بسیاری از والدین نسبت به چالش‌های تربیت جنسی کودکان خود نگران هستند. برخی در این زمینه بسیار سخت‌گیر هستند و برخی بازی‌های کودکان مثل دکتر بازی را نیز زمینه‌ای برای انحراف جنسی می‌دانند. بعضی از والدین نیز نگرانی‌هایی درباره برخی رفتار جنسی کودکان مثل خودارضایی دارند. در این مقاله از مجله تخصصی آریاکید به این نوع دغدغه والدین درباره انحرافات جنسی کودکان پاسخ می‌دهیم.
بر کسی پوشیده نیست که محیط به عنوان یک شمشیر دولبه، می‌تواند سبب رشد، تقویت هوش و بهبود مهارتهای پایه هرچه بیشتر کودک شود یا زمینه‌ساز بروز انحرافات جنسی در کودک تلقی شود. در این میان در جهت پیشگیری از بروز انحرافات جنسی و مشکلات آتی در کودک سؤالات و چالش‌های گوناگونی برای والدین به وجود می‌آید.
برای مثال: موقعیت نامناسب و غیراخلاقی برای کودک چه محیطی است؟ نقش خانواده در ایجاد محیط مناسب برای کودک چیست؟ نقش محیط در بروز رفتار نابهنجار کودکان چیست؟ آیا دکتری بازی کودکان زمینه انحراف جنسی را فراهم می‌کند؟ چه عللی باعث خودارضایی در کودکان می‌شود؟
در این مقاله سعی شده است که به این قبیل سؤالات والدین پاسخی جامع و مختصر ارائه شود.
موقعیت نامناسب و غیراخلاقی برای کودک چه محیطی است؟
عده‌ای از متخصصان تأکید می‌کنند که کودکان به ویژه کودکان زیر ۱۰ سال نباید در موقعیت‌های نامناسب و غیراخلاقی قرار گیرند. زیرا ممکن است دچار آشفتگی فراوان شده و تبدیل به کودکانی شوند که از نظر جنسی تحریک شده و واکنش نامناسبی نشان دهند.
از نظر آنها موقعیت‌های یادشده می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- در معرض هرگونه فعالیت جنسی با نوجوانان و بزرگسالان قرار گرفتن
- مشاهده فیلم‌های پورنو و سکسی
- شاهد هرگونه روابط جنسی بزرگسالان، نوجوانان و حتی کودکان بودن
- بازی‌های جنسی افراطی با کودکان همسال یا بزرگ‌تر که دانش جنسی زیادی دارند و ممکن است باعث فریب کودک شوند.
در واقع قرار گرفتن کودک در موقعیت‌های ذکر شده می‌تواند رفتارهای نابهنجار فراوانی در او ایجاد کند و موجب انحرافات جنسی شود.
توصیه روانشناسان درباره زمینه‌های بروز انحرافات جنسی در کودکان
برخی از روانشناسان در مورد موقعیت‌ها و شرایط غیرمعمول و غیراخلاقی توصیه‌هایی مطرح کرده‌اند. برای مثال:
- کودکان نباید در مورد بازی‌های جنسی اشتغال ذهنی داشته باشند. یعنی نباید همواره به فکر انجام بازی‌هایی با مضامین جنسی مانند دکتربازی باشند بلکه به بازی‌های دیگر نیز بپردازند.
- بچه‌ها نباید با کودکان کوچکتر و خیلی بزرگ‌تر بازی جنسی انجام دهند و ضرورت نظارت یکی از والدین وجود دارد.
- کودکان نباید اطلاعات جنسی بیش از سن خود داشته باشند.
- نباید با تمایلات جنسی کودکان برخورد فیزیکی و عاطفی نامناسب صورت گیرد.
- بچه‌ها نباید هنگام بازی‌های جنسی دچار ترس شدید، خجالت و احساس گناه شوند.
- کودکان نباید درگیر فعالیت‌های جنسی با حیوانات شوند.
نقش خانواده در ایجاد محیط مناسب برای پیشگیری از انحرافات جنسی چیست؟
هیچ یک از جنبه‌های زندگی یک کودک به اندازه کانون خانواده در تربیت جنسی کودکان و پرورش جنسیت او نقش ندارد.
بچه‌ها در کانون خانواده، هویت، نظام ارزشی و الگوی روابط آینده خود را پایه‌ریزی می‌کنند و می‌آموزند که چگونه با دیگران ارتباط برقرار کنند، چگونه محبت کنند و محبت ببینند، چگونه ارتباط کلامی مؤثر برقرار کنند و چگونه کشمکش‌ها را حل کنند.
تمام این مهارت‌ها در جنسیت سالم کودکان نقش دارد و به تضمین روابط رضایت‌بخش آنها در دوران بزرگسالی کمک می‌کند. انواع مهارت های زندگی مثل مهارتهای فردی و بین‌فردی که برای زندگی در دنیای بزرگسالان لازم است، در خانواده و بر اساس کنش متقابل بین اعضای آن پرورش می‌یابد.
برقراری روابط سالم در سال‌های کودکی می‌تواند توانایی کودکان را برای یادگیری و به‌کارگیری مهارتهای لازم برای برقراری و حفظ روابط مهم در آینده، افزایش دهد.
حفظ رابطه یکی از بخش‌های مهم جنسیت انسان را تشکیل می‌دهد و کسی که می‌خواهد شریک دائمی زندگی خود را پیدا کند، باید بداند که چگونه آن رابطه را حفظ کند.
خانواده همچنین با تربیت جنسی صحیح و ارائه آموزش مسائل جنسی به کودکان وی را از خطرات متعددی محفوظ نگه می‌دارد. برای مثال: کودکانی که نحوه کارکرد بدن خود را می‌شناسند، درک بهتری از مفهوم جنسیت دارند و از هویتی محکم‌تر برخوردار هستند.
دانش به کودکان قدرت می‌بخشد. بنابراین کودکان نیز باید به منابع اطلاعاتی قابل اعتمادی، چه در درون خانواده و چه دیگر منابع موجود در جامعه، دسترسی داشته باشند. کودکان علاوه بر دانش زیست‌شناختی، به آموزش در مورد روابط انسانی هم نیاز دارند. آنها برای شکل دادن به جنسیت خود به خانواده و روابط حاکم بین اعضای خانواده خود رجوع می‌کنند.
نقش محیط در بروز رفتار نابهنجار و انحرافات جنسی کودکان چیست؟
جامعه و خانواده علاوه بر تأثیری که بر رفتار کودکان می‌گذارند، به آنها در زمینه نقش جنسی نیز آموزش می‌دهند. نقش جنسی دیکته‌شده از سوی جامعه می‌تواند بر تصمیم‌گیری‌ها و رفتار جنسی کودکان درباره نحوه روابط و سلامت خود در آینده، تأثیری عمده و جدی بر جا بگذارد.
از طرفی مسؤولان مدرسه و خدمات بهداشتی باید به طور مرتب مسائل را با کودکان در میان بگذارند. عامل دیگری که بر جنسیت کودکان تأثیر می‌گذارد، وجود رسانه‌ها است.
تلویزیون، مجلات و بازی‌های رایانه‌ای همواره نگرش‌هایی را ارائه می‌دهند که درون چارچوب ذهنی کودک جای می‌گیرند. برخی رسانه‌ها به طور کلی بیش از حد بر روابط جنسی تأکید می‌کنند و پیام‌‌‌های گیج‌کننده، متضاد و گوناگون ارائه می‌دهند. لذا تأثیر رسانه‌ها بر ساختار شخصیتی کودکان بسیار شدید است.
خانواده به عنوان مهم‌ترین نهاد در مورد تمایز میان رفتارهای بهنجار و نابهنجار جنسی باید آگاه باشد و بداند که کدام رفتار جنسی کودک بهنجار و کدام یک نابهنجار است.
علاوه بر این، والدین به عنوان مسؤولان اصلی تربیت کودک باید همواره بر عملکرد مدرسه، رسانه و اجتماع درباره کیفیت و محتوای اطلاعات دقت لازم را داشته باشند. با کسب دانش و جامه عمل پوشانیدن به توصیه‌های فوق‌الذکر می‌توان در جهت بهروزی جنسی و جلوگیری از انحرافات جنسی گام برداشت.
دکتربازی بچه‌ها؛ رفتاری طبیعی در کودکان یا زمینه‌ساز انحراف جنسی؟
والدین هنگام مشاهده کودک خود در حال دکتربازی با همسالان خود برخوردهای متفاوتی با این موضوع بروز می‌دهند. برای مثال ممکن است نگران شوند، دچار سردرگمی شده و با عصبانیت یا شتاب‌زده واکنش نشان دهند.
همچنین سؤالات متعددی برای بسیاری از والدین در این مورد مطرح است، از قبیل اینکه آیا این بازی‌ها طبیعی است یا نشانگر اختلالی در روند رشد کودک محسوب می‌شود؟ اغلب در چه سنی رایج است؟ علت بروز آن در کودکان چیست؟ در این بخش به پاسخ پرسش‌های فوق خواهیم پرداخت.
آیا دکتربازی کودکان، رفتاری طبیعی یا عامل انحرافات جنسی است؟
این قبیل بازی‌ها در روند رشد جنسی کودک کاملاً طبیعی است و به خودی خود هیچ جای نگرانی وجود ندارد. از طرفی غیرممکن است که بتوان کودک را از این بازی‌ها بازداشت.
اما باید در نظر داشت طبیعی بودن این قبیل بازی‌ها در شرایطی قابل حصول است که:
- بازی اکتشافی و از روی کنجکاوی و از قبل برنامه‌ریزی نشده باشد.
- طرفین بازی سر بازی توافق داشته باشند.
- کودک با کودکان همسال خود بازی کند.
- همراه با ترس، اضطراب و خشم نباشد.
- هنگامی که بزرگسالی به طور مستقیم تذکر دهد، از این نوع بازی‌ها کاسته شود.
این قبیل بازی‌های جنسی اغلب در چه سنی رایج است؟
بازی‌های جنسی همچون «دکتربازی» و «مامان‌بازی» در کودکان از حدود ۳ سالگی شروع می‌شود و تا سنین دبستان ادامه می‌یابد.
علت «دکتربازی» در کودکان چیست؟
علت این قبیل بازی‌ها علاوه بر رشد جنسی کودک، این است که کودکان در این سنین با این دسته بازی‌ها به ارضای حس کنجکاوی در مورد بدن سایر کودکان خواهند پرداخت.
هرگونه برخورد عجولانه یا پرخاشگرانه با کودک حین مشاهده وی می‌تواند با ایجاد مقاومت در کودک حس کنجکاوی او را به سمت جنبه جنسی منحرف کند و زمینه‌ساز انحرافات جنسی و اخلاقی در کودک شود.
چه زمانی دکتربازی منجر به انحرافات جنسی می‌شود؟
والدین باید دقت داشته باشند که نظارت همچون سایر جنبه‌های رشد کودک باید اعمال شود، برای پیشگیری از انحرافات جنسی به‌خصوص باید مراقب موارد زیر بود:
- اگر بازی به شکل پرخاشگرانه انجام شود.
- با اکراه و اجبار انجام شود.
- فریبکارانه صورت گیرد.
- موجب آزار و آسیب کودک دیگری شود.
- بازی با کودک بزرگسال یا کودکی که بیش از حد سن خود و به طور غیرمعمول اطلاعات جنسی منتقل می‌کند.
مناسب‌ترین برخورد والدین هنگام مواجهه با دکتربازی کودکان
پیش از هر چیز هنگام بازی سعی کنیم آنها را تنها نگذاریم و گاهی نه به صورت والد کنترل‌گر بلکه دوستانه و در قالب بردن خوراکی یا دعوت به کاری یا تمایل به شرکت در بازی از تنها ماندن کودکان در زمان طولانی جلوگیری کنیم.
با رعایت حریم خصوصی کودک در صورتی که به هر دلیلی کودک را در حال بازی جنسی دیدیم، ضمن پرهیز از بروز خشم یا هر واکنش شتاب‌زده‌ای، با آرامش توجه کودکان را از ابعاد جنسی بازی دور کنیم.
مثلاً وارد بازی شویم و بدین ترتیب روند بازی کودکان را قطع کنیم. در صورتی که کودکان برهنه بودند، از آنها بخواهیم لباس‌های خود را بپوشند سپس به آنها آموزش حریم خصوصی دهیم.
در صورتی که کودکان متوجه حضور والدین نبودند، با آرامش، روند بازی کودکان را با صدا زدن و دعوت برای دیدن یک کارتون یا خوردن یک خوراکی یا… قطع کنیم سپس در قالب بازی به آنها آموزش حریم خصوصی خواهیم داد.
والدین باید در نظر داشته باشند با توجه به طبیعی بودن بازی‌های جنسی و با عنایت به عدم موفقیت والدین جهت جلوگیری کامل انجام این بازی‌ها، بهتر است با حفظ آرامش و خودداری از برخوردهای شتاب‌زده و فراگیری رفتارهای طبیعی در هر مرحله از رشد کودک و اعمال بهترین روش برخورد با کودک در این موارد، به کودک در روند رشد جنسی که جزئی از طبیعت او است، کمک کرد و از بروز مشکلات آتی مثل انحرافات جنسی در کودک جلوگیری نمود.
علت خود ارضایی در کودکان
خود ارضایی در کودکان به عنوان یک مسأله شایع اما تابو همواره مطرح است. سؤالی که ممکن است پیش بیاید، این است که چه عواملی سبب می‌شوند کودک بیشتر خودارضایی کند؟ در این بخش به این عوامل پرداخته شده است.
خودارضایی یکی از رفتارهای شایع دوران کودکی است که بسیاری از کودکان آن را تجربه می‌کنند. مواردی که در خودارضایی کودکان باید بررسی شوند، عبارتند از:
انواع بیماری‌ها و عدم رعایت بهداشت
بعضی از کودکان انگل روده‌ای مثل کرمک (اکسیور) دارند. شب‌هنگام کرمک از روده به خارج از مقعد حرکت می‌کند و سبب التهاب و خارش ناحیه مقعد و اطراف دستگاه تناسلی کودک می‌شود. خارش این ناحیه سبب تحریک ناحیه تناسلی و احساس لذت می‌شود که خود می‌تواند مقدمه‌ای جهت شروع خودارضایی باشد.
کودکان، به‌خصوص دختربچه‌ها به علت فیزیولوژی کوتاه مجاری ادراری بیشتر در معرض عفونت‌های ادراری هستند. عفونت سبب التهاب و احساس سوزش و خارش ناحیه تناسلی می‌شود و ممکن است کودک با خارش این ناحیه به احساس لذت دست یابد. تکرار این مسأله ممکن است سبب ایجاد خودارضایی در کودک شود.
برخی بیماری‌های پوستی روی آلت تناسلی مانند کهیر و ناراحتی‌های قارچی مانند کاندیدا در ناحیه تناسلی می‌تواند باعث التهاب، خارش و تحریک ناحیه تناسلی شود و به خودارضایی بینجامد.
کودکان به‌خصوص دخترها به علت نزدیکی مقعد و آلت تناسلی در صورتی که پس از دفع مدفوع، شستشو و نظافت کامل در آنها صورت نگیرد، ممکن است باقیمانده مدفوع باعث سوزش، خارش و التهاب در این ناحیه شود و کودک با خاراندن این ناحیه و احساس لذت خودارضایی کند.
نوازش‌های بی‌مورد و مالش دادن بدن
برخی از مادران یا مراقبین کودک در جهت خنداندن کودک آنها را قلقلک می‌دهند. نوازش بیش از حد ناحیه تناسلی، شکم و کشاله ران می‌تواند سبب تحریک ناحیه تناسلی، ایجاد لذت و خودارضایی و انحرافات جنسی در کودکان شود.
حرکاتی مانند خوابیدن روی شکم، مالیدن خود به زمین یا اشیای سخت مثل عروسک، تشک و… درکودک امری عادی و طبیعی است. این حرکات بیشتر به صورت بازی و تفریح و سرگرمی انجام می‌شود اما همین اصطکاک و مالش افراطی ناحیه تناسلی ممکن است سبب تحریک جنسی کودک شود و با تکرار به خودارضایی تبدیل شود.
برخی از کودکان و حتی والدین هنگام تعویض پوشک با آلت تناسلی کودک خود بازی می‌کنند که این ممکن است باعث بروز خودارضایی و انحرافات جنسی در کودک شود.
شستشوی افراطی ناحیه تناسلی
برخی از والدین به‌خصوص والدینی که وسواس در شستشوی کودک دارند، هنگام شستشوی کودک در حمام یا هنگام تعویض پوشک کودک وسواس به خرج می‌دهند. این تحریک و تماس ممکن است سبب تحریک ناحیه تناسلی کودک و خودارضایی شود.
محرومیت از محبت والدین
کودکانی که به دلایل متعددی چون فوت والدین، جدایی و طلاق، غیبت‌های طولانی والدین و بیماری‌های جسمی و روحی شدید از عاطفه و مهر و محبت والدین به‌خصوص مادر بهره کافی نبرند، احساس انزوا و تنهایی می‌کنند و برای آرامش و تسکین خود راهی جستجو می‌کنند که یکی از این راه‌ها خودارضایی است.
انزوا، اضطراب، مواجهه با صحنه‌های جنسی
کودکانی که نتوانند با اجتماع ارتباط مطلوبی داشته باشند و از بازی با همسن و سالان خود به لذت و شادی نرسند یا همبازی مناسبی ندارند، احساس ناکامی، سرباری و طردشدگی دارند و به دنبال راهی جهت کسب لذت برمی‌آیند که ممکن است به انحرافات جنسی منجر شود. خودارضایی یکی از آسان‌ترین راه‌ها است.
کودکانی که به هر دلیل از اضطراب رنج می‌برند، برای مثال اضطراب جدایی، اضطراب امتحان، ترس از مدرسه، ترس از جمع، انواع فوبیاها و ترس‌های بیمارگونه برای رهایی از اضطراب و ترس ممکن است به خودارضایی رو آورند.
بچه‌هایی که شاهد روابط جنسی والدین خود یا دیگران بوده‌اند یا به آنها فیلم جنسی نشان داده شده و مورد سوء استفاده جنسی قرار گرفته‌اند، بیشتر در معرض خودارضایی هستند.
کودکانی که با هر مسأله‌ای دچار انفجار هیجانات می‌شوند، ممکن است خودارضایی اضطرارگونه داشته باشند.
توصیه‌هایی برای پیشگیری از خودارضایی کودکان
با توجه به عواملی که سبب تحریک خودارضایی در کودکان می‌شود و ذکر شد، بهتر است والدین:
- در شستشوی کودک دقت لازم را به عمل آورند اما وسواس نداشته باشند.
- اگر بیماری پوستی در کودک وجود دارد، آن را درمان نمایند.
- در مورد پوشش کودک خود دقت لازم را داشته باشند.
- به کودک محبت و توجه کافی مبذول کنند.
- در منزل آرامش برقرار کنند.
- روابط احتماعی کودک راگسترش دهند و از تنهایی کودک جلوگیری کنند.
- مراقب حفظ حریم و جدایی اتاق خواب کودک باشند.
سخن پایانی زمینه ها و عوامل انحرافات جنسی در کودکان
زمینه‌ها و عوامل مختلفی منجر به ایجاد انحرافات جنسی در کودکان شود. بازی‌های جنسی افراطی، مشاهده صحنه‌های جنسی و بازی‌های جنسی با کودکان بزرگ‌تر یا کوچکتر از خود از جمله این عوامل است.
والدین بایستی مانع کودکان از قرار گرفتن در شرایط نامناسب اخلاقی شوند و با آموزش مسائل جنسی به کودکان از انحرافات جنسی احتمالی آنها جلوگیری نمایند.
برخی بازی‌های کودکان مثل دکتربازی و مامان‌بازی طبیعی است اما والدین بایستی مراقبت انحراف رفتار جنسی کودکان در این بازی‌ها باشند.
عوامل مختلفی مثل انواع عفونت‌ها، عدم رعایت بهداشت یا مشکلات روحی – روانی کودکان باعث خودارضایی آنان شود. لذا والدین با بررسی علت این رفتار، سعی نمایند با استفاده از فرد متخصص به درمان این اختلال در کودکان بپردازند.
منابع:
امین‌زاده، مجتبی. (1389). مسائل جنسی کودکان: تعلیم و تربیت فرزندان (چاپ جهارم). تهران: نشر قطره.
د فریتاس، کریستال. (1393). کلیدهای آموزش و مراقبت از سلامت جنسی در کودکان و نوجوانان (ترجمه سارا طوسی). تهران: صابرین.
سلحشور، ماندانا. (۱۳۸۴). اهمیت تربیت جنسی کودکان و نوجوانان در خانواده. ماهنامه آموزشی تربیتی، ۳۱۵، ۴۵-۴۰.
