آموزش مسائل جنسی به کودکان به عوامل متعددی وابسته است. یکی از این موارد سبک تربیت کودک و نوجوان است که والدین در پیش می‌گیرند. در این مقاله از مجله تخصصی آریاکید به جنبه‌های مختلف آموزش مسائل جنسی و تربیت جنسی کودکان و سبک‌های مختلف آن می‌پردازیم.
امروزه ضرورت تربیت جنسی و تحقق سلامت جنسی از طریق آموزش‌های صحیح و مناسب بر هیچ کس پوشیده نیست. آموزش مسائل جنسی به كودكان، نوجوانان و جوانان يک جنبه حساس و بااهميت از تربیت کودک و نوجوان است.
از طرفی ابزارهای رسانه‌ای، برخی مواقع کودکان را در برابر انبوهی از اطلاعات غیرضروری و نامناسب قرار می‌دهد که ممکن است باعث شود فرزندان اطلاعات جنسی گسترده‌ای کسب کنند که حتی والدین از آنها بی‌خبرند.
از طرفی هم والدین بر سر چندراهی انتخاب بهترین شخص یا گروه آموزش‌دهنده مسائل جنسی و رفتار چنسی کودکان مانده‌اند. در این بین، آموزش بهتر است توسط کدام یک صورت پذیرد؟
سبک‌های تربیتی در تمامی ابعاد تربیت کودک، به‌خصوص تربیت جنسی تأثیرگذار است. در این مقاله به بررسی سبک‌های گوناگون تربیت، تأثیر آن بر مسائل جنسی و گروه مناسب برای آموزش مسائل جنسی به کودکان می‌پردازیم.
سبک‌های تربیتی و آموزش مسائل جنسی به کودکان
هر خانواده در برخورد با فرزند خود، شیوه‌های ارتباطی گوناگونی را پیش می‌گیرد و این نحوه متفاوت ارتباطی بین والدین و فرزندان، تعیین‌کننده سبک‌های تربیتی آنها است که در مسائل گوناگون از جمله مسائل جنسی تأثیری مستقیم بر فرزندان دارد. این سبک‌ها و شرح آنها در زیر آمده است.
سبک قاطع و نامهربان
والدینی که فرزندان خود را با این سبک تربیت می‌کنند، قوانینی سخت و انعطاف‌ناپذیر وضع می‌کنند. در این الگو بین والدین و کودک، رابطه «ارباب و برده» حاکم است.
کودک دنیا را به صورت رتبه‌بندی شده می‌بیند و خود را پایین‌تر از دیگران تصور می‌کند. خطاهای کودک با جدیت و خشونت بالا پیگیری می‌شود. سرزنش پیوسته و ایجاد گناه، تصویری ضعیف از خود در ذهن کودک و در نتیجه، رفتاری ضعیف در عمل او ایجاد می‌کند.
فرزندانی که تحت این الگوی ناپسند پرورش می‌یابند، پیوسته کودکانی مطیع، بیش از حد فرمانبردار، ترسو و مضطرب هستند و خیلی زود ناراحت می‌شوند.
مطالعات بسیاری که در مورد اضطراب و افزایش خودارضایی و سوءاستفاده جنسی صورت گرفته است نشان می‌دهد که پرورش کودک به این سبک، در گسترش این موضوعات مؤثر است.
سبک ضعیف و مهربان
والدینی که این سبک تربیتی را در پیش می‌گیرند، هیچ گونه قواعد و الزامی برای فرزند خود در نظر نمی‌گیرند. در ارتباط خود با فرزندشان بیش از حد مهربان و بی‌نهایت آسان‌گیر هستند و در برابر او ضعیف عمل می‌کنند.
اغلب در کودکانی که تحت این روش ارتباطی تربیت می‌شوند، تمایل به شانه خالی کردن از مسؤولیت و دستور دادن مشاهده می‌شود.
هر چند احساس افسردگی، گناه و شرم کمتر به سراغ آنان می‌آید اما احساس درماندگی، اعتماد به نفس پایین، درخواست‌های بالا از والدین و اطرافیان و نارضایتی دائمی همیشه گریبانگیر آنان است.
چنین والدینی به جای رفتار قاطع با کودک و غلبه بر کج‌خلقی او، در برابر خواسته‌هایش تسلیم می‌شوند تا از دیدن ناراحتی او خلاص شوند؛ غافل از اینکه با این کار، کج‌خلقی و لجبازی فرزند خود را تشدید می‌کنند.
والدین در این رابطه به علت محبت زیاد و نبود سخت‌گیری، توانایی تحمل در برابر ناکامی را در فرزند کاهش می‌دهند و با این عمل خود، مشکلات ارتباطی شدیدی را برای آینده کودکان خود رقم می‌زنند.
با انتخاب این سبک در مورد آموزش مسائل جنسی به کودکان، کودک در زمینه مقاومت در برابر خواسته‌های جنسی نامعقول در آینده با مشکل مواجه خواهد شد. همچنین این کودکان به دلیل اعتماد به نفس پایین ممکن است در مورد مسائل جنسی خود با مشکلات متعددی روبرو شوند.
سبک ضعیف و نامهربان
ترکیب صفات ضعیف و نامهربان در روش تربیتی و ارتباطی، بسیار خطرناک است، حتی مخرب‌تر از شیوه ضعیف و مهربان. این روش عامل بسیاری از رفتارهای ضداجتماعی مانند ناسازگاری و بزهکاری است.
در این شرایط، کودک مورد انتقاد دائمی قرار می‌گیرد. تلقین بی‌ارزش بودن به او و مورد غفلت و بی‌اعتنایی واقع شدن در روابط، کودک را ضعیف بار می‌آورد.
در این نوع رابطه، رفتار خوب کودک وظیفه‌اش تلقی می‌شود و خشنود کردن والدین پاداش ناچیزی در پی دارد. کودک گیج و مبهوت است زیرا اگر رفتار بدی انجام دهد، از سوی والدین طرد می‌شود و وقتی هم که عمل نادرستی نداشته باشد، باز هم تأیید و تشویق چندانی در کار نیست.
از آنجا که کودک تقریباً از هیچ روشی در جلب توجه والدین توفیق نمی‌یابد، سرانجام ناکام، آزرده و عصبانی می‌شود. در بسیاری مطالعات از رابطه عصبی بودن و مشکلات روانی کودک با این سبک تربیتی سخن به میان آمده است که مؤید خطرات این سبک تربیتی در آموزش مسائل جنسی به کودکان است.
سبک مهربان و قاطع
این سبک بهترین و مطلوب‌ترین روش تربیتی و ارتباطی و آموزش مسائل جنسی به کودکان است. والدین مهربان و قاطع والدینی هستند که دارای مشخصات زیر هستند.
شخصیت و وجود کودک را زیر سوال نمی‌برند.
به محض مشاهده رفتار نادرست کودک، با او صحبت می‌کنند. در انتقادهای خود همواره رفتار کودک را در نظر می‌گیرند و هرگز خود کودک و شخصیت او را زیر سؤال نمی‌برند.
مثلاً به کودک می‌گویند: «من رفتار بی‌ادبانه تو را در فلان موقعیت دوست ندارم!» و نمی‌گویند: «من تو را دوست ندارم چون تو بی‌ادب هستی!».
علاوه بر آن، بروز مشکل را مسأله‌ای طبیعی در زندگی می‌دانند و توانایی چیره شدن بر آن را دارند.
رفتار منصفانه و واقع‌بینانه
آنها درک می‌کنند که زندگی همراه با ناکامی‌هایی است و هیچ کودکی یارای ایستادگی در برابر مشکلات را ندارد، مگر اینکه این آمادگی در او ایجاد شده باشد.
آنها هیچ گاه از روش تربیتی خود خارج نمی‌شوند اما فرزندان خود را نیز ناکام نمی‌سازند. با آنها رفتارهای غیرمنصفانه‌ای ندارند و به خاطر ناسازگاری‌های کودکان آشوب به راه نمی‌اندازند.
در به‌کارگیری تنبیه‌های معقول و مقرر در حق کودکان خود درنگ نمی‌کنند تا به آنها بیاموزند که ارزشمندترین رفتار، «ادب» است.
نیک‌اندیشی در مورد کودک
آنها همواره نسبت به فرزند خود نیک‌اندیش هستند و آنها را انسان‌هایی دارای نقاط ضعف و قوت تلقی می‌کنند و می‌دانند هیچ کودکی نمی‌تواند آن قدر بد باشد که نتوان هیچ نقطه مثبتی در او یافت.
آنها همان طور که فرزند خود را به خاطر رفتار ناپسند مورد انتقاد قرار می‌دهند، از رفتار پسندیده او نیز تعریف می‌کنند.
پذیرش همیشگی فرزندان به طور کلی و در آموزش مسائل جنسی به کودکان، تقویت اعتماد به نفس و ایجاد رابطه مثبت کودک و والدین را به همراه دارد.
این کودکان که دارای عزت نفس بالاتری هستند، راحت‌تر «نه» می‌گویند و کمتر به مشکلات روانی دچار خواهند شد. لذا کمتر مورد سوءاستفاده جنسی قرار می‌گیرند.
این روش تربیتی در تمامی ابعاد، به‌خصوص تربیت جنسی، رفتارهای جنسی کودکان و آموزش مسائل جنسی به کودکان به بهترین رفتار می‌انجامد.
ابهامات آموزش جنسی
در ایران هنوز ابهاماتی در خصوص نحوه آموزش و اشخاص مناسب آموزش‌دهنده مطرح است. روانشناسان معتقدند کودکان دبستانی و نوجوانان معمولاً از دوستان خود خیلی بیشتر از والدین و بزرگسالان اطلاعات جنسی به دست می‌آورند.
وقتی صحبت از اطلاعات جنسی، زشت و تابو است و در محدوده امور ناگفتنی است، این اطلاعات از طریق همسالان، همکلاسیها و دوستان در اختیار فرد قرار می‌گیرد اما تا چه حد این اطلاعات مناسب سن، صحیح و قابل‌اطمینان خواهد بود؟
در مورد اوایل کودکی اشخاص آگاهی‌دهنده مشخص است. بنا بر برخی پژوهش‌های صورت گرفته، خانواده نقش بسیار مهمی را در آموزش و تربیت جنسی فرزندان بر عهده دارد.
به نظر می‌رسد تا قبل از بلوغ، والدین خصوصاً مادران اولین کسانی هستند که با سؤالات و کنجکاوی‌های جنسی کودک مواجه می‌شوند و نقش تعیین‌کننده‌ای در آموزش مسائل جنسی به کودکان و آموزش مراقبت بهداشت جنسی دارند.
برخی منابع، والدین و معلمان را مناسب‌ترین انتخاب برای آموزش سلامت جنسی معرفی کرده‌اند. خانواده‌ها در چه صورت بهترین گزینه آموزش خواهد بود؟
مشکل خانواده در آموزش مسائل جنسی به کودکان
با آنکه خانواده نقش بی‌بدیلی در تربیت و آموزش مسائل جنسی به کودکان دارد اما به دلایل زیر خانواده‌ها نتوانسته‌اند نقش مناسبی در ارائه صحیح اطلاعات و تربیت جنسی کودکان داشته باشند.
- بسیاری از والدین از نحوه آموزش جنسی بی‌اطلاع هستند.
- چون خجالت بین والدین، معلمان و مشاوران
- هماهنگی نداشتن بین والدین و مدارس در ارائه اطلاعات
- کم بودن اطلاعات والدین، معلمان و مربیان
- گسترش وسایل ارتباط جمعی همچون رایانه، اینترنت، فیلم و لوح‌های فشرده، که این وسایل جای افراد مسئول در آموزش را گرفته است.
در نتیجه، منبع کسب اطلاعات جنسی فرزندان دوستان، هم‌محلی‌ها و همکلاسیها بوده‌اند.
وظیفه والدین
خانواده در تربیت جنسی و ارائه اطلاعات صحیح و مناسب به خصوص در دوران کودکی دارای نقش باارزشی است. با این حال خانواده‌ها در ایران برای تأمین سلامت جنسی فرزندانشان چندان آموزشی ندیده‌اند و با احساس شرم و حیا ممکن است از زیر بار این مسؤولیت شانه خالی کنند و میدان را برای منابع غیرمعتبر و حتی زیانبار خالی نمایند.
بنابراین ضروری است که والدین خصوصاً مادران کودکان خردسال تحت جلسات آموزشی قرار گیرند.
هدف از این آموزش‌ها این است که والدین مطلع شوند اگر بخواهند فرزندان خود را در زمینه جنسی درست تربیت کنند، ابتدا باید به اطلاعات مناسب در زمینه شخصیت فرزند خود، شناخت صحیح آنها و اصول و راه‌های درست تربیت دست یابند.
والدین در مرحله بعد نسبت به علائم تحول کودک خود در سنین مختلف توجه کافی داشته باشند. بدین منظور به مطالعه کتاب‌های موجود در بازار بپردازند و در کارگاه‌های مرتبط در این زمینه شرکت کنند.
اصول برقراری رابطه دوستانه با فرزند خود را دریابند، راه‌های صحیح آموزش مسائل جنسی به کودکان و پاسخ مناسب به پرسش‌های جنسی کودکان را فراگیرند و بتوانند در مواقع لزوم واکنش مناسبی داشته باشند.
توصیه‌هایی در زمینه تربیت جنسی کودکان
در راستای تربیت جنسی کودک و آموزش مسائل جنسی به کودکان خود به عنوان یکی از مهم‌ترین ابعاد تربیت توصیه می‌شود:
- سعی کنید برای فرزند خود والدینی مهربان و در عین حال قاطع باشید. با قاطعیت کافی، به فرزند خود آموزش «نه گفتن» و قاطعیت می‌دهید و از بسیاری مشکلات جلوگیری خواهید کرد.
- از مهم‌ترین عامل برقراری رابطه یعنی «توانایی گفتگو و صحبت با فرزندان» تا جایی که می‌توانید استفاده کنید. چراکه این عامل از مهم‌ترین راه‌های انتقال درست آموزش‌ها به فرزندان است. با این روش می‌توانید آموزش‌های جنسی را به بهترین نحو در سنین مختلف در اختیار فرزند خود قرار دهید.
- به گونه‌ای با فرزندتان ارتباط برقرار کنید که او نه تنها جرأت داشته باشد، بلکه حتی مشتاق باشد همه مسائل خود حتی جزئی‌ترین آنها را با شما در میان بگذارد. در این صورت از احتمال سوءاستفاده جنسی از کودک خود می‌کاهید.
- فرصت برقراری یک ارتباط درست و دوستانه با خودتان را به فرزندتان بدهید. این به فرزند شما کمک می‌کند اگر مشکلی به لحاظ جنسی پیش بیاید یا در معرض آزار قرار گرفته باشد، بدون واهمه با شما صحبت کند تا از بروز مشکلات بعدی کاسته گردد.
حرف پایانی آموزش مسائل جنسی به کودکان
در این مقاله از مجله تخصصی آریاکید سبک‌های مختلف تربیتی در زمینه آموزش مسائل جنسی به کودکان را بررسی کردیم و به این نتیجه رسیدیم که سبک مهربان و قاطع مناسب‌ترین روش تربیتی است.
در این روش والدین به کودک احترام می‌گذارند. او را دوست دارند و هرگز وجود و شخصیت او را زیر سوال نمی‌برند. همچنین این گروه تصوری مثبت و واقع‌بینانه نسبت به کودکان دارند.
در ادامه به نقش خانواده در تربیت جنسی و آموزش مسائل جنسی به کودکان پرداختیم و گفتیم که اهمال خانواده در این مورد با مشکلات و خطراتی برای کودک همراه خواهد بود.
بهتر است که والدین با استفاده از آموزش‌های رایج در زمینه تربیتی جنسی و همچنین با استفاده از منابعی از قبیل کتاب کودک در این زمینه، به آموزش مسائل جنسی به کودکان همت گمارند.
منابع:
اختیاری، حامد، دهقانی آرانی، فاطمه. (۱۳۹۰). تربیت جنسی و فرزندان ما: چگونه با فرزندانمان در مورد مسائل جنسی صحبت کنیم؟ (چاپ سوم). تهران: انتشارات مهرسا.
کریمی، علی. (۱۳۹۲). سلامت جنسی در کودکان و نوجوانان راهنمای عملی والدین و معلمان در تربیت جنسی کودکان و نوجوانان (چاپ هفتم). تهران: انتشارات رسانه تخصصی.
محمودی، قهرمان، حسن‌زاده، رمضان، نیاز آذری، کیومرث. (۱۳۸۶). تأثیر آموزش جنسی بر سلامت خانواده در بين دانشجويان دانشگاه علوم پزشكی مازندران. افق دانش؛ مجله دانشكده علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی گناباد. ۱۳، ۷۳-۶۴.
د فریتاس، کریستال. (1393). کلیدهای آموزش و مراقبت از سلامت جنسی در کودکان و نوجوانان (ترجمه سارا طوسی). تهران: صابرین.
کریمی، علی. (1392). سلامت جنسی در کودکان و نوجوانان ـ راهنمای عملی والدین و معلمان در تربیت جنسی کودکان و نوجوانان (چاپ هفتم). تهران: انتشارات رسانه تخصصی.
نقوی، اعظم و فاتحی‌زاده، مریم. (1387). کودک‌آزاری: علل، آثار، درمان. (چاپ اول). تهران: نشر دانژه
