وحشت خواب در کودکان یکی از اختلالات خواب در کودکان است که از کابوس شبانه کودکان متفاوت است. در این مقاله از مجله تخصصی آریاکید به اختلال وحشت خواب در کودکان و راهکارهایی برای مواجهه با آن می‌پردازیم.
اغلب والدین می‌توانند کودکان خود را بعد از دیدن یک کابوس آرام کنند اما اگر کودک شما دچار وحشت خواب (وحشت زدگی شبانه) شده است، تلاش برای آرام کردن کودک اغلب بی‌فایده است، چراکه ترس کودک، تسلی‌ناپذیر خواهد بود.
کودکانی که دچار وحشت شبانه می‌شوند، اغلب بدون بيدار شدن كامل دوباره به خواب مي‌روند. وحشت شبانه با خواب‌هاي وحشتناک يا کابوس متفاوت است زيرا فرد هنگام بيداري آن را به ياد نمي‌آورد.
تفاوت وحشت خواب در کودکان با کابوس شبانه
اختلال وحشت خواب در کودکان اغلب در بین کودکان ۳ تا ۱۳ ساله اتفاق می‌افتد و بیشترین شیوع آن در بین کودکان سنین ۳ تا ۵ سال است. خواب انسان از دو مرحله کلی تشکیل شده است؛ خواب با حرکات سریع چشم و خواب با حرکات غیرسریع چشم.
اغلب حمله‌های وحشت خواب در مرحله خواب با حرکات سریع چشم رخ می‌دهد. وحشت خواب نوعی محرومیت از خواب به حساب می‌آید که شباهت‌هایی به کابوس کودکان در خواب دارد اما جلوه‌‌ای آن شدیدتر است.
اگرچه مشاهده حمله وحشت خواب در کودکان برای والدین می‌تواند نگران‌کننده به نظر برسد اما معمولاً این موضوع نشان از مسأله مهمی ندارد و به عنوان یک مشکل پزشکی حاد در نظر گرفته نمی‌شود.
حملات وحشت خواب تفاوت‌های خاصی با کابوس‌های معمولی دارند. ویژگی بارز حملات وحشت شبانه خواب گریه‌های شدید و مکرر و همین طور ترس شدید در خواب، به همراه دشواری در بیدار کردن کودک است.
برعکس کابوس، اغلب کودکانی که حمله وحشت خواب را تجربه کرده‌اند، صبح روز بعد، از آن حمله و محتوای آن چیزی به خاطر نمی‌آورند. البته باید گفت که پدیده وحشت خواب می‌تواند برای والدین و خانواده ترسناک باشد.
در حالیکه در کابوس شبانه کودکان، کودک در حال دیدن کابوس و خواب ترسناک از خواب بیدار می‌شود و هشیاری خود را بازمی‌یابد.
علل وحشت خواب در کودکان
به نظر می‌رسد وحشت خواب در کودکان در خانواده‌ها به صورت ارثی وجود داشته باشد و این در صورتی است که اغلب حمله‌های وحشت خواب دارای علت مشخصی نیستند.
اما در بعضی مواقع این حمله‌ها می‌توانند به وسیله بعضی عوامل مانند آنچه در ادامه مطرح می‌شود، تشدید شوند:
- حوادث تنش‌زای زندگی
- تب
- محرومیت از خواب
- مصرف داروهایی که بر سیستم اعصاب تأثیرگذارند.
- مصرف داروهای بیهوشی
- خوابیدن کودک در مکانی جدید
- خستگی در طول روز
- مصرف یک داروی جدید
علائم اختلال وحشت خواب
به‌رغم دو علامت اصلی گریه‌های شدید و مکرر و ترس شدید در خواب، به همراه دشواری در بیدار کردن کودک، این کودکان ممکن است بعضی علائم دیگر را نیز تجربه کنند:
- تاکی کاردی (تپش قلب)
- تاکیپنه (نفس نفس زدن سریع)
- عرق کردن در خواب
- به این سو و آن سو می‌روند، در خانه شروع به دویدن می‌کنند.
- دیگران را صدا می‌زنند.
- چشم‌هایشان بدون اینکه جایی را ببیند، باز و گشاد است.
- گوش‌های آنها به طور واضح حرف‌های آرام‌بخش شما را نمی‌شنود.
- جيغ‌های توأم با هراس و برانگيختگی.
- غالباً به تلاش‌های ديگران برای آرامش و بيداری طي حمله جواب نمی‌دهند.
- بيدار شدن‌های ناگهانی از خواب.
فرایند حمله وحشت
یک حمله معمولی وحشت خواب در کودکان تقریباً ۹۰ دقیقه بعد از به خواب رفتن اتفاق می‌افتد. کودک در تخت می‌نشیند و جیغ می‌کشد.
شاید به نظر آید که کودک بیدار است اما این طور نیست و کودک کاملاً در خواب است. در این حالت کودک کاملاً گیج و سردرگم است و نسبت به هیچ محرکی پاسخگو نیست.
او حتی حضور والدین در اتاق را متوجه نخواهد شد و معمولاً در این شرایط هیچ سخنی نمی‌گوید. ممکن است کودک خود را به اطراف تخت پرت کند و والدین نتوانند او را آرام کنند.
معمولاً هر دوره وحشت خواب حدود ۱ تا ۲ دقیقه طول می‌کشد اما گاهی این حملات می‌تواند تا ۳۰ دقیقه نیز ادامه داشته باشند.
اگر کودک در حین دوره وحشت خواب بیدار شود، شاید تنها قسمت‌های کوچکی از آن را به یاد بیاورد. به طور معمول، کودکان چیزی از حملات وحشت خواب خود به یاد نمی‌آورند.
چه زمانی باید به دنبال کمک تخصصی بود؟
یکی از نگرانی‌های والدین در مورد این اختلال، محرومیت از خواب کودک در سال‌های اولیه زندگی‌اش است. نزدیک به نیمی از کودکان در طول دوران کودکی خود مبتلا به یک نوع از اختلالات خواب در کودکان می‌شوند که ملاقات با یک متخصص ضرورت می‌یابد.
طی ملاقات با متخصص (روانپزشک، روانشناس بالینی یا متخصص اعصاب)، می‌توان نسبت به بررسی دیگر عواملی که قادرند حملات وحشت خواب در کودکان را ایجاد کنند، یک ارزیابی کامل انجام داد.
اما باید به یاد داشت که این اختلال به ندرت می‌تواند نشانگر یک مسأله جدی باشد.
در بررسی بالینی این اختلال احتمالاً متخصص از شما به عنوان والد می‌‌خواهد که کودکتان را برای انجام یک نوار مغزی (الکتروانسفالوگرام یا ای‌ای‌جی) و تست پلی سامنوگرافی (مجموعه‌ای از تست‌ها برای بررسی تنفس کودک حین خواب) آماده کنید.
در اکثر مواقع انجام تست سی‌تی اسکن یا ام‌آرآی ضرورت ندارد.
درمان اختلال وحشت خواب در کودکان
متأسفانه هنوز درمان دقیقی برای این مسأله وجود ندارد و معمولاً درمان شامل آموزش والدین در مورد اختلال وحشت خواب در کودکان و صحبت در مورد بی‌‌خطر بودن این حملات وحشت در کودک خواهد بود.
در موارد شدید که در آن عملکرد روزانه کودک دچار اختلال شده، بعضی داروها تجویز شده و از آن به عنوان درمان موقت استفاده خواهد شد.
پیشگیری از اختلال وحشت خواب
اگر کودک شما دچار حملات وحشت خواب می‌شود، می‌توانید با بیدار کردن کودک در فواصل زمانی معین از بروز چنین حملاتی جلوگیری کنید، در زیر روش انجام این دستورالعمل آورده شده است:
- در ابتدا توجه کنید که معمولاً وحشت خواب در کودکان در چه زمان‌هایی طی خواب کودک اتفاق می‌افتد؟ (برای مثال دو ساعت بعد از به خواب رفتن).
- سپس ۱۵ دقیقه قبل از زمان مورد انتظار، کودک را بیدار کرده و او را از تخت بیرون بیاورید و برای ۵ دقیقه او را بیدار نگه دارید. برای این کار می‌توانید کودک را به دستشویی ببرید.
- این الگو را برای یک هفته ادامه دهید.
راهکارهایی برای پدر و مادرها در رابطه با وحشت‌های شبانه کودکان
همان طور که گفته شد وحشت خواب در کودکان با وجود ترسناک بودن برای کودکان، نباید برای والدین باعث نگرانی باشد. چون معمولا این اختلال خوب ناشی از مشکل پژشکی خاصی نیست و به مرور از بین می‌رود.
با این حال راهکارهای زیر می‌تواند به والدین در مواجهه با وحشت خواب در کودکان و کاهش آن یاری کند.
کودک را آرام کنید.
کودکان در این حالت معمولا در شرایط ناهشیار قرار دارند. با این حال به آرامی در کنار او قرار بگیرید و سعی کنید او را آرام کنید.
مراقبت او باشید تا در اثر حرکات هیجانی در اتاق و برخورد احتمالی به موانع آسیبی به او وارد نشود. مدت این نوع اختلال کوتاه است و کودک معمولا بعد از چند دقیقه به تختخواب خود برمی‌گردد و می‌خوابد.
یا رفته رفته حالت خیره و بهت‌زده چشمان کودکان از بین می‌رود و کودک شروع به بازگشت به دنیای واقعی و توجه به اینکه در اطراف او چه می‌گذرد، می‌کند.
برنامه خواب را منظم کنید.
برای اینکه به کودک کمک کنید که الگوی خواب بهتری داشته باشد، اطمینان حاصل کنید که او یک برنامه منظم خواب دارد و به اندازه کافی استراحت می‌کند.
تمام پژوهشگران خواب کودک برنامه و الگوی خواب منظم را یکی از عوامل موثر در کاهش احتلالات خواب در کودکان و مولفه‌ای مهم برای خواب بهتر کودک می‌دانند.
با یک متخصص مشورت کنید.
با اینکه وحشت‌های شبانه معمولاً اهمیت چندانی ندارند، احتمال کمی وجود دارد که ناشی از اختلالات عصبی باشند.
برای اینکه این احتمال رد شود، این حالات (وحشت شبانه) و همچنین کابوس‌های بسیار آزاردهنده را با پزشک خود در میان بگذارید.
به علاوه، اگر دفعات این حالات زیاد باشد، ممکن است پزشک تصمیم بگیرد نوعی دارو (که به دقت تنظیم می‌شود) تجویز کند.
نکات مهم برای کاهش اختلال
اختلال وحشت خواب در کودکان در اغلب موارد به صورت خود به خود برطرف می‌شود و عمر کوتاهی دارد. برای کوتاه تر کردن دوره این اختلال، می‌توانید موارد زیر را در نظر بگیرید:
- برای ایمنی کودک، لوازم اتاق کودک را امن کنید تا طی حملات وحشت، کودک آسیب نبیند.
- از هرگونه عاملی که خواب کودک را پریشان کند، پرهیز کنید.
- برای خواب و بیداری کودک یک برنامه منظم تنظیم کنید.
- تلاش کنید تا کودک در طول روز با تنش کمتری روبرو شود.
- مطمئن شوید که کودک شما در طول روز به اندازه کافی استراحت می‌کند.
- اجازه ندهید که کودک تا دیروقت بیدار بماند.
حرف آخر اختلال وحشت خواب در کودکان
با توجه به آنچه اشاره رفت، شما در جریان یک وحشت شبانه نمی‌توانید کار زیادی انجام دهید. تنها باید در مقابل آن صبور باشید و به یاد داشته باشید که این حالت در اثر فشارهای روحی ایجاد نمی‌شود و هیچ اثر پایداری روی کودک نخواهد داشت.
اختلال وحشت خواب در کودکان از کابوس شبانه شیوع کمتری دارد و عموما نشان‌دهنده هیچ اختلال پزشکی یا عاطفی نیست. این اختلال به مرور زمان و معمولا تا قبل از بلوغ کودکان از بین می‌رود.
با این حال رعایت راهکارها و نکاتی که ارائه شد، در برخورد مناسب با اختلال وحشت خواب در کودکان و کاهش زمان و دفعات آن موثر خواهد بود.
برنامه خواب منظم و ایجاد آرامش با خواندن کتاب کودک مناسب می‌تواند به کاهش اختلالات خواب در کودکان و خواب بهتر کودک مفید باشد.
منابع:
تیمز، فیلیپ. بهداشت روان (ترجمه حمیده جهانگیری، علیرضا نوروزی و هاراطون داویدیان (1391)). تهران: البرز فرجاد.
گاربر، استفن. گاربر، ماریان دانیلز. فریدمن اسپیزمن، روبین .(1394). چگونه با کودکم رفتار کنم؟ (مترجمان شاهین خزعلی، هومن حسینی نیک و احمد شریف تبریزی). تهران: انتشارات مروارید.
Lyness, D’Arcy. October 2013. Night terrors in children. Retrieved April 29, 2016 from http://kidshealth.org/en/parents/terrors.html#.
Benaroch, Roy. October 17, 2015. Night Terrors. Retrieved April 29, 2016 from http://www.webmd.com/sleep-disorders/night-terrors?page=3.
