بهبود مهارتهای پایه

اهمیت بهداشت روانی و خودآگاهی برای والدین

اهمیت بهداشت روانی و خودآگاهی برای والدین

بهداشت روانی چیست و چه اهمیتی برای والدین دارد؟ یافته­‌ها و پژوهش­‌های علمی نشان می­‌دهد بهداشت روانی از مهم‌ترین نیازهای انسان امروزی است. در این مقاله از مجله تخصصی آریاکید به اهمیت بهداشت روانی والدین می‌پردازیم.

اهمیت بهداشت روانی کمتر از بهداشت جسمانی نیست، همان طور که ما نیاز داریم بهداشت جسمی خود را رعایت کنیم تا دچار انواع بیماری‌ها نشویم، لازم است بهداشت روانی خود را نیز رعایت کنیم. چراکه سلامت جسمانی ما نتیجه سلامت ذهن و روانمان است.

اگر خوب به اطراف خود نگاه کنید، آدم‌های زیادی را می­‌بینید که دچار نوعی ناراحتی یا نارضایتی در زندگی هستند. شما می­‌توانید انواعی از مسائل و مشکلات روحی­­­-روانی چون: افسردگی، استرس، اضطراب، خشم و عصبانیت، عدم برقراری ارتباطات صحیح، بی­‌هدفی و… را ببینید.

با دقت در صفحه حوادث روزنامه­‌ها نیز متوجه عمق مشکلات و مسائل پیرامون خود خواهید شد. مثلاً در صفحات حوادث روزنامه­‌ها گاه می­‌خوانید که بر اثر یک اختلاف مالی کوچک بین دو نفر، حادثه مرگباری رخ داده است یا فردی خودکشی کرده است.

یا تصادف بین دو خودرو منجر به دعوا و زد و خوردی جدی بین رانندگان شده یا طلاق­‌های زیادی که در اطراف دیده می‌­شود که کانون گرم خانواده­‌ها را بر هم زده و فرزندان را دچار مشکلات فراوانی کرده است.

اهمیت بهداشت روانی

آیا تا به حال فکر کرده‌­اید که چرا این اتفاقات رخ می‌­دهد؟ فردی که اعضای خانواده خود را به کام مرگ می­‌کشد، با قصد و نیت قبلی مرتکب این جرم شده است؟

با کمی بررسی متوجه خواهید شد که بیشتر اتفاقات ناگوار بسیار اتفاقی و بر اثر یک خشم افسارگسیخته رخ داده است و گاه فردی که هیچ سابقه کیفری ندارد، در یک لحظه به دلیل عدم کنترل خشم خود و آگاهی نداشتن از مهارت کنترل خشم و مهارت مدیریت تعارض، مرتکب جرمی سنگین می‌شود.

گاه کسی که دست به خودکشی می­‌زند نیز خود را قربانی خشم کنترل نشده خود می‌­کند. یا علل بیشتر طلاق‌ها و بر هم خوردن کانون خانواده­‌ها عدم درک متقابل و عدم برقراری ارتباط درست بین زوجین است.

بنابراین برای داشتن یک زندگی سالم و خوب، علاوه بر تأمین نیازهای جسمانی و مالی، نیازمند تأمین نیازهای روحی و روانی خود نیز هستیم و تأمین این نیازها در گرو رعایت بهداشت روانی است.

حال سؤال اینجا است که چگونه بهداشت روانی را رعایت کنیم؟

نقش مهارت های زندگی در سلامت روانی

نقش مهارت های زندگی برای ارتقای سلامت روانی

همان طور که برای سلامت جسمی خود لازم است مهارت­‌هایی مانند مهارت­‌های ورزشی را یاد بگیریم و اینکه بدانیم چگونه غذا بخوریم و در غذاهای روزانه خود از چه مواد غذایی بهره ببریم، برای تأمین سلامت روانی هم لازم است که مهارت­‌هایی را بیاموزیم.

مهارت‌­هایی مانند مهارت خودآگاهی یا شناخت خود، کنترل خشم، کنترل استرس، حل مسأله، تصمیم‌­گیری، ارتباط مؤثر، مهارت تفکر خلاق، تفکر انتقادی، ارتباط بین‌فردی و مهارت هدف­‌گذاری که به مجموعه این مهارت‌­ها، مهارت ­‌های ده گانه زندگی گفته می‌­شود که توسط سازمان جهانی بهداشت جزء طرح‌های پیشگیرانه- ارتقایی بهداشت روان است.

امروزه مهارت­‌ های زندگی در بسیاری از کشورها از دوران پیش از دبستان آموزش داده می­‌شود. چراکه برای تأمین سلامت روان در سطح ملی، باید فرد فرد جامعه از سلامت روحی و روانی برخوردار باشند و از طرفی هزینه‌­ای که امروز به امر آموزش و پیشگیری اختصاص می­‌دهیم، بسیار کمتر از هزینه­‌ای است که در آینده برای درمان در نظر می­‌گیریم.

برای کسب مهارت در هر کاری ابتدا باید به دانش چگونگی انجام یک کار آگاهی داشته باشیم و با تمرین زیاد بتوانیم آن دانش را به رفتار تبدیل کنیم. بنابراین تنها یاد گرفتن مهارت­‌ های زندگی، از ما انسان ماهری نمی­‌سازد. لازمه ماهر شدن تمرین کردن مداوم است.

رعایت بهداشت روانی به وسیله مهارت‌های زندگی

گفتیم که اهمیت بهداشت روانی کمتر از بهداشت جسمانی نیست، همان طور که ما نیاز داریم بهداشت جسمی خود را رعایت کنیم تا دچار انواع بیماری‌ها نشویم، لازم است بهداشت روانی خود را نیز رعایت کنیم چراکه سلامت جسمانی ما نتیجه سلامت ذهن و روانمان است.

همان طور که برای سلامت جسمی خود لازم است مهارت­‌هایی مانند مهارت­‌های ورزشی را یاد بگیریم و اینکه بدانیم چگونه غذا بخوریم و در غذاهای روزانه خود از چه مواد غذایی بهره ببریم، برای تأمین سلامت روانی هم لازم است که مهارت ­‌های زندگی را بیاموزیم.  اولین مهارت از مهارت­‌های زندگی ده‌گانه، مهارت شناخت خود است.

بهداشت روانی و خودآگاهی

بهداشت روانی و خودآگاهی

چقدر خودتان را می‌شناسيد؟ واقعاً آیا تا به حال به این سؤال اندیشیده­‌اید؟ آیا واقعاً خود را می‌­شناسید؟ با نقاط قوت و ضعف خود آشنایی دارید؟ آیا از احساسات مثبت و منفی خود باخبرید؟
خودتان را دوست دارید؟ و بسیاری دیگر از این گونه سؤالات که پاسخگویی صحیح به آنها در نتیجه شناخت کامل خود است.

در واقع آگاهی و شناخت ما از خودمان، نوع احساسات و به دنبال آن رفتارهای ما را شکل می‌­دهد. بنابراین خودشناسی، به معنی توانایی شناخت خود و آگاهی از خصوصیات و ویژگی­‌های مثبت و منفی و آشنایی با توانایی­‌ها و ناتوانایی­‌های خویش است.

برای والدین، خودآگاهی و شناخت خویشتن، کلید ارتباط با فرزندانشان است. وقتی والدین خودآگاه نباشند، ممکن است به جای حضور در کنار فرزندانشان، درگیر احساسات خود شوند. آنها همچنین ممکن است تشخیص ندهند که ناخودآگاه، الگوهای دوران کودکی خود را در در قالب والدین تکرار می‌کنند.

برای اینکه خودمان را خوب بشناسیم، لازم است خود را از نظر جسمی و روحی و از نظر دیگران مورد بررسی قرار دهیم.

چقدر خودتان را می‌شناسيد؟

برای شناخت خود، باید به این سؤال اساسی پاسخ داد: من چه کسی هستم؟ یا به عبارت ساده‌تر، من کی‌ام؟ آیا تا به حال به این سؤال خوب فکر کرده‌اید؟

در واقع آگاهی و شناخت ما از خودمان، نوع احساسات و به دنبال آن رفتارهای ما را شکل می­‌دهد. قبل از بحث در مورد اجزای خودآگاهی لازم است تا با بخش‌های روح و روان خود آشنا شویم.

بخش‌های مختلف روح و روان

به طور کلی روح و روان آدمی از سه بخش تشکیل شده است: افکار، احساسات و رفتار که با یکدیگر ارتباط متقابل دارند. به طوری که افکار ما احساسات ما را رقم می­‌زنند و احساسات ما، رفتارهای ما را تعیین می‌­کنند.

بنابراین بخش اساسی روان ما، افکار ما است. این افکار ما است که باورها و تفسیر و برداشت ما از دنیای اطراف را رقم می­‌زند. شناخت افکار و باورهایمان می‌تواند حقایق زیادی از وجودمان را آشکار کند.

حال چطور افکار ما احساسات و رفتارهای ما را شکل می­‌دهند؟ مثلاً فردی را در نظر بگیرید که فکر می­‌کند فاقد اعتماد به نفس است، حال فکر می­‌کنید که این طرز فکر چه احساسی را برای او ایجاد می‌­کند؟

این طرز فکر نوعی احساس ترس و ناتوانی را در او شکل می‌­دهد و این احساس رفتارهایی چون کمرویی، عدم رویارویی با شرایط جدید، ناتوانی در تصمیم­‌گیری و… را در او به وجود می‌آورد.

برعکس، کسی که فکر می‌­کند از اعتماد به نفس کافی برخوردار است، این فکر مثبت به احساسات مثبتی چون توانایی انجام امور و احساس خوش‌بینی منجر می‌­شود و این احساسات رفتارهایی چون قاطعیت و تعهد در انجام کارها را ایجاد می­‌کند.

می­‌توان دریافت که افکار منفی و نادرست، احساسات منفی و ناخوشایند ایجاد می­‌کنند و به دنبال آن، رفتارهای منفی و نادرست از ما سر می‌­زند و برعکس، افکار مثبت، احساسات خوشایند و رفتارهای مثبت را شکل می­‌دهد.

بنابراین اگر در ما احساسات و رفتارهای ناخوشایند وجود دارد، ابتدا باید به سرمنشاء آن یعنی افکار بپردازیم تا بتوانیم با شناخت افکار و نگرش‌ها، احساسات و رفتارهای ناخوشایند را تغییر دهیم.

ویژگی‌­های جسمی خود را چقدر می‌شناسید؟

خودشناسی یا خودآگاهی جسمانی به معنی شناخت کامل ویژگی‌­های جسمانی است. ساده‌ترین کار، مشاهده خود در مقابل یک آینه بزرگ است.

در این آینه می­‌توانید همه ابعاد جسمی خود را با دقت مشاهده کنید؛ اینکه موها و پوست شما چه رنگی است؟ قد شما چقدر است؟ چاقید یا لاغر؟ چگونه لباس می‌پوشید؟ وضعیت دندانتان چگونه است و… پاسخ دقیق به همه این سؤالات می‌­تواند شما را با ویژگی­‌های جسمانی­‌تان آشنا کند.

بعد از آشنایی با ویژگی­‌های جسمی ممکن است شما برخی از ویژگی­‌های جسمی خود را دوست نداشته باشید. مثلاً رنگ موهای خود را نپسندید یا از قد خود راضی نباشید.

حال باید به این نکته توجه کنید که آیا ویژگی­‌های ناخوشایند جسمانی­‌تان قابل تغییرند یا غیرقابل تغییر؟ مثلاً رنگ موها یک مشکل قابل تغییر است و شما می­‌توانید رنگ موها را تغییر دهید تا به رنگ دلخواه برسید ولی نارضایتی از قد یک ویژگی غیرقابل تغییر است.

شما می­‌توانید فهرستی از ویژگی­‌های جسمانی خوشایند و ناخوشایند خود تهیه کنید و سپس قابل تغییر بودن یا غیرقابل تغییر بودن آنها را مشخص کنید. مرحله بعدی، تغییر ویژگی‌های قابل تغییر و پذیرش ویژگی­‌های غیرقابل تغییر است. این کار منجر به بهداشت روانی بیشتر در شما خواهد شد.

مادر افسرده و نوزاد

عوارض افکار منفی در مورد ویژگی‌های جسمانی خود

به یاد داشته باشید که داشتن افکار منفی در مورد ویژگی­‌های جسمی منجر به احساسات منفی و رفتارهای نادرست می­‌شود. مثلاً ممکن است شما قد کوتاهی داشته باشید و بخواهید ورزش والیبال انتخاب کنید.

در این صورت کوتاهی قد برای شما نوعی فکر منفی ایجاد می‌کند و در شما احساس غم و اندوه و گاه حسرت ایجاد کرده و سبب می‌شود در بسیاری از جمع ها حضور نیابید.

ولی اگر به جای این فکر منفی، کوتاهی قد خود را بپذیرید و به ویژگی­‌های مثبت جسمی خود فکر کنید، احساسی مثبت خواهید داشت.

مثلاً ممکن است قد کوتاهی داشته باشید ولی چهره خوبی دارید یا از قوای بدنی خوبی برخوردارید.

خودتان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

شما تا چه اندازه با توانایی­‌ها، ناتوانایی­‌ها، ویژگی­‌های مثبت و منفی، ارزش‌ها و باورهای خود آشنا هستید؟ این شناخت نقش مهمی در بهداشت روانی شما خواهد داشت.

برای پاسخ به این سؤال لازم است خودتان را به طور صحیح ارزیابی کنید و همه ویژگی‌های مثبت و منفی و تمام توانایی‌­ها و ناتوانایی­‌های خود را بشناسید.

اما از کجا بدانیم که ویژگی‌های ما مثبت، منفی و یا خنثی هستند؟ معیار تعیین نوع ویژگی‌ها، سود و ضرر فردی و جمعی است.

بنابراین ویژگی‌های مثبت به ویژگی‌هایی گفته می‌شود که هم خود ما و هم دیگران از آن احساس رضایت می‌کنیم، مانند مهربانی.

ویژگی‌های منفی ویژگی‌هایی هستند که یا خود فرد یا اطرافیان یا هر دو از آن رضایت نداشته باشند، مانند عصبی بودن یا زود از کوره دررفتن.

ویژگی­‌های خنثی ویژگی­‌هایی هستند که خود فرد از آنها احساس رضایت دارد و در دیگران هم احساس نارضایتی ایجاد نمی‌­کند، مثل نصب ساعت مچی روی دست راست یا مطالعه در نیمه شب.

تهیه فهرست ویژگی‌ها

پس ابتدا لازم است فهرستی از این سه نوع ویژگی تهیه کنید. در مراحل بعدی شما باید با توانمندی‌­ها، استعدادها و ناتوانایی‌­های خود آشنا شوید و باورها و ارزش‌­های خود را کاملاً بشناسید و فهرست کنید.

توصیه می­‌شود که برای تهیه این فهرست، حیطه­‌هایی چون حیطه جسمانی، روانشناختی، عملکرد ذهنی، ارزیابی دیگران از شما، عملکرد روزمره، عملکرد تحصیلی، شغلی، معنوی و دینی را در نظر بگیرید.

سپس در این بخش­‌ها نقاط قوت و ضعف خود را بشناسید و در نهایت بتوانید با کوشش و تمرین، نقاط ضعف خود را برطرف کرده و نقاط مثبت خود را بهبود بخشید و به بهداشت روانی بیشتر دست یابید.

پدر و دختر روی نیکمت در پارک

چگونه اطرافیان نزدیک می­‌توانند در شناخت خود به ما کمک کنند؟

ما تا حدود زیادی می­‌توانیم خود را بشناسیم اما آیا قادریم تمام ویژگی­‌های خود را به خوبی درک کرده و بشناسیم؟ مثلاً ممکن است دیگران ما را فردی حساس و استرسی بدانند در حالی که ما از این ویژگی خود بی‌خبر باشیم.

لذا لازم است تا از اطرافیان نزدیک خود مثل خانواده و دوستان صمیمی بخواهیم که ما را در جهت خودشناسی بهتر یاری کنند. با قاطعیت از آنها بخواهید تا صادقانه نظرشان را در مورد شما به صورت شفاهی یا کتبی بیان کنند.

البته شما هم باید به همه نظرات احترام بگذارید و از اطلاع از برخی از آنها ناراحت نشوید. مثلاً اگر در میان نظراتی که می­‌شنوید، اغلب آنها اعتقاد دارند که شما زود از کوره درمی­‌روید، بنابراین باید برای این ویژگی منفی خود فکری بکنید و بتوانید آن را به مرور زمان برطرف کنید.

آنچه گفتیم بخش‌های مهمی از خودآگاهی است که نقش زیادی در بهداشت روانی دارد. می­‌توان گفت که رشد ما در مراحل مختلف زندگی در نتیجه شناخت صحیح از خود ایجاد می­‌شود. شناخت خود آن قدر اهمیت دارد که حدیث معروف «من عرف نفسه فقد عرف ربه» نیز در همین مورد است.

بنابراین می‌توان با شناخت عمیق خود و آشنایی با تمام ابعاد وجودی‌مان و رعایت بهداشت روانی بر اساس آن، به رشد و کمالی بالنده دست یافت.

اغلب انسان‌های موفق در سراسر دنیا، افرادی بوده‌اند که شناختی دقیق از خود، علایق، استعدادها و توانمندی‌­های خود داشته­‌اند و توانسته­‌اند تا با تمرکز بر توانایی­‌ها و استعدادهای خود و تبدیل نقاط ضعف به نقاط قوت، به موفقیت دست یابند.

سخن پایانی اهمیت بهداشت روانی و شناخت خود برای والدین

بهداشت روانی والدین نقش مهمی در سلامت روانی خود و فرزندان آنان دارد. برای رعایت بهداشت روانی لازم است که والدین مهارت های ده گانه زندگی منتشر شده از سوی سازمان بهداشت جهانی را فرابگیرند.

اولین مهارت زندگی از میان مهارت های ده گانه زندگی، مهارت شناخت خود یا خودآگاهی است. تنها در سایه شناخت مناسب خویش است که می‌توانیم نقش خود به عنوان والد را به طور موثر و مفید ایفا کنیم.

برای خودآگاهی لازم است که به کمک اطرافیان و افراد متخصص، فهرستی از ویژگی‌های مثبت، منفی و خنثی خود تهیه کرده و با تلاش برای شکوفایی نقاط قوت و بهبود نقاط ضعف همواره در مسیر سلامت و بهداشت روانی بیشتر، حرکت کنیم.


منابع:

Botvin, G. J., & Griffin, K. W. (2004). Life skills training: Empirical findings and future directions. Journal of Primary Prevention, 25(2), 211-232.

Kazdin, A. E., Siegel, T. C., & Bass, D. (1992). Cognitive problem-solving skills training and parent management training in the treatment of antisocial behavior in children. Journal of consulting and clinical psychology, 60(5), 733.

https://psychcentral.com/blog/developing-self-awareness-as-a-parent#1


author-avatar

درباره آزاده سیدمیرزایی

سرکار خانم سید میرزایی، دانش آموخته مقطع کارشناس ارشد روانشناسی تربیتی در دانشگاه خوارزمی، به مدت 4 سال است که به دلیل علاقه وافر به تحقیق، پژوهش، در این حوزه فعالیت دارد. تعهد و مسئولیت پذیری دو ویژگی بارز اوست. صبر و شکیبایی او سبب شده تا در پژوهش های طولی بتواند با اشتیاق کار کند. او اعتقاد به پیشگیری قبل از درمان دارد، لذا آموزش را بر هر چیزی ارجح میداند. تعلیم و تربیت صحیح و شادی کودکان این مرز و بوم از دغدغه های اصلی اوست.

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *