رشد هیجانی اجتماعی نوزادان از همان ماه‌های تولد آغاز می‌شود. در این دوران والدین نقش مهمی در رشد عاطفی و اجتماعی نوزادان دارند. والدین می‌توانند با انجام بازی های سرگرم‌کننده با نوزاد، این نقش را به بهترین وجه ایفا نمایند. به همین دلیل در این مقاله از مجله تخصصی آریاکید به رشد هیجانی اجتماعی نوزادان از طریق آینه بازی می‌پردازیم.
فرایند رشد هیجانی اجتماعی نوزادان
رشد روانی اجتماعی زمانی رخ می‌دهد که کودکان روابط برقرار می‌کنند. با دیگران تعامل می‌کنند و احساسات خود را درک و مدیریت می‌کنند. در رشد عاطفی و اجتماعی، ایجاد دلبستگی‌های سالم بسیار مهم است و نقطه عطف اجتماعی اصلی دوران نوزادی است.
رشد هیجانی و اجتماعی انسان از همان دوره نوزادی در حال شکل‌گیری است. نوزاد انسان در نخستین ماه‌های زندگی‌اش با گریه کردن با دیگران ارتباط برقرار می‌کند.
تا دو ماهگی، کودک شما بیشتر روز خود را صرف تماشا و گوش دادن به افراد اطراف خود می‌کند. او یاد می‌گیرد که آنها او را سرگرم و آرام می‌کنند، به او غذا می دهند و او را آرام می‌کنند.
در ماه اول، او پوزخندها و تغییر حالات چهره ابتدایی را آزمایش می‌کند. سپس، در ماه دوم، این حرکات به نشانه‌های واقعی لذت و دوستی تبدیل می‌شوند.
اما او در چهار یا پنجمین ماه زندگی‌اش اولین لبخند اجتماعی را می‌زند و یاد می‌گیرد که با لبخند با دیگران ارتباط برقرار کند.
اولین لبخند واقعی کودک شما
اگر اولین لبخند واقعی کودکتان را تجربه کرده‌اید، پس می‌‍دانید که این یک نقطه عطف بزرگ برای هر دوی شماست. همه شب‌های بی‌خوابی و روزهای بی‌نظم این هفته‌های اول ناگهان ارزشمند به نظر می‌رسند، و شما تمام تلاش خود را می‌کنید تا آن لبخندها را حفظ کنید.
با همین اول خنده است که رشد هیجانی اجنماعی نوزادان شتاب می‌گیرد و کودک را وارد مرحله جدیدی از زندگی خود می‌کند.
به نوبه خود، کودک شما ناگهان متوجه می‌شود که فقط با حرکت دادن لب‌هایش می‌تواند با شما “گفتگو” داشته باشد. لبخند زدن علاوه بر گریه، راه دیگری برای بیان نیازهایش و اعمال کنترل بر اتفاقاتی که برایش می‌افتد به او می‌دهد.
آغاز رشد اجتماعی
هر چه نوزاد بیشتر با شما و لبخندهای شما و بقیه دنیای اطرافش درگیر باشد، رشد مغز او پیشرفت بیشتری می‌کند و او به مرور از احساسات درونی (گرسنگی، خستگی) که زمانی به شدت بر رفتار او تأثیر می‌گذاشت به اتفاقات بیرونی توجه می‌کند.
اجتماعی شدن فزاینده او دلیل دیگری است که او از این تجربیات جدید لذت می‌برد و از آنها قدردانی می‌کند. گسترش دنیای او با این تجربیات برای هر دوی شما سرگرم‌کننده است و برای رشد کلی او مهم است.
در ابتدا ممکن است به نظر برسد که کودک شما بدون اینکه نگاه شما را ببیند لبخند می‌زند، اما اجازه ندهید این موضوع شما را آزار دهد. این رفتاری کاملا طبیعی است.
همانطور که یکدیگر را می‌شناسید، او به تدریج نگاهش را برای مدت طولانی‌تری روی شما نگه می‌دارد.
نقاط عطف عاطفی اجتماعی برای کودک یک تا سه ماهه
معمولا تا سه ماهگی، کودک شما اولین لبخند خود را بر لب می‌آورد.. گاهی اوقات او یک رابطه را با یک لبخند گسترده و غرغر شروع می‌کند تا توجه شما را جلب کند.
مواقع دیگر او در کمین می‌نشیند و به صورت شما نگاه می‌کند تا زمانی که شما اولین لبخند را بزنید. در این هنگام او نیز با لبخند و هیجان شادی خود را نشان می‌دهد.
در این هنگام معمولا دست‌های او کاملا باز می‌شوند، یک یا هر دو بازو بلند می‌شوند و اندام‌های او به موقع با گفتار شما حرکت می‌کنند.
حرکات صورت او نیز ممکن است شبیه حرکات شما باشد، به خصوص اگر زبان خود را بیرون بیاورید!
تا سه ماهگی رشد هیجانی اجتماعی نوزادان با علایم زیر همراه است:
- شروع به یادگیری لبخند اجتماعی می‌کند.
- از بازی با افراد دیگر لذت می‌برد و ممکن است وقتی بازی متوقف می شود گریه کند.
- با صورت و بدن ارتباط برقرار می‌کند و بیشتر خود را ابراز می‌کند.
- برخی حرکات و حالات چهره را تقلید می‌کند.
توسعه روابط اجتماعی نوزاد
مانند بزرگسالان، نوزاد شما افراد خاصی را ترجیح می‌دهد. و افراد مورد علاقه او، طبیعتا، والدینش خواهند بود. پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها یا یا سایر افراد عضو خانواده ممکن است در ابتدا لبخندی مردد دریافت کنند و پس از آن حرف زدن و صحبت کردن با زبان بدنشان انجام شود.
در مقابل، غریبه‌ها ممکن است چیزی بیش از یک نگاه کنجکاو یا لبخند زودگذر دریافت نکنند. این رفتار انتخابی نشان می‌دهد که او شروع به تشخیص افراد نزدیک و اشخاص غریبه کرده است.
در حدود سه یا چهار ماهگی، او شیفته کودکان دیگر می‌شود. اگر او برادر یا خواهر داشته باشد، در حالی که با او صحبت می‌کنند، چشمانش برق می‌زند و هیجان‌زده است. این شیفتگی نسبت به کودکان با افزایش سن بیشتر می‌شود.
این تبادلات اولیه نقش مهمی در رشد هیجانی اجتماعی نوزادان دارد. با پاسخ سریع و مشتاقانه به لبخندهای او و درگیر کردن او در این تبادلات عاطفی، به او اجازه می‌دهید تا بفهمد برای شما مهم است، می‌تواند به شما اعتماد کند و کنترل خاصی در زندگی خود دارد.
با تشخیص نشانه‌های او در هنگام “حرف زدن” از طریق خنده و زبان بدن، همچنین نشان خواهید داد که به او علاقه‌مند و برای او ارزش قائل هستید. این به افزایش عزت نفس او کمک می‌کند.
نحوه ارتباط کودک با نیازها
همانطور که کودک شما رشد می‌کند، ارتباط با نیازها و خواسته‌های او متفاوت خواهد بود. وقتی نیازهای او فوری باشد – برای مثال گرسنگی یا درد – به شما اطلاع می‌دهد.
او ممکن است این کار را با جیغ زدن، ناله کردن، یا استفاده از زبان بدن ناامید انجام دهد. به مرور زمان یاد می‌گیرید که این سیگنال ها را آنقدر سریع تشخیص دهید که معمولا می‌توانید تقریبا قبل از اینکه بداند چه می‌خواهد او را راضی کنید.
هنگامی که کودک شما با آرامش به خواب می‌رود، یا هوشیار است و خود را سرگرم می‌کند، احساس اطمینان کنید که تمام نیازهای او را در لحظه برآورده کرده‌اید. این یک فرصت خوب برای استراحت یا پرداختن به سایر کارها است.
بازی کردن به تنهایی فرصت‌های شگفت‌انگیزی را برای شما فراهم می‌کند تا ببینید که چگونه مهارت های جدید مهمی مانند حرکت بدن، دست‌ها و گرفتن اشیاء را تمرین می‌کند.
این فعالیت‌ها زمینه را برای خودآرام‌سازی فراهم می‌کنند، که به او کمک می‌کند تا آرام شود و در نهایت در طول شب بخوابد.
هیجانات منفی کودک
هر روز دوره‌هایی پیش می‌آید که نیازهای آشکار کودک شما برآورده می‌شود، اما او هنوز هم بی‌حوصله یا بی‌تفاوت است. او ممکن است ناله کند، حرکات تحریک آمیز داشته باشد، یا در بین لحظات آرامش، جهش هایی از فعالیت های بی هدف نشان دهد. او احتمالا نمی‌داند چه می‌خواهد، و هر یک از چندین پاسخ ممکن است به آرامش او کمک کند.
بازی کردن، صحبت کردن، آواز خواندن، تکان دادن و راه رفتن ممکن است موثر باشد. صرفا جابه‌جایی او یا اجازه دادن به سر و صدا کردن او نیز ممکن است یک استراتژی موفق باشد.
همچنین ممکن است متوجه شوید که در حالیکه یک پاسخ خاص به صورت لحظه‌ای جواب می‌دهد، او به زودی عصبانی‌تر می‌شود و توجه بیشتری را طلب می‌کند.
این چرخه ممکن است تا زمانی ادامه یابد که به او اجازه دهید چند دقیقه گریه کند یا با چیز دیگری حواس او را پرت کنید. مثلاً او را بیرون ببرید.
هر چقدر هم که این شرایط ممکن است دشوارهایی داشته باشد، باعث می‌شود که هر دوی شما در مورد یکدیگر بیشتر یاد بگیرید. شما متوجه خواهید شد که کودک شما چگونه دوست دارد تکان بخورد، از چه چهره‌ها یا صداهای بامزه‌ای لذت می‌برد و چه چیزی را بیشتر دوست دارد تماشا کند.
او متوجه خواهد شد که برای جلب پاسخ شما چه کاری انجام دهد، چقدر تلاش خواهید کرد تا او را راضی کنید، و محدودیت های شما کجاست.
گریه و رشد هیجانی عاطفی نوزادان
گریه نیز مثل خنده بخش مهمی از رشد هیجانی اجتماعی نوزادان است. مکن است مواقعی وجود داشته باشد که شما احساس ناامیدی، حتی عصبانیت کنید، که چرا گریه کودکتان متوقف نمی‌شود. بهترین کاری که می‌توانید در اینجا انجام دهید این است که او را به آرامی در گهواره قرار دهید و کمی استراحت کنید.
بسیار مهم است که در مقابل هرگونه وسوسه تنبیه بدنی یا ضربه زدن به کودک خود به هر طریقی مقاومت کنید. خطرات تنبیه بدنی بسیار زیاد است و می‌تواند آسیب جدی به کودک شما وارد کند.
اگر گریه همچنان یک مشکل باقی مانده است، این موضوع را به تفصیل با پزشک اطفال خود در میان بگذارید، که به شما ایده‌های دیگری برای چگونگی حل این مشکل ارائه خواهد داد.
چرا بازی برای رشد عاطفی اجتماعی نوزادان مهم است؟
بازی روشی طبیعی یادگیری و رشد نوزادان است. بازی برای همه زمینه‌های رشد، از جمله رشد هیجانی اجتماعی نوزادان مهم است.
نوزادان تازه شروع به یادگیری در مورد احساسات خود و نحوه ابراز آنها می‌کنند. بازی به آنها فرصتی می‌دهد تا احساساتی مانند شادی یا ناامیدی را کشف کنند، ابراز کنند و با دیگران ارتباط برقرار کنند.
یادگیری در مورد احساسات از طریق بازی، پایه و اساس درک و مدیریت احساسات را در دوران کودکی ایجاد می‌کند. این برای مهارت خودتنظیمی، رفتار و روابط فرزند شما خوب است.
شما نقش کلیدی در بازی و رشد کودک خود دارید. این به این دلیل است که بازی برای نوزادان بیشتر به معنای تعامل آنها با والدین است و همه چیز در بازی با اسباب بازی خلاصه نمی‌شود.
حتی تبادل نگاه با شما یک بازی برای نوزاد است. و همانطور که به چشمان یکدیگر خیره می‌شوید، پیوند خود را با کودک خود نیز تقویت می‌کنید.
از احساسات کودک چه انتظاری باید داشت؟
کودک شما به احتمال زیاد:
- در 2-4 ماهگی با صدای بلند می‌خندد.
- حالات مختلف صورت را از حدود چهار ماهگی تشخیص دهید.
- ممکن است از غریبه‌ها بترسد و از حدود هشت ماهگی در برخورد با افراد جدید احساس اضطراب بیتری می‌کند.
- علائم اضطراب جدایی را از حدود هشت ماهگی نشان می‌دهد، حتی زمانی که از اتاقی که کودک در آن است، بیرون می‌روید.
- از 10 ماهگی نوازش‌های محبت‌آمیز را پاسخ می‌دهد.
نوزادان با استفاده از زبان بدن و نشانه های کودک می‌توانند چیزهای زیادی در مورد احساس خود به شما بگویند. از جمله اینکه آیا خوشحال هستند و از بازی لذت می‌برند. نشانه‌های بازی شامل تماس چشمی، لبخند و تماس با شما است.
بازی هایی برای رشد هیجانی عاطفی نوزادان
نوزاد با ادامه تجربیاتی که طی چند ماه نخست تولد از محیط پیرامونش کسب می‌کند، مادر خود را می‌شناسد و در عین حال با پدر و سایر اعضای خانواده آشنا می‌شود.
لبخند خود را اجتماعی‌تر و در واقع انتخابی‌تر می‌کند. او بر اثر تجربیات اجتماعی‌اش یاد می‌گیرد که تنها به افراد آشنا لبخند بزند و حتی در برابر دیدن غریبه‌ها گریه کند.
با پیشروی این روند رشدی مشخص می‌شود که کودکان برای رسیدن به رشد اجتماعی مطلوب و خودشناسی نیاز به کمک دیگران و البته بازی دارند.
آینه بازی برای رشد عاطفی و اجتماعی نوزادان
یکی از ابزارهای مناسب برای خودشناسی نوزادان “آینه” است. آینه علاوه بر خودشناسی به شکل‌گیری مفهوم ثبات شی در ذهن کودک نیز کمک می‌کند و کودک در می‌یابد هر آنچه که از جلوی چشمش کنار رفته از بین نمی‌رود و باقی می ماند.
لوازم مورد نیاز: آینه، عروسک های دستکشی
یک آینه نشکن را روی دیوار و نزدیک زمین درست جایی که کودکتان مشغول بازی است به طور ایمن نصب کرده و کودک را جلوی آینه قرار دهید. بگذارید کودک خود و حرکاتش را در آینه ببیند.
شما می‌توانید نخست توجه او را با دراز کشیدن در کنار او و ضربه زدن به آینه جلب کنید. روزانه می‌توانید چندین دقیقه او را در این حالت قرار دهید.
به مرور زمان متوجه خواهید شد که او در تلاش است تا بیشتر حرکت کرده تا محرک‌های دیداری‌اش در آینه نیز بیشتر شود. و به عبارت دیگر عناصر بیشتر دیگری در آینه تکان خورده و او از تکرار این تصاویر لذت می‌برد.
البته به یاد داشته باشید کودک در این سن به خودشناسی نرسیده است که تشخیص دهد فرد درون آینه خودش است. او حتی وقتی شما را در آینه می‌بیند تصور می‌کند که شما روبه رویش قراردارید.
اگر نوزادتان به سنی رسیده است که می تواند هدفمند اشیا را به چنگ آورد در این صورت تلاش می‌کند تا تصویر شما یا خودش را درون آینه بگیرد. او تقریباً حدود 14 ماهگی است که خودش را در آینه می شناسد.
ارتباط نوزاد با خود از طریق آینه
وقتی کودک را جلوی آینه قرار داده‌اید و با او شروع به بازی می‌کنید او را تشویق کنید تا دست و پایش را تکان دهد و با یک اسباب بازی مثل یک جغجغه ضربه بزند و بازتاب‌های خودش را در آینه ملاحظه کند.
او را تشویق کنید تا کودک درون آینه را بگیرد. برایش توضیح دهید که این کودک خود اوست دست و پا و بینی و شکم و صورت را جلوی آینه نوازش کنید و یا بهتر است هریک را نام ببرید.
کودک را در حالات و موقعیت‌های مختلف جلوی آینه قرار دهید. وقتی پوشکش را عوض می‌کنید. وقتی برای بیرون رفتن آماده شده‌اید، وقت غذا خوردن و … موهایش را جلوی آینه شانه بزنید.
این بازی ها باعث می‌شود تا او خودش را سریعتر بشناسد و با مناسبات اجتماعی سریعتر آشنا شود. برای او شکلک‌های بامزه در آورید و او را بخندانید. جلوی آینه لباس‌هایش را در آورید و بپوشانید.
وقتی در حال انجام فعالیت‌های فردی و شخصی خودتان هستید، بهتر است کودک را نیز جلوی آینه قرار داده و به کارهایتان برسید. مثلا هر شب که مسواک می‌زنید جلوی آینه این کار را انجام دهید.
یا وقتی موهایتان را شانه می‌کنید این کار را جلوی آینه انجام دهید. کودک به مرور این رفتارهای اجتماعی را از شما خواهد آموخت.
نمایش عروسکی جلوی آینه
در آینه برایش نمایش عروسکی اجرا کنید. چند عروسک دستکشی یا جوراب‌های رنگی مختلف تهیه کنید و وقتی کودک مشغول بازی جلوی آینه است با عروسک دستکشی برایش نمایش اجرا کنید و صداهای با مزه و مختلف با زیر و بم کم و زیاد در آورید.
سعی کنید کودکتان را تشویق کنید تا عروسک درون آینه را بگیرد و لمس کند. شما می‌توانید به این روش با او قایم باشک بازی کنید.
برای رشد هیجانی عاطفی اجتماعی نوزادان، آنها را با افراد مختلف آشنا سازید و اجازه دهید با جنسیت‌ها و شخصیت‌های مختلف آشنا شوند. پدر، عمه، دایی، خواهر و برادر و … نیز با او در آینه بازی کنند. هر فردی به شیوه خودش با کودک در آینه بازی می‌کند و این باعث بهبود رابطه اجتماعی او بادیگران نیز می‌شود.
بازی پنهان شدن در آینه
بازی دیگری که برای نوزادان جالب به نظر می‌رسد «بازی پنهان شدن در آینه» است. با رنگ انگشتی قسمت‌هایی از آینه را رنگی کنید. یا می‌توانید در حمام شرایط ایمنی فراهم کرده و بگذارید با ایجاد بخار حمام آینه هم بخار کند.
سپس رنگ یا بخار آب باید طوری روی آینه را بپوشاند که چهره کسی مشخص نباشد. سپس شروع به شعر خواندن با صداهای مختلف برای کودک کنید و بعد یک دستمال چهره فردی را که مشغول آواز خواندن است را نمایان سازید.
حرکات فردی که به این بازی می‌پردازد باید خیلی اغراق‌آمیز باشد و دستش را تکان دهد. و بعد نوبت به نفر بعدی می‌رسد و در نهایت در آینه چهره خود کودک را نمایان سازید به او نیز اجازه دهید تا سر و صدا کند یا حتی جیغ بکشد.
البته لازم است هر بازی برای یک کودک چندین بار تکرار شود تا به مرحله یادگیری تشخیصی برسد. بنابراین انتظار نداشته باشید که با یک دو یا حتی 10 بار انجام این بازی او به یادگیری برسد.
به یادداشته باشید در این سن به طور متوسط به 21 روز بازی مداوم نیاز دارید تا نوزاد به مرحله یادگیری برسد. بنابراین، اگر در نظر دارید تا مفاهیم دیگر را نیز در آینه به او یاد دهید تنها صبوری و مداومت و خلاقیت شما را می‌طلبد.
حرف پایانی رشد هیجانی اجتماعی نوزادان توسط بازی
هوش هیجانی و مهارت های اجتماعی به عنوان اساسی‌ترین عوامل موفقیت در زندگی بزرگسالی از دوران نوزادی شروع به رشد می‌کنند.
والدین با انجام بازی های مناسب می‌تواند در رشد هیجانی اجتماعی نوزادان نقش مهمی داشته باشند.
در این مقاله از مجله تخصصی آریاکید علاوه بر ارائه اطلاعاتی در مورد فرایند رشد عاطفی و اجتماعی نوزادان، بازی های مناسبی را برای این منظور معرفی کردیم.
استفاده از اسباب بازی های مناسب نوزادان نیز برای تقویت رشد هیجانی عاطفی نوزادان مفید و موثر خواهد بود.
منابع:
سید محمدی، یحی. (1390). روانشناسی رشد (از لقاح تا کودکی). تهران: ارسباران
Best beginnings, Alaska’s early childhood investments. (2016). Social and Emotional Development Activity for 6 to 12 Months Mirror: Mirror on the Wall.
https://raisingchildren.net.au/babies/play-learning/play-baby-development/emotions-play-babies
