آموزش توالت رفتن به کودکان؛ چه زمانی و چطور؟

توالت رفتن یکی از مهارت های اساسی است که کودکان در زمان مناسب بایستی آن را کسب کنند. به همین دلیل، در این مقاله از مجله تخصصی آریاکید به آموزش توالت رفتن به کودکان و جنبه‌های مختلف آن می‌پردازیم.

شاید شما هم مانند بسیاری از والدین تردید داشته باشید که چه زمانی برای آموزش توالت رفتن به کودکتان مناسب است؟ باید بدانید که زمان یکسانی برای همه کودکان وجود ندارد پس مهم است که توجه کنید آیا کودک شما علائم آمادگی را نشان می‌دهد یا نه؟

مانند اینکه زمانی که مشغول انجام فعالیتی است و شروع به دستشویی کردن می‌کند، برای چند ثانیه فعالیتش را متوقف کند یا پوشکش را محکم بگیرد.

بیشتر کودکان علائم اولیه را بین ۱۸ تا ۲۴ ماهگی نشان می‌دهند هر چند که ممکن است برخی اندکی زودتر یا دیرتر آمادگی لازم را پیدا کنند. پسرها نسبت به دخترها معمولا دیرتر آماده می‌شوند و زمان طولانی‌تری را هم برای آموزش لازم دارند.

برای آموزش توالت رفتن به کودکان باید سن و شرایط رشد آنها را در نظر گفت.

رشد کودکان و آموزش کنترل ادرار و مدفوع

توالت رفتن و کنترل عمل دفع از مواردی است که والدین و مراقبان در زمان خاصی باید به کودک آموزش بدهند. وقتی کودک به دو سالگی نزدیک شد، والدین و مراقبان بهتر است او را به نشستن روی توالت یا لگن تشویق کنند.

کودک حدود دو سالگی صحبت‌های دیگران را درک می‌کند. بنابراین می‌توانید نکات لازم را به او تذکر دهید. به علاوه، می‌توانید به او شرح بدهید که «پاکیزه بودن و پوشک را کثیف نکردن، نشانه بزرگ شدن است. پس سعی کن دفعه بعد کمی زودتر خبر بده.»

هر گاه کودک به حد کافی رشد کند که از خیس بودن پوشک خود شکایت کند، با علائم امیدوارکننده‌ای روبرو شده‌اید و می‌توانید امیدوار شوید که به زودی آداب توالت رفتن را خواهد آموخت. اگرچه اکثر اوقات نمی‌تواند زودتر شما را خبر کند اما از خیس بودن پوشک خود ناراحت است.

چندین ماه بعد کودک می‌تواند توالت رفتن را یک ساعت به تعویق بیندازد و خود را کنترل کند. در این مرحله می‌توانید هر دو ساعت یک بار او را به توالت ببرید. این کار را قبل و بعد از غذا و همچنین قبل از خواب و پس از بیدار شدن از خواب تکرار کنید.

اگر کودک نتوانست دو ساعت یا بیشتر پوشک خود را تمیز نگه دارد، نگران نباشید به مرور این کار را می‌آموزد. پسرها دیرتر می‌آموزند و امکان دارد تا مدت ها پس از ۲۴ ماهگی نتوانند این کار را انجام دهند.

از مواردی که در یادگیری آداب توالت رفتن اهمیت دارد، تغییر دادن بستن پوشک است. مثلا می‌توانید هنگامی که کودک توانست به مدت ۲ ساعت پوشک را خشک نگاه دارد، شورت لاستیکی را جایگزین پوشک کنید. این تغییر به یادگیری آداب توالت رفتن کمک می‌کند.

چالش های توالت رفتن کودکان

چالش‌های توالت رفتن کودکان

گاهی اوقات برخی کودکان حتی پس از آموزش توالت رفتن امکان دارد در اثر تغییر دمای هوا، تغییر مکان، نوع تغذیه یا افزایش هیجان کنترل خود را از دست بدهند و لباس خود را کثیف کنند.

گاهی تغییر زمان خواب کودک حالاتی ایجاد می‌کند که کودک به طور مقطعی عادات توالت رفتن را فراموش می‌کند. نگران نباشید، این دوره کوتاه است و به زودی سپری خواهد شد.

واکنش والدین در این موارد بسیار اهمیت دارد. بهتر است خونسردی خود را حفظ کنید. از این موارد چشم‌پوشی کنید و به او گوشزد کنید که دفعه بعد زودتر خبر کند.

هرگز کودک را در این گونه موارد تنبیه نکنید. تنبیه فایده‌ای نخواهد داشت. علاوه بر این، کودک را از این عادت منزجر خواهد کرد. کودکان از اینکه بر بدن خود مسلط باشند، خوشحال می‌شوند.

کنترل ادرار و مدفوع

می‌توان کنترل ادرار و مدفوع را همزمان آموزش داد. چون کودک می‌خواهد او را بزرگ فرض کنند، به راحتی با والدین همکاری خواهد کرد. کنترل مدفوع کمی زودتر از کنترل ادرار اتفاق می‌افتد زیرا اسفنکتر معده زودتر از اسفنکتر مثانه تکامل پیدا می‌کند.

بسیاری از کودکان در سه سالگی تختخواب خود را خیس نمی‌کنند اما رشد پسرها در این موارد کندتر از دخترها است. کنترل ادرار در کودکان عصبی‌تر دیرتر اتفاق می‌افتد.

خشک ماندن در خواب را معمولا خصوصیتی خانوادگی می‌دانند. اصولا لازم نیست والدین برای خشک ماندن کودک در طول شب کاری بکنند . فقط کافی است از کودک بخواهند که در صورت نیاز به توالت رفتن به آنها اطلاع دهد.

رشد مثانه و آموزش اندک والدین کارساز است. تحسین والدین با افزایش اعتماد به نفس و غرور کودک، او را در این کار هدایت می‌کند.

آموزش توالت چقدر طول می‌کشد؟

فرایند آموزش توالت رفتن به کودکان و استفاده آنها از لگن یک کار یک شبه نیست. آموزش توالت رفتن به کودکان اغلب بین 3 تا 6 ماه طول می‌کشد، اما ممکن است برای برخی از کودکان زمان کم و بیش طول بکشد.

اگر خیلی زود شروع کنید، روند بیشتر طول می‌کشد و ماه‌ها طول می‌کشد تا کودک توالت رفتن را یاد بگیرد.

نشانه‌های آمادگی کودک برای آموزش

ممکن است علائمی را مشاهده کنید که نشان می‌دهد کودک شما از حدود دو سالگی برای آموزش توالت آماده است. برخی از کودکان علائم را در 18 ماهگی نشان می‌دهند و برخی ممکن است بزرگتر از دو سال باشند.

ممکن است زمان آموزش توالت رفتن باشد اگر فرزند شما:

راه می‌رود و می‌تواند برای مدت کوتاهی بنشیند.
به طور کلی مستقل‌تر می شود، از جمله اغلب “نه” می‌گوید.
به تماشای توالت رفتن دیگران علاقه‌مند می‌شود.
تا دو ساعت پوشک خشک دارد.
با کلمات یا حرکات به شما می‌گوید زمانی که می‌خواهد پوشک خود را در بیاورد.
شروع به بیزاری از پوشیدن پوشک می‌کند یا شاید سعی می‌کند زمانی که خیس یا کثیف است آن را درآورد.
اجابت مزاج منظم، روتین و شکل‌گرفته دارد.
می‌توانند شلوار خود را بالا و پایین بکشند.
می‌تواند دستورالعمل‌های ساده‌ای مانند “توپ را به بابا بده” را دنبال کند.

کودک در حال توالت کردن

راهکارهای عملی برای آموزش توالت رفتن کودکان

آموزش توالت (toilet training) یعنی آنکه کودک طرز صحیح استفاده از توالت، نیاز به دستشویی کردن، نشستن روی لگن، طرز صحیح دستشویی کردن، شستن و پاک کردن خودش و شستن دست‌ها و خشک کردن آنها را بیاموزد.

آگاه باشید که کودکان اول ادرار کردن را آموزش می‌بینند و ممکن است مدتی طولانی مجبور باشید برای مدفوع، او را پوشک کنید. آموزش توالت باید بدون خجالت و تنفر از ادرار و مدفوع همراه باشد و آگاه باشید که آموزش توالت بی‌شک شامل بهداشت آن هم می‌شود.

بهتر است آموزش توالت رفتن را در فصل تابستان شروع کنید چون کودکان لباس‌های کمتری می‌پوشند اما اگر کودک شما آمادگی لازم را دارد، اصلا نیازی نیست تا فصل تابستان صبر کنید.

توجه کنید که برعکس آنچه بسیاری از والدین تصور می‌کنند، در ابتدا کودک باید احساس بعد از دفع را درک کند سپس احساس حین دفع و در آخر احساس قبل از دفع را متوجه شود.

در این مرحله استفاده از پوشک‌هایی که رطوبت را به مقدار زیادی جذب می‌کنند، باعث می‌شود کودک شما اصلا نداند و اهمیتی به خیس شدنش ندهد. بنابراین بهتر است در ابتدا در طول روز از پوشک‌هایی استفاده کنید که رطوبت کمتری را جذب می‌کنند.

شورت‌های فانتزی را زمانی به کودک بپوشانید که استفاده از توالت را آموزش دیده باشد. برای او شورت‌های جذاب کارتونی و فانتزی از شخصیت‌های مورد علاقه‌اش بخرید و بگویید این مخصوص زمانی است که بزرگ‌تر شوی و بتوانی مثل مامان و بابا خودت به دستشویی بروی. این انتظار نوعی ایجاد انگیزه در کودک به وجود می‌آورد.

ایجاد آمادگی ذهنی و انگیزه

برای کودک توضیح دهید که توالت کردن در دستشویی یک امر طبیعی است و به او بگویید شما چطور متوجه می‌شوید که دستشویی دارید و چه حالت‌هایی را احساس می‌کنید.

پرتقالی را پوست بکنید. سپس از کودک بپرسید که آیا دوست دارد پوست آن را بخورد؟ پس از شنیدن پاسخ، پوست آن را در سطل زباله بیندازید و بگویید همان طور که ما این پوست پرتقال را دوست نداریم و بیرون می‌اندازیم، بدن ما هم بخشی از غذاهایی که می‌خورد را دوست ندارد و آنها را به شکل «پی‌پی» بیرون می‌ریزد.

کودکان نوپا ممکن است از ریختن «پی‌پی» خود به توالت بترسند. آنها را مجبور نکنید که این صحنه را ببینند ولی یکی از راهکارها این است که در کنار شما دورتر بایستند و با «پی‌پی» خود بای‌بای کنند.

بهتر است برای فرزند خود از کتاب کودک یک داستان بخوانید که با موضوع آموزش توالت رفتن باشند و حتی عکس‌های کارتونی آموزش توالت رفتن را در اتاقش یا دیوار حمام یا دستشویی بچسبانید.

می‌توانید زمانی که کودک روی لگن نشسته برای او کتاب بخوانید یا برنامه تلویزیونی مورد علاقه‌اش را برایش پخش کنید یا اجازه دهید با برخی از اسباب بازی هایش بازی کند.

هرگز کودک را مجبور نکنید بیشتر از زمان دلخواهش روی لگن بنشیند. بچه‌ها اوایل بیشتر از چند ثانیه روی لگن نمی‌نشینند.

یک لگن توالت مخصوص کودک را تهیه و آن را در حمام قرار دهید سپس از این جملات برای کودک استفاده کنید: بچه‌ها وقتی کمی بزرگ‌تر می‌شوند، دیگر در پوشک جیش نمی‌کنند. آنها شلوار می‌پوشند و موقع توالت رفتن از لگن یا توالت استفاده می‌کنند.

نوزاد روی لگن توالت

آموزش جزئیات توالت کردن

به او نشان دهید که چطور شلوار خود را برای دستشویی کردن پایین می‌کشید یا از دستمال توالت برای خشک کردن بدنتان استفاده می‌کنید.

اگر کودکتان خواهر یا برادر بزرگ‌تر هم‌جنس خود دارد، می‌تواند نحوه نشستن او در توالت را ببیند تا از آن تقلید کند.

برای آموزش توالت رفتن به کودکان از برنامه منظمی استفاده کنید، مثلا ۳۰ دقیقه بعد از خوردن مایعات یا ۴۰ دقیقه بعد از خوردن غذاهای اصلی.

هنگامی که کودکتان شما را از احساس دفع مطلع می‌کند، حتما او را تشویق کنید و برایش دست بزنید. حتی با حالت چهره‌تان خوشحالی و هیجان را به او نشان دهید.

زمان‌ها‌یی که مشغول تعویض پوشک هستید، با خونسردی و با لحنی کودکانه به او بگویید: خودتو خیس کردی، اگه دفعه دیگه به مامان بگی، یک ستاره خواهی گرفت.

همین که کودک از اینکه ادرار کرده، آگاه شود، مهم است و نشان می‌دهد که شما قدم اول را در آموزش به درستی برداشته‌اید.

ابتدا کمک کنید تا با پوشک روی توالت کودک بنشیند. این کار را برای هفته‌ها ادامه دهید تا عادت کند. سپس می‌توانید پوشک را از کودک جدا کنید و او را بدون پوشک روی توالت بنشانید. اجازه ندهید کودک خسته شود. داشتن تجربه بد، آموختن را به تأخیر می‌اندازد.

نکات مفید و کاربردی

والدین باید بدانند که هرگز نباید پیشرفت کودک را با قدرت فراگیری آداب توالت رفتن او مقایسه کنند زیرا آموزش به زمان بیشتری احتیاج دارد. فقط به خاطر داشته باشید که نباید کودک را وادار به نشستن روی توالت کنید.

ضمنا مبادا کودک را برای تأخیر در آموختن توالت رفتن تنبیه کنید. تنبیه تأثیر منفی دارد. به فرزند خود آزادی عمل بدهید، به او اعتماد کنید تا اجبار و فشار از جانب شما باعث شکل‌گیری رفتارهای ناکارآمد مثل اجتناب یا لجبازی و سر باز زدن نشود.

این رفتارها هم تجربه بد ایجاد می‌کند و هم عادات نامناسب در وی شکل می‌گیرد. اگر کودکی به هیچ وجه حاضر نبود از توالت استفاده کند، به زور متوسل نشوید. چند هفته با او مدارا کنید و او را به این کار وادار نکنید. بار دیگر به روال قبلی برمی‌گردد.

بیشتر پسر بچه‌ها هنگامی که کنترل ادرار کردن را آموختند، کنترل دفع مدفوع را در توالت فراموش می‌کنند. در این هنگام والدین نباید به کودک فشار بیاورند. این کار باعث می‌شود که کودک خود را بیش از حد کنترل کند و دچار یبوست بشود.

برخی زمان‌ها هستند که برای کودک شما استرس‌آور یا دشوار هستند مانند: تولد یک فرزند جدید در خانواده، جابجایی منزل، مسافرت، جدا کردن جای خواب کودک، ثبت نام در مهد کودک و زمانی که کودک شما بیمار است، به خصوص اگر اسهال جزء علائم بیماری او باشد.

اگر فرزند شما در چنین موقعیت‌هایی قرار دارد، بهتر است فرآیند آموزش را به تعویق بیندازید تا محیط کودک باثبات و امن شود.

حرف آخر آموزش توالت رفتن به کودکان

همه در مورد آمادگی توالت رفتن کودک صحبت می‌کنند اما کسی در مورد آمادگی والدین برای آموزش آن صحبت نمی‌کند. باید با این موضوع راحت برخورد کنید و نگران آن نباشید.

توالت رفتن را زشت و قبیح ندانید. به کودک زور نگویید و به او فشار نیاورید. اگر با احساسات خود بهتر کنار بیایید، بهتر می‌توانید آموزش بدهید.

توالت رفتن و کنترل دفع از نخستین مواردی است که کودک به گفته والدین عمل می‌کند، بنابراین با غرور همراه است. ضمنا او را از شر پوشک خلاص می‌کند و مسؤولیت‌پذیری و کنترل را به او می‌آموزد.

پشتکار و استمرار داشته باشید و اگر نتیجه رضایت‌بخش نبود، ناامید نشوید. آموزش را به همان شکل ادامه دهید ولی اگر کودک مقاومت کرد، باید این آموزش را به زمان دیگری موکول کنید.

اگر کودک شما سه ساله شده و هنوز موفق نشدید که آموزش توالت را به او بدهید، حتما با یک متخصص موضوع را در میان بگذارید. اگر کودک متوجه شود که موضوع پی‌پی کردنش برای شما خیلی مهم است، از آن به عنوان ابزاری برای کنترل شما استفاده خواهد کرد.

توجه کنید که ماندن در این مرحله می‌تواند آسیب‌های شدیدی به کودک بزند. بهتر است برای جلوگیری از آسیب دیدن کودک که می‌تواند در شکل‌گیری شخصیت او تأثیر بسزایی داشته باشد، توسط یک متخصص روانشناسی کودک آموزش ببینید.

برای آموزش توالت رفتن به کودکان استفاده از بعضی وسایل و اسباب بازی ها مثل لگن آموزشی مفید خواهد بود.