قصه گویی از زمان‌های بسیار دور یکی از روش‌های سرگرم کردن و آموزش کودکان بوده است. تحقیقات جدید یافته‌های ارزشمندی را درباره فواید قصه گویی برای رشد کودکان نشان می‌دهد. از طرف دیگر ظهور فناوری‌ها و رسانه‌های دیجیتال، فرصت‌هایی را برای بهبود قصه گویی به کودکان و تهدیدهایی را برای رشد کودکان ایجاد کرده است. در این نوشته از مجله تخصصی آریاکید به اهمیت و فواید داستان گویی به کودکان و نقش رسانه‌های دیجیتال در این زمینه می‌پردازیم.
قصه گویی چیست؟
قصه گویی به عنوان یک هنر کهن و یک شکل ارزشمند بیان انسانی تعریف می‌شود. از آنجایی که داستان برای بسیاری از اشکال هنری ضروری است، کلمه داستان سرایی یا داستان گویی به عنوان مترادف های قصه گویی اغلب به در زمینه‌های مختلف استفاده می‌شود.
قصه گویی (Storytelling) هنر تعاملی استفاده از کلمات و اعمال برای آشکار کردن عناصر و تصاویر یک داستان و در عین حال برانگیختن تخیل شنونده است.
امروزه والدین بیشتر تمایل دارند که کودک خود را بعد از تماشای کارتون به تختش ببرند و بخوابانند. به نظر می‌رسد که خواندن کتاب داستان برای کودک هنگامی که در تختش دراز کشیده است، کار دشواری باشد. اما باید به یاد داشت که این امر می‌تواند تأثیر بسزایی در رشد روانی کودک به جا بگذارد.
اهمیت قصه گویی برای رشد کودکان
قصه گویی یک منبع آموزشی مهم با حضور پررنگ در همه جوامع از زمان تکامل زبان بشری بوده است و نقش بسیار مؤثری در آموزش کودکان خردسال دارد (فیلیپس، 2000).
کودکان خردسال از خواندن، نوشتن و گوش دادن به داستان لذت می‌برند. آنها از داستان ها میتوانند بیشتر در مورد جامعه و زندگی به طور کلی یاد بگیرند.
مشخص شده است که هم داستان سرایی و هم داستان خوانی استراتژی های آموزشی موفقی هستند. هر دوی آنها پیشرفت های قابل توجهی در اکتساب زبان در کودکان خردسال ایجاد می کنند.
قصه گویی و مطالعه داستان به کودکان کمک می‌کند زبان شفاهی یا گفتاری و در نتیجه هوش کلامی زبانی خود را بهبود بخشند. از فواید قصه گویی برای رشد کودکان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بهبود مهارت های شنیداری
- تقویت قدرت تخیل و خلاقیت کودک
- توسعه درک مطلب
- گشودن افق دید کودک
- درک ریاضیات پایه
- کمک به بهبود حافظه
- آماده شدن برای مدرسه
- تقویت هوش هیجانی و بهبود مهارت برقراری ارتباط مؤثر
- کمک به کودکان برای یادگیری و قدردانی از دنیای خود
- بهبود ارتباطات بین فرهنگی و توسعه هوش اخلاقی و اجتماعی
قصه گویی مزایای زیادی برای رشد کودکان به‌خصوص کودکان در سنین مهد کودک و پیش‌دبستانی دارد. در ادامه بعضی از این فواید قصه گویی برای رشد کودکان را بررسی می‌کنیم:
پرورش فضایل و هوش اخلاقی در کودکان با داستان گویی به کودکان
کودکان در سراسر جهان علاقه زیادی به شنیدن قصه ها دارند. آنها دوست دارند در مورد شخصیت‌های مورد علاقه‌شان بیشتر بدانند و در اغلب موارد از آنها تقلید می‌کنند.
با خرید کتاب کودک و انتخاب داستان‌هایی که پیامی معنادار را به کودک منتقل می‌کنند، می‌توانید بعضی ویژگی‌ها مانند شهامت، صداقت، زیرکی و غیره را در کودک خود پرورش دهید.
می‌توان به وسیله قصه گویی به کودکان را از فرهنگ و رسوم آگاه کرد
گفتن داستان هایی در مورد فعالیت‌های مختلفی که در دوران کودکی خود داشته‌اید، کودکان را با رسم و رسوم متداول در خانواده و فرهنگ شما بیشتر آشنا می‌کند. همچنین می‌توانید داستان‌هایی را در مورد دیگر اعضای خانواده بیان کنید.
قصه گفتن به کودکان کمک می‌کند تا با دنیاها، کشورها و سنت‌های مختلف آشنا شوند. داستان گویی به کودکان می‌تواند به درک و پذیرش افراد متفاوت بقیه جهان و فرهنگ‌های مختلف کمک کند.
ثابت شده است که قصه گویی به ایجاد مهارت همدلی کمک می‌کند. زیرا کودکان تشویق می‌شوند خود را در موقعیت قهرمان داستان قرار دهند.
کودکان در مورد کنش‌ها و عکس‌‌العمل‌های قهرمانان داستان و اینکه چرا ممکن است آن رفتارها را انجام داده باشند، فکر می‌کنند که باعث تقویت هوش عاطفی در کودکان می‌شود.
تأثیر قصه گویی بر بهبود مهارت کلامی کودک
کودکان از طریق داستان هم با کلمات و اصطلاحات جدید آشنا می‌شوند و هم تلفظ آنها را یاد می‌گیرند.
خواندن داستان برای کودک می‌تواند تمایل او را برای بیان خود و ارتباط با افکار و احساسات خود افزایش دهد و به تقویت هوش درون فردی کودک یاری رساند.
از کودکان بخواهید در مورد طرح و شخصیت‌های داستان با شما صحبت کنند. به شما نشان دهند که چگونه هر یک از شخصیت‌ها میتوانند داستان را به جلو ببرند و به شما بگویند که چرا فکر می‌کنند شخصیت رفتار خاصی داشته است.
هنگام قصه گویی، باید کودکان را به طور فعال تشویق کنید تا سؤال بپرسند و در مورد احساس خود صحبت کنند.
مطالعه داستان بهترین راه برای توسعه دایره لغات کودکان است. کودک کلمات جدیدی را که در داستان شنیده است به مرور در کلام خود به کار می‌برد. اگر کودکان کلمه‌ای را متوجه نشوند، به احتمال زیاد توضیح می‌خواهند. بنابراین همیشه این نوع سوال پرسیدن را تشویق کنید.
به طور کلی قصه گویی به کودکان باعث رشد هوش کلامی و زبانی در آنان می‌شود.
مهارت های شنیداری کودک را تقویت می‌کند
اغلب کودکان زمان کمی میتوانند بر مسأله خاصی متمرکز بمانند. در نتیجه بیشتر صحبت می‌کنند و کمتر گوش می‌دهند. قصه‌گویی برای کودک می‌تواند وسیله‌ای باشد تا کودک بتواند زمان بیشتری را صرف گوش کردن کند و همین طور آنچه را گوش فرامی‌دهد، بفهمد. در نتیجه می‌توان انتظار داشت قدرت تمرکز شنیداری کودک نیز افزایش یابد.
تمرکز و مهارت‌های شنیداری آنها با تمرکز بر آنچه داستان گو می‌گوید توسعه می‌یابد، زیرا اگر گوش ندهند، بخشی از طرح را از دست خواهند داد.
تأثیر قصه گویی بر تقویت قدرت تخیل و خلاقیت کودک
قصه‌گویی همچنین کودکان را تشویق می‌کند تا خلاق باشند و از تخیل خود برای تصویر کردن محیط، شخصیت‌ها و داستان در حین روایت شدن آن استفاده کنند.
در قصه گویی برخلاف تماشای فیلم، کودک فرصت زیادی برای استفاده از قدرت تخیل و خلاقیت خود دارد. او داستان را با قدرت تخیل خود بازسازی می‌کند.
گوش کردن به داستان به کودک کمک می‌کند که شخصیت‌های اصلی و فرعی، مکان‌ها و صحنه‌های خاص را تصور کند. به همین علت می‌توان انتظار داشت که قصه گویی در پرورش خلاقیت و تخیل کودکان مؤثرتر از دیدن فیلم و کارتون باشد.
قصه گویی همچنین باعث می‌شود کودکان بتوانند به صورت آزادانه تفکر کنند و نسبت به ایده‌های جدید رویکردی باز داشته باشند.
ابزاری کارآمد جهت تقویت حافظه است
با استفاده از بعضی ایده‌های زیرکانه در قصه گویی می‌توانید حافظه کودک خود را تقویت کنید. زمانی که داستان را برای کودک خواندید، می‌توانید از او بخواهید بعد از شما جملات خاصی را تکرار کند یا می‌توانید از کودک بخواهید که داستان را تا آنجایی که خوانده‌اید، برای شما به صورت کلی تعریف کند.
با این روش جذاب می‌توانید حافظه و قدرت تمرکز کودک را افزایش دهید.
تأثیر قصه گویی بر افق دید کودک
شما با قصه گویی می‌توانید در مورد فرهنگ‌ها و کشورهای دیگر جهان به کودک خود اطلاعات بدهید. تلاش کنید که در برنامه قصه‌گویی خود، داستان‌هایی را از فرهنگ‌ها و کشورهای دیگر لحاظ کنید.
قصه گویی دریچه‌ای به سوی دنیای جدید برای کودکان فراهم می‌کند. داستان گویی به کودک، این فرصت را به او می‌دهد تا ایده‌ها و اطلاعات جدید را بیاموزد. کودکان بدون اینکه متوجه شوند، از طریق یک داستان جذاب و هیجان‌انگیز، درس های ارزشمند زندگی را یاد می‌گیرند.
می‌تواند روند آموزش آکادمیک را تسهیل کند
قصه گویی برای کودک می‌تواند سنگ بنای یادگیری آکادمیک در مدرسه باشد.
خیلی از کودکان عادت دارند که از طریق صدا بیاموزند، بدون اینکه محتوای صدا را فهمیده باشند.
قصه گویی منظم می‌تواند به کودک کمک کند آنچه را می‌خواند، بهتر بفهمد و از آن لذت ببرد.
قصه گویی می‌تواند منجر به تعامل اجتماعی بهتر برای کودک شود
کودکان گاهی به رغم اینکه کنجکاوی زیادی دارند، در مورد سؤال کردن مردد هستند. قصه گویی به کودک کمک می‌کند تا هنر پرسش زرا به درستی بیاموزد.
همچنین این فرآیند به کودک آموزش می‌دهد که چطور در یک مکالمه هدفدار شرکت کند و اعتماد به نفس بیشتری داشته باشد.
از طریق قصه گویی، کودکان تشویق می‌شوند که به حرفهای دیگران گوش دهند، خواه قصه گو باشد یا دیگران که به داستان گوش می‌دهند.
آنها یاد می‌گیرند که صبورتر باشند و اجازه دهند دیگران صحبت کنند. آنها شروع به درک این موضوع می‌کنند که دیگران ممکن است چیزها را به همان روشی که آنها انجام می دهند، تفسیر نکنند.
به کودک کمک می‌کند تا با مشکلات با آرامش بیشتری برخورد کند
موقعیت‌های دشوار در غالب موارد منجر به سردرگمی کودک می‌شوند. داستان هایی در مورد شخصیت‌هایی که در شرایط سختی قرار داشتند، می‌تواند کودک را در فهم این مفهوم یاری کند.
برای کودک داستان هایی را تعریف کنید که حاوی این پیغام باشند که دردها و رنج‌ها قسمتی از زندگی هستند. داستان های غنی میتوانند کودک شما را در مواجهه با مشکلات و دشواری‌ها تجهیز کنند.
نکاتی درباره قصه گویی به کودکان
- در ادامه به بعضی توصیه‌های کاربردی جهت ارائه بهتر قصه به کودک به طور مختصر اشاره می‌کنیم:
- از داستان های خیلی بلند و خیلی کوتاه بپرهیزید.
- برای ارائه قصه از مکانی راحت، آرام و ساکت استفاده کنید.
- همیشه به یاد داشته باشید که قصه خود را با مقدمه‌های جذاب تزئین کنید.
- داستان را با صدایی رسا تعریف کنید.
- سعی کنید هیجان‌های مرتبط را با صدای خود به کودک القا کنید.
- تن صدای خود را مرتبط با شرایط و موقعیت‌های داستان تغییر دهید.
- کودک را در جریان داستان درگیر کنید.
داستان گویی به کودکان در عصر دیجیتال
داستان سرایی دیجیتال هنر باستانی داستان گویی را با طیف وسیعی از ابزارهای معاصر ترکیب می‌کند تا داستان ها را با صدای راویان حرفهای، تصاویر دیجیتال، گرافیک، موسیقی و صدا در هم بیامیزد.
برخلاف قصه گویی سنتی، قصه گویی دیجیتال نسبتا جدید است و هنوز به ندرت در محیط آموزش دوران کودکی استفاده می‌شود.
استفاده از داستان سرایی دیجیتال در مدرسه، از یادگیری دانش‌آموز پشتیبانی می‌کند و به معلمان اجازه می‌دهد تا روش‌های آموزشی نوآورانه و بهبودیافته را اتخاذ کنند.
مزایا و چالش‌های رسانه‌های دیجیتال
امروزه، در زندگی کودکان خردسال، رسانه‌های صفحه نمایش روز به روز محبوبیت بیشتری پیدا می‌کنند. تحقیقات نشان می‌دهد که پیش دبستانی ها اغلب قبل از اینکه با کتاب آشنا شوند با فناوری دیجیتال آشنا هستند.
بر اساس تحقیقات، قصه گویی دیجیتالی درک مفهومی مطالب درسی توسط کودکان پیش دبستانی را بیش از داستان سرایی معمولی تقویت کرده است.
داستان های دیجیتال حتی به کودکان زیر شش سال اجازه می‌دهند که زبان جدیدی را بفهمند. کودکان خردسال میتوانند از طریق رسانه های دیجیتال از یک داستان لذت ببرند، بدون اینکه بفهمند چگونه آن را بخوانند.
کودکان میتوانند با استفاده از فرایندهای زیر برای خلق داستان های دیجیتالی، مهارت های ارتباطی را تقویت کنند:
- مهارت‌های ارتباطی را با یادگیری نحوه سازماندهی افکار
- از طریق سوالاتی که آنها می‌پرسند.
- ابراز نظر و روایت در حین تعامل با دیگران و رایانه‌ها
اگرچه با توجه به مزایای فراوان استفاده از داستان سرایی دیجیتال در آموزش و یادگیری، و شواهدی که نشان می‌دهد این رویکرد آموزشی برای یادگیرندگان جوان مناسب به نظر می‌رسد، هنوز در آموزش اولیه دوران کودکی چندان رایج نیست.
بسیاری از والدین و مربیان در واقع با استفاده از فناوری برای کودکان خردسال مخالف هستند. برخی محققان معتقدند که برخی از دستگاه های فناوری‌های دیجیتال مانند تلویزیون‌ها، تلفن‌های هوشمند و تبلت‌ها تأثیر منفی بر کودکان دارند.
بسیاری از والدین و مربیان در مورد اثرات مخرب اخلاقی و تربیتی فناوری‌های دیجیتال نگران هستند.
حرف آخر تاثیر قصه گویی در بهبود رشد کودکان
تحقیقات جدید نشان می‌دهد که قصه گویی برای رشد کودکان دارای فواید و مزایای زیادی است. با توجه به فواید قصه گویی برای رشد کودکان، چه مقدار از زمان خود را صرف قصه گویی برای کودک می‌کنید؟ با توجه به مشغله‌های دنیای امروز ممکن است پاسخ شما «به ندرت» یا «هرگز» باشد.
امروزه با فشارهای متعددی که به والدین جوان وارد می‌شود و همین طور اعتیاد به دست‌آوردهای تکنولوژی روز، هنر قصه‌گویی در خانواده‌ها دیگر جایی ندارد اما باید بدانیم که قصه‌گویی نقش بسزایی در روند رشد کلی شخصیت کودک ما دارد.
اگر زمان زیادی ندارید، یک داستان را از حافظه خود انتخاب کنید و برای کودک تعریف کنید یا در مورد کودکی خود برای او صحبت کنید. با این حال بهترین راه خرید کتاب کودک مناسب با سن کودکان و خواندن داستان برای آنهاست.
منابع:
SHAH, PALAK. FEBRUARY 4, 2016. 10 Benefits Of Storytelling For Kids. Retrieved April 4, 2016 from http://www.momjunction.com/articles/benefits-story-telling-yor-kids_0036903/.
Myers, Pam. September 20, 2012. Storytelling for Children. Retrieved April 4, 2016 from http://childdevelopmentinfo.com/child-activities/storytelling-for-children/.
https://www.kumon.co.uk/blog/the-benefits-of-storytelling/
https://ijccep.springeropen.com/articles/10.1186/s40723-021-00081-x
