مهارت ادراک دیداری به کودک کمک می‌کند تا تفاوت‌های میان اشیاء یا تصاویر و یا شباهت‌های میان آنها را با سرعت تشخیص دهد. در این مقاله از مجله تخصصی آریاکید به مهارت ادراک بصری و معرفی بازی های برای تقویت آن در کودکان، با تاکید بر دوره پیش دبستانی، می‌پردازیم.
مهارت ادراک دیداری چیست؟
ادراک بصری را می‌توان به عنوان فرآیند درک مغز ما از آنچه می‌بینیم و تفسیر آن تعریف کرد.
مهارت ادراک دیداری (Visual Perceptual skills) شامل توانایی سازماندهی و تفسیر اطلاعاتی است که دیده می‌شود و به آن معنا می‌بخشد.
چشمان ما مقادیر زیادی اطلاعات را برای پردازش در هر ثانیه به مغز ما ارسال می‌کند. اگر چشمان ما اطلاعات مناسب را به روشی د رست برای ما ارسال کند، مغز می‌تواند آن را پردازش کند.
بنابراین مهارت دیداری به ما امکان می‌دهد افکار را شکل دهیم، تصمیم بگیریم و عمل کنیم.
این مهارت در ادراک دیداری می‌تواند تحت عنوان «توجه به جزئیات» توصیف شود.
رشد مهارت ادراک بصری
ادراک بصری زمانی شروع می‌شود که نور به شبکیه چشم شما برخورد می‌کند. چشم شما قادر است بین رنگ‌ها، الگوها و ساختارها یا اشکال تمایز قائل شود.
هنگامی که نور به شبکیه چشم برخورد می‌کند، یک سیگنال الکتریکی به مغز، به ویژه به قشر مغز می‌فرستد. این سیگنال از گیرنده‌های چشم شما به عصب بینایی و تالاموس می‌رسد.
ادراک بصری نه تنها به رشد چشم نیاز دارد، بلکه به رشد شناختی نیز نیاز دارد تا ارتباطات بصری را از خاطرات ایجاد کند.
مهارت ادراک دیداری به عنوان بخشی از رشد بینایی-حرکتی توسعه می‌یابد و به ویژه برای عملکرد دست در آینده مهم است.
در حدود 4 ماهگی، کودک از بینایی خود برای هدایت دست خود برای گرفتن یا رسیدن به اشیا استفاده می‌کند.
همان طور که کودک رشد می‌کند، مهارت دیداری حرکتی او رشد می‌کند و به بلوغ می‌رسد. این مهارت به او اجازه می‌دهد در نهایت اشیاء کوچکتر را دستکاری کند. حرکات را بر اساس وزن آنها تغییر دهد، بر اساس اندازه، شکل یا سطح چنگ زدن را تنظیم کند و آنها را برای دستکاری اشیاء هدایت کند.
در نهایت، رشد مهارت دیداری و حرکتی منجر به نیازهای تحصیلی مانند گرفتن مداد یا استفاده از قیچی برای بریدن کاغذ می‌گردد.
ادراک بصری شامل چه بخش‌هایی است؟
پردازش حسی: ثبت، تفسیر و پاسخ دقیق به تحریک حسی در محیط و بدن خود کودک.
توجه بصری: توانایی تمرکز بر اطلاعات مهم بصری و فیلتر کردن اطلاعات غیر مهم پس زمینه.
تمایز بصری: توانایی تعیین تفاوت یا شباهت در اشیاء بر اساس اندازه، رنگ، شکل و غیره.
حافظه دیداری: توانایی یادآوری ویژگی‌های بصری یک فرم یا شی.
بخش ارتباط فضایی بصری: درک روابط اشیاء در محیط.
حافظه توالی دیداری: توانایی یادآوری دنباله ای از اشیاء به ترتیب صحیح.
تشخیص دیداری زمینه‌ای: توانایی مکان‌یابی چیزی در یک پس زمینه شلوغ.
پایداری فرم بصری: توانایی دانستن اینکه یک فرم یا شکل یکسان است، حتی اگر کوچکتر/بزرگتر شده باشد یا به دور آن چرخیده باشد.
بستار دیداری: توانایی تشخیص یک فرم یا شی در زمانی که بخشی از تصویر وجود ندارد.
کارکردهای مهارت ادراک دیداری کودکان
مهارت های ادراک دیداری خوب برای بسیاری از کارهای روزانه کودکان مانند خواندن، نوشتن، تکمیل پازل، برش، نقاشی، تکمیل مسائل ریاضی، لباس پوشیدن، پیدا کردن جوراب در کف اتاق خواب و همچنین بسیاری از مهارت های دیگر مهم هستند.
بدون توانایی انجام این وظایف روزانه، عزت نفس کودک ممکن است آسیب ببیند و عملکرد تحصیلی و بازی او به خطر بیفتد.
کودکان پیش دبستانی در مهارت دیداری ضعف‌هایی دارند و ممکن است در موارد زیر مشکل داشته باشند مثلا در:
- جور کردن یا به عبارتی سِت کردن لباس‌ها با جوراب‌ها با هم یا قاشق و چنگال‌ها با هم به ویژه وقتی تفاوت‌ها اندک باشند.
- تشخیص تفاوت میان اشیاء مشابه
بنابراین، کودکان می‌توانند با چند بازی ساده مهارت دیداری خود را بالا ببرند.
بازی های تقویت مهارت ادراک دیداری
در ادامه برخی فعالیت‌ها و بازی های مناسب برای تقویت ادراک دیداری در کودکان را توضیح می‌دهیم.
بازی های جور کردنی (سِت کردنی)
یک بازی خانگی که می‌توانید با کودکتان داشته باشید تا تشخیص افتراقی او را بالاتر ببرید و او را نسبت به جزئیات اشیا حساس سازید، بازی جور کردن جوراب‌ها است.
یک سبد از جوراب‌های مختلف و تمیز را تهیه کنید و آنها را بهم بزنید. سپس از میان جوراب‌ها یک یا دو جوراب را انتخاب کرده و از او بخواهید تا همتایشان را پیدا کند.
این بازی به کودکتان کمک می‌کند تا دقت خود را بالا ببرد و اشیا را با هم جور کند. این بازی به تقویت مهارت ادراک دیداری کودکتان کمک زیادی می‌کند و بسیار هم سرگرم‌کننده است.
همچنین می‌توانید انواع اسباب بازی ها مثل قطعه‌های لگو را در اختیار کودک قرار دهید. سپس از او بخواهید که قطعه‌ها را بر اساس رنگ یا شکل دسته‌بندی کند.
بازی توجه به جزئیات
برای تقویت مهارت دیداری، کودکان پیش دبستانی، نخست نیازمندند تا قدرت توجه به جزئیات خود را بالا ببرند. بنابراین، شما می‌توانید با او پازل های لبه صاف بازی کنید.
این پازل ها به شکل مربعی هستند و وقتی آنها را در کنار هم قرار می‌دهید شکلی را تکمیل می‌کنند. شما در این بازی می‌توانید نخست دو مدل پازل لبه صاف با رنگ‌های متضاد تهیه کرده و ازکودک بخواهید تا پازل را بچیند. منطقی است که او با دیدن رنگ‌ها و افتراق میان رنگ پازل را به سرعت حل کند.
بازی دیگری که برای جلب توجه کودک به جزئیات مناسب است: بازی شکل‌های یکسان است در این بازی کودک می‌بایست شکل های یکسان را پیدا کرده وکنار هم بگذارد.
در مرحله بعد کودک باید شکل‌هایی که از یک برگه تصاویر بریده شده است را بر طبق شکل محتوای اشکال درجای خود بگذارد. این بازی به مهارت های حرکتی دیداری کودکتان نیز کمک زیادی می‌کند.
بازی جور کردن تصاویر و اشیا یکسان با همدیگر
بهترین راه برای انجام این بازی فلش کارت های جور کردنی است. شما برای سنین پیش دبستانی نباید از کارت های زیادی استفاده کنید.
این کارت ها بدین صورت هستند که از هر یک تصویر دو کارت در هر مجموعه وجود دارد. و کودک می‌بایست کارت های همسان را پیدا کند.
برای اینکه کودکتان بتواند علاقمند به بازی شده و شیوه بازی را به خوبی یاد بگیرد، نخست لازم است با فلش کارت های کمتر بازی را با او شروع کنید (مثلا با 3 جفت کارت).
فلش کارت ها را روی میز ریخته سپس یک کارت را به او نشان داده و از او بخواهید تا کارت مشابه را پیدا کند.
وقتی کودکتان در انجام این بازی مهارت یافت بهتر است کارت های بیشتر روی میز بچیند و از او بخواهید تا از میان این کارت ها و یا کارت های مشابه آنچه را به او نشان داده‌اید را پیدا کند.
بازی جورچین سایه‌ها
جورچین سایه‌ها یک بازی برای فعال‌سازی ذهن کودکان بسیار مناسب است. در این بازی کودک می‌بایست به دنبال سایه هر شکل بگردد و سایه مناسب را پیدا کند.
کودکان با دیدن شکل رنگی سایه سیاه رنگ را پیدا می‌کنند. و این شکل تشخیص افتراقی دیداری به او کمک می‌کند تا مهارت ادراک دیداری را نیز قوت ببخشد.
شما می‌توانید این انواع پازل جورچین را از فروشگاه های اسباب بازی تهیه کرده و یا خودتان با استفاده از قوه ابتکارتان آنها را بسازید و اوکودک را تشویق به بازی کنید.
هرچه شما بیشتر بتوانید کودکتان را با اشیا و اسباب بازی های مختلف آشنا ساخته و به او محصولات بیشتری را معرفی کنید، او بهتر خواهد توانست مهارت ادراک دیداری خود را رشد دهد.
بازی های تحریک دیداری
شما در هر شرایطی می‌توانید در او تحریک دیداری ایجاد کرده و به طور خلاقانه برایش بازی طراحی کنید. مثلا وقتی به پارک می‌روید. چند عدد برگ از درختان مختلف برداشته و از کودک بخواهید تا تفاوت میان برگ‌ها را برایتان بازگو کند.
یا وقتی با هم کتاب کودک می‌خوانید از فرزند خود بخواهید تا اشیاء مشابه را پیدا کرده و جزئیاتی که در یک تصویر نقاشی از کتاب را می‌بیند، شرح دهد. مثلا به او بگویید: «در این صفحه چه می بینی؟» بعد که او به همه موارد اشاره کرد اگر برخی آیتم‌ها جا مانده بود با راهنمایی از او بخواهید تا به آنها نیز اشاره کند.
حرف آخر مهارت ادراک دیداری
به طور کلی هرچه والدین روی مهارت های دیداری کودکان کار کنند؛ چه مهارت ادراک دیداری باشد، چه مهارت تمیز دیداری و یا مهارت هایی مثل فعالیت‌های حرکتی دیداری و ادراکی، کودک برای انجام تکالیف کلاسی و مدرسه در سال های دبستان آماده تر خواهد بود.
بنابراین لازم است والدین در نظر داشته باشند که دوره پیش دبستانی دوره‌ای برای آمادگی‌ها و بالابردن مهارتهای پیشرفته کودک است و اینکه کودک صرفا در دوره پیش دبستانی مخزن اطلاعات و دانش شود کمک کننده نیست.
مهارت ادراک دیداری و قدرت جزئی‌بینی تصاویر و تشخیص میان تصاویر به کودک کمک می‌کند تا بتواند میان حروف و اعداد مشابه در سال‌های مدرسه به راحتی تفاوت قائل شده و آنها را درست به کاربرد.
کودکان باید برای مهارت های لازم در این دوره آمادگی پیدا کنند. لذا لازم است والدین با فراهم کردن امکاناتی مثل انواع اسباب بازی های مناسب برای تقویت مهارت ادراک دیداری بازی هایی با او داشته باشند که مکمل فعالیت‌های مرکز پیش دبستانی باشد.
منابع:
OT MAM learning activities. (2010). Visual Discrimination Activities. Retrieved from http://www.ot-mom-learning-activities.com/visual-discrimination.html
Scannell, E., Burnett, C. (2010). Big book of brain building games. New York: Mac Graw Hill
