انجام ندهند. راه حل در یافتن بازی هایی است که فرزندتان به خوبی به آنها پاسخ میدهد و خود را مشتاقانه درگیر آن میکند.
اهمیت انتخاب اسباب بازی در رشد فکری کودکان
در خرید اسباب بازی باید به برخی توصیههای اساسی توجه کرد. اولا اینکه اسباب بازی باید با سن و مرحله رشد کودک تناسب داشته باشد.
ایمنی و مضر نبودن مواد به کار رفته در اسباب بازی از نکات مهم دیگر در خرید اسباب بازی است.
اما از لحاظ کمک به تقویت هوش و بهبود مهارتهای پایه بهتر است اسباب بازی هایی را انتخاب کنید که به نوزادان امکان کاوش و تعامل را بدهد.
اسباب بازی های واگرا مانند لگو ها به کودک شما کمک میکنند تا امکان ساخت ترکیبات مختلفی داشته باشد که به پرورش مهارت تفکر خلاق آنها کمک میکند.
کودک در بازی های جذاب فکری مثل پازل مهارت حل مسئله را در خود پرورش میدهد.
برخی بازی های جذاب فکری مناسب برای نوزادان
برای نوزادان در ماههای اول بهتر است از اسباب بازی های زیر استفاده شود:
- اسباب بازی های ایمنی که به دست گرفتنشان برای نوزاد آسان است.
- انواع جغجغه های سبک
البته همیشه به یاد داشته باشید که جغجغه و یا هر نوع اسباب بازی نوزاد میبایست ایمن و تمیز باشد. از جغجغه هایی که حاوی توپهای کوچک هستند و احتمال دارد که با کوبیدن آنها به زمین شکسته شده و احتمال در دهان بردن و خفگی کودک با توپها میرود، بپرهیزید.
همچنین به یادداشته باشید که نوزادان در این سن خیلی کم بازی میکنند و آنها ساعتها با یک اسباب بازی مشغول بازی نمیشوند.
شرایط بازی برای نوزادان
برای شروع بازی نخست به کودکتان کمک کنید تا در موقعیت های مختلف با اسباب بازی هایش بازی کند. همانطور که گفتیم اسباب بازی هایی که برای او انتخاب می کنید می بایست ایمن باشد.
به او اجازه دهید که روی صندلی بنشیند و با اسباب بازی ها بازی کند. یا در موقعیتی دیگر روی دستان شما دراز کشیده و بازی کند یا روی شکم او را بخوابانید و بازی کند.
این وضعیت های بدنی در او حس تجربه جدید فراهم میآورد و او متوجه میشود که حتی یک اسباب بازی در موقعیتهای مختلف در او احساسها و تجربیات مختلف ایجاد میکند.
در مرحله بعد به نوزادان کمک کنید تا هم اسباب بازی را با دست چپ گرفته و بازی کند هم با دست راست. با تکرار این بازی کودک یاد میگیرد که چگونه اسباب بازی را در دستان مختلف خود نگه دارد.
چند مدل جغجغه را در دسترس کودکتان قرار داده و دقت کنید که او با کدام جغجغه بیشتر تمایل به بازی دارد. این جغجغه اسباب بازی وسیلهای میشود که او را در طی روز سرگرم خواهد ساخت.
در تمام طول بازی کودک به حرکاتش دقت کنید که او با یک اسباب بازی یا جغجغه چه کارهایی انجام میدهد. سپس خودتان به او نشان دهید که یک اسباب بازی چگونه کار میکند و بعد به او اجازه دهید تا به روش خودش اسباب بازی را کشف کند.
همیشه برای او توضیح دهید که چه کار میکند؟ و چه موقع میتواند با جغجغه هاش بازی کند: «اوه تو داری جغجغهات را به دهان می بری؟» «تو وقتی سرحالی و خوب خوابیدی بعدش میتونی جغجغه بازی کنی».
بازی های جذاب فکری بهبود حافظه
بازی های جذاب فکری مختلفی برای تقویت حافظه نوزادان وجود دارد. فلش کارت های تصویری اسباب بازی های مفید و موثری در این زمینه هستند.
فلش کارت از آنجایی که به بهبود حافظه کمک میکند، در بازی های فکری توصیه شده برای بچه ها رتبه بالایی دارد. هدف از این بازی این است که نوزاد تمام فلش کارت های مشابه جفت شده را در یک شبکه کشف کند.
حداکثر دو کارت را میتوان به طور همزمان آشکار کرد و پس از آن تصویر درج شده روی آنها پنهان میشود. تنها در صورتی که کارتها مشابه باشند، سمت تصویر آنها به طور دائم نشان داده میشود.
به این ترتیب، کودک شما باید مکان صحیح کارت ها را به خاطر بسپارد تا همه آنها را کشف کند. این بازی علاوه بر حافظه، به بهبود توجه و تمرکز کودک کمک میکند.
بازی ماز
در بازی ماز کودک باید در یک مسیر مارپیچ مسیر خروج یا دستیابی به هدف را پیدا کند. این فواید زیادی برای کودک دارد از جمله:
- این به هماهنگی دست و چشم کمک میکند زیرا کودک شما باید مسیر را به درستی ردیابی کند.
- با وادار کردن آنها به تفکر خارج از چارچوب، مهارت حل مسئله آنها را بهبود میبخشد. اگر یکی از مسیرها شکست بخورد، کودکان خود را با شرایط تطبیق میدهند و مسیرهای ممکن دیگری را برای دستیابی به هدف پیدا میکنند.
- با به خاطر سپردن مسیرهای بینتیجه به بهبود حافظه آنها کمک میکند.
بازی های صدادار
حس شنوایی نقش مهمی در رشد فکری و یادگیری نوزادان دارد. شنوایی اساس یادگیری زبان در نوزادان است. به همین دلیل همیشه با صدای بلند با نوزاد صحبت کنید.
با صداهای لذتبخش به صداهایی که نوزاد تولید میکند، پاسخ دهید و به آرامی هجاهای خود را با صدایی بلند بیرون بیاورید در حالیکه عباراتی مانند “عزیزم زیبا” را بیان میکنید.
نواحی از مغز که مسئول درک گفتار و یادگیری زبان هستند به ورودی غنی شما نیاز دارند. پس تا جای ممکن با نوزاد خود صحبت کنید و انواع مختلف گفتار و لحنهای مختلف را به کار بگیرید.
نوزادان تکرار را دربازی هایشان دوست دارند. آنها اگر بارها با یک جغجغه بازی کنند خسته نمیشوند. آنها با تکرار یک بازی به این بینش میرسند که با تکرار یک عمل تنها یک اتفاق رخ میدهد.
جغجغه بازی
لوازم مورد نیاز: جغجغه و اسباب بازی هایی که صدا تولید می کنند.
- برای شروع بازی نخست جغجغه مچی را به مچ دست یا پای او ببندید دقت کنید که او صدا را کشف کند. او وقتی دست و پایش را تکان میدهد صدا را نخست کشف میکند و با ادامه تکان دادن دست و پاهایش صدای جغجغه هم ادامه پیدا میکند. سپس جغجغه را به پا یا دست دیگر او ببندید.
- اسباب بازیی را که با ضربه زدن به آن سر و صدا تولید میکند را در معرض دست یا پای کودک با فاصله قرار دهید. بدین منظور شما میتوانید کودک را روی تخت بخوابانید و از بالای سرش اسباب بازی را به طور ایمن نصب کنید. یا اسباب بازی را کمی دورتر از پای نوزاد قرار دهید تا او به طور اتفاقی آن را کشف کند. و اگر او به طور اتفاقی نتوانست اسباب بازی را کشف کند به او کمک کنید. یعنی دست او را بگیرید و به اسباب بازی بزنید یا پای او را نزدیک اسباب بازی ببرید و ضربه بزنید. او در این بازی متوجه اثر خود روی اسباب بازی و محیط پیرامونش میشود.
- بین بازی او وقفه ایجاد کنید و او را برای تلاش مجدد به تقلا وا دارید. وقتی کودک مشغول ضربه زدن به اسباب بازی صدا یا جغجغه است وسط بازی اش یک دفعه جغجغه را نگه داشته و به او لبخند بزنید. او دوباره برای تکان دادن جغجغه تلاش خواهد کرد یا وقتی مشغول ضربه زدن به یک اسباب بازی است اسباب بازی را از سرو صدا نگه دارید و دوباره با پاهایش برای ادامه بازی تلاش خواهد کرد.
بازی پیدا کردن صدا
لوازم مورد نیاز: جغجغه
- وقتی کودک سرحال است یک جغجغه را بردارید و به یک سمت سر او تکان دهید وقتی او گردنش را به منظور پیدا کردن صدا چرخاند این بازی را با طرف دیگر سرش ادامه داده و درنهایت به منظور پاداش و تشویق او را بغل بگیرد.
- امتحان کرده و ببینید که کودکتان صدای کدام جغجغه را دوست دارد با همان جغجغه با او بازی کنید.
بهتر است با کودک هم بازی های صرفا صدا دار بازی کنید و هم بازی های صرفا تصویری. مثلا او را جلوی آینه با یک تصویر قرار دهید و بگذارید چند دقیقه به آن نگاه کند.
یا برایش صرفا از دور شعر بخوانید یا آهنگ بگذارید. این بازی ها تمامی حواس پنجگانه کودک را به تحریک وامیدارد و انواع هوش را در کودک تقویت میکند.
حرف آخر بازی های جذاب فکری برای نوزادان
مغز نوزادان با سرعت عجیبی در حال رشد و ایجاد شبکههای عصبی جدید است. بازی های جذاب فکری با ایجاد و تقویت شبکههای عصبی به رشد ذهنی و تقویت هوش کودک کمک میکند.
استفاده از اسباب بازی های مناسب با سن نوزاد میتواند به تقویت هرچه بیشتر تواناییهای ذهنی و توسعه مهارت های مختلف در کودک یاری رساند.
منابع:
Best beginnings, Alaska’s early childhood investments. (2016). Tasting and Touching to Play. Retrieved from http://www.bestbeginningsalaska.org/wp-content/uploads/ela_tastingandtouchingtoplay.pdf
Best beginnings, Alaska’s early childhood investments. (2016). Thinking Abilities and General Knowledge Activity for Birth to 6 Months. Retrieved from http://www.bestbeginningsalaska.org/wp-content/uploads/ela_repeating_action.pdf
Best beginnings, Alaska’s early childhood investments. (2016). Find the Noise. Retrieved from http://www.bestbeginningsalaska.org/wp-content/uploads/ela_find_the_noise.pdf
https://parenting.firstcry.com/articles/15-innovative-and-fun-brain-games-for-kids/
